رأیگیری
رأیگیری؛ روشی برای تصمیمگیری جمعی.
رأیگیری، سازوکار اجتماعی برای تصمیمگیری جمعی و اثرگذار بر سبک زندگی مردم است که امروزه عرصۀ رقابت جدی نیروهای سیاسی و اجتماعی برای جابه‌جایی مسالمت‌آمیز قدرت محسوب می‌شود. در حکومت‌های مردم‌سالار، رأیگیری از مراحل مهم انتخابات است و مقاماتِ بالا با رأیگیری برگزیده می‌شوند. در سبک زندگی اسلامی و ایرانی نیز رأیگیری و مشورت به‌مثابه گفت‌وگوی عمومی و حضور اثرگذار برای تصمیم جمعی، جایگاه مهمی دارد و نظام جمهوری اسلامی ایران بر اساس رأیگیری و رأی اکثریت مردم ایران قوام و مقبولیت پیدا کرده است.
مفهوم‌شناسی
رأی در لغت به‌معنای فکر، نظر، اعتقاد و تدبیر آمده[۱] و در اصطلاح عملی است کـه توسط آن رأی‌دهنده در تعیین نمایندگان خود شرکت میکند یا دربارۀ یک موضوع و متن مـشخص نـظر خود را ابراز میکند. رأیگیری، نظام و روشی است که در آن رای‌دهندگان دست به انتخاب میان گزینه‌های مختلف می‌زنند. رأیگیری به‌صورت غالب در شکل یک انتخابات برگزار می‌شود یا از طریق همه‌پرسی و دربارۀ یک سیاست کلان صورت می‌پذیرد.[۲] رأیگیری در نظام‌های مردم‌سالار به‌عنوان رکن اساسی هر نظام حکومتی و رقابت سیاسی بوده که دارای مجموعه‌ای از قواعد حقوقی، تکنیک‌ها و چهارچوب‌ها است که به موجب آن ارادۀ جمعی مردم یک سرزمین برای اجرا در یک واحد سیاسی به عده‌ای محدود از افراد به‌عنوان وکیل مردم یا رئیس‌جمهور انتقال پیدا میکند.[۳]
تاریخچه
پژوهشگران پیشینۀ رأیگیری را به 500 سال پیش از میلاد در آتن نسبت داده‌اند. یونانیان نخستین جوامعی بودند که بر اساس رأیگیری ومشارکت همگانی، حکومت و حاکمان خود را انتخاب و مسئولیت‌های حکومتی را به شکل دوره‌ای بین منتخبان واگذار می‌کردند. البته زنان، بردگان و مهاجران از حق رأیگیری محروم بودند.[۴] در ایران نیز رأیگیری به‌عنوان مشورت و روشی برای تصمیمگیری جمعی سابقۀ طولانی دارد، اما سابقۀ رأیگیری به‌معنای شرکت در انتخابات و کارزار سیاسی، به دوران انقلاب مشروطیت در ۲۵ شهریور ۱۲۸۵ش باز می‌گردد که دورۀ نخست مجلس شورای ملی انتخاب شد. با پیروزی انقلاب اسلامی، انتخابات به عرصۀ رقابت جدی نیروهای سیاسی و اجتماعی برای جابه‌جایی مسالمت‌آمیز و مشروع قدرت و تعیین مسئولان ردۀ بالای کشور تبدیل شد. [۵]
حق رأی
حق رأی در جهان‌بینی اسلامی دارای خاستگاه فلسفی بوده و ریشه در اعتقادات تشیع دارد. این حق از تبیین دقیق نسبت حقوق و تکالیف اجتماعی سرچشمه می‌گیرد و بر پایۀ ملازمه میان حق و تکلیف استوار است. رأی‌دادن و شرکت در انتخابات از جنبۀ اختیار مردم در تعیین سرنوشت خود، حق آنها است، اما از جنبۀ تشکیل، حفظ و استمرار حاکمیت الهی، تکلیف آنها قلمداد می‌شود.[۶] در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که بر مبنای فقه امامیه تدوین شده است، قانون‌گذار با اشاره به ابعاد مختلف حق تعیین سرنوشت، آزادی‌های بنیادین را برای همه مردم ایران به رسمیت شناخته و حق مشارکت سیاسی از طریق رأیگیری را به‌عنوان بارزترین تجلی حق تعیین سرنوشت مورد توجه قرار داده است. این در حالی است که بر اساس دیدگاه غربی، انسان مالک همه چیز شناخته شده و رأی نیز مانند مال فرض می‌شود که فرد می‌تواند هرگونه که مایل است از آن استفاده کند. در نظام اسلامی اما نحوۀ رأیگیری معین شده و هر کسی تکلیف واجب شرعی دارد که در انتخابات شرکت و فرد اصلح را شناسایی کرده و به او رأی دهد؛ بر اساس آموزه‌های دینی، هر عمل انسان باید در چارچوب شریعت انجام شود. رأی‌دادن نوعی کنش است و باید مطابق آنچه در شریعت برای کنش‌های انسان مشخص شده، انجام گیرد. [۷]
اهمیت و جایگاه
در دنیای امروز پدیدۀ رأیگیری و مراجعه به آرای عمومی و ترجیح رأی اکثریت در تصمیم‌گیری‌های جمعی به یک ارزش جهانی تبدیل شده است. در بیش‌تر کشورها، قانون اساسی، انتخاب نوع حکومت، عالی‌ترین مقام مسئول در کشور و نمایندگان مجلس، تصمیمگیری در مجالس و شوراها بر اساس نظام رأیگیری و ترجیح رأی اکثر است. رأیگیری حتی در بسیاری از جمع‌های کوچک و خانوادگی نیز رایج بوده و اعضای یک جمع در امور اختلافی که به همه اعضا مربوط باشد، به رأیگیری متوسل می‌شوند. در نظام جمهوری اسلامی ایران رأی فراتر از مقصود نظام‌های سکولار، تعریف شده است؛ تحقق و اقامۀ دین بدون مشارکت مردم فراهم نمی‌شود و یکی از مهم‌ترین مصادیق اقامۀ دین مشارکت مردم در انتخابات است. در نظام مردم‌سالاری دینی نوع حکومت، قانون اساسی، ولی فقیه، رئیس جمهوری و نمایندگان مجالس شورای اسلامی و خبرگان رهبری، بر اساس رأیگیری تعیین می‌شود. همچنین دیدگاه اسلام و قرآن دربارۀ مراجعه به آرای عمومی و ترجیح رأی اکثریت و حوزۀ اعتبار آن، دغدغۀ ذهنی بسیاری از اندیشمندان مسلمان است و پژوهش‌های مختلفی در این زمینه انجام و دیدگاه‌های متفاوتی نیز در این زمینه ارائه شده است.[۸] به نظر اندیشمندان اسلامی، رأیگیری در مردم‌سالاری دینی به‌معنای آن است که مردم در همۀ امور زندگی، صاحب رأی، تدبیر و تصمیم هستند؛ درست نقطۀ مقابل آن چیزی که قبل از انقلاب در ایران رایج بود که به آن طاغوت و استبداد مطلق گفته می‌شود. [۹]
ویژگی‌های رأیگیری در نظام اسلامی
از مهم‌ترین ویژگی‌های رأیگیری در نظام اسلامی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- محوریت فضیلت در نظام مردم‌سالاری دینی؛
- هدایت‌محوری و اهمیت ایمان دینی؛
- آرمان‌گرایی بر مبنای واقع‌گرایی؛
- رأیگیری همراه با عقلانیت؛
- تکلیف‌محوری؛
- شایسته‌سالاری؛
- قانونمحوری؛
- مشارکت عام و حداکثری در انتخابات؛
- دارای وجوه دوگانه حق‌مداری و تکلیف‌محوری؛
- مشارکت کیفی متنوع شامل همه اقوام، مذاهب، جوانان و اقشار اجتماعی؛
- رأیگیری برای تقویت مقبولیت نظام سیاسی؛
- به‌کارگیری رأیگیری به‌عنوان ابزار توانمندسازی اقشار و نخبگان؛
- مشارکت از نوع فعال و آگاهانه به جای شرکت انفعالی در انتخابات؛
- مشارکت همراه با مسئولیت از جانب جامعه به منظور پاسخگو کردن افراد منتخب؛
- بازتعریف معیارهای انتخاب افراد و تمرکز بر الگوی مشارکت مسئولانه و متعهدانه.[۱۰]
ماهیت رأیگیری
در سبک زندگی اسلامی و ایرانی، رأیگیری، عالی‌ترین مظهر حضور مردم در عرصۀ سیاسی و مهم‌ترین مجرای تحقق حاکمیت مردم برای تعیین سرنوشت جمعی خود و چگونگی ادارۀ کشور محسوب می‌شود. اندیشمندن اسلامی معتقدند که هرچند تمام احکام اسلامی مستند به منابع اسلامی شامل کتاب، سنت و عقل، است، اما شرکت در انتخابات به‌صورت عمده از باب تشخیص موضوع است که عدم مغایرت آن با احکام شرع به تأیید فقهای امامیه رسیده است.[۱۱] از طرف دیگر رأیگیری کنش حقوقی است که شهروندان با انجام آن طبق ضوابط و شرایط قانونی به گزینش نماینده خود می‌پردازند و رأی‌دهنده با این عمل حقوقی در ادارۀ امور سیاسی جامعۀ خود مشارکت میکند. [۱۲]
فلسفۀ رأیگیری
فلسفه رأیگیری در نظام اسلامی، حضور عملی و واقعی مردم در تصمیم جمعی و تجلی خرد جمعی در ادارۀ عادلانه و بهتر امور کشور است. از این جهت، داشتن عقل و رسیدن به سن بلوغ سیاسی، شرط شرکت در انتخابات بوده و دیگر هیچ گونه محدودیت جنسی، طبقاتی و شغلی وجود ندارد. [۱۳]
اعمال حق رأی از نظر شرعی
با توجه به فلسفۀ رأیگیری، در نظام اسلامی هرکسی از حق رأی برخودار بوده و از نظر فردی می‌تواند از این حق استفاده نکند، اما از آن‌جا که عدم اعمال حق رأی توسط برخی افراد پیامد منفی در کل جامعه و سرنوشت جمعی دارد، این حق فردی در قلمرو حیات اجتماعی جنبۀ تکلیفی پیدا کرده و با سرنوشت دیگران پیوند می‌خورد.[۱۴] به‌همین دلیل و بر اساس نظر فقهای شیعه شرکت در انتخابات نظام جمهوری اسلامی برای افراد واجد شرایط، یک وظیفۀ الهی و واجب عینی بوده[۱۵] و حتی کیفیت اعمال این حق نیز مهم می‌شود؛ افراد حتی نمی‌توانند رأیی به صندوق بیاندازند که منافع کل اجتماع را به خطر بیاندازد.[۱۶]
رأیگیری در نظام جمهوری اسلامی ایران
صاحب‌نظران، نظام جمهوری اسلامی را اولین نظام سیاسی در تاریخ ایران دانسته‌اند که بر اساس رأیگیری قوام پیدا کرده است. به نظر پژوهشگران نطفۀ انقلاب ایران در بستر مردم‌سالاری و اهمیت به رأی مردم شکل گرفت؛ ایرانیان برای تعیین سرنوشت کشور خود به‌پا خاستند، مبارزه کردند و انقلاب اسلامی را در بهمن 1357ش به پیروزی رساندند. پس از آن، در روز دهم و یازدهم فروردین 1358ش مردم با شرکت در همه‌پرسی، مهر تأیید بر تشکیل نظام جمهوری اسلامی ایران و استقرار آن به رهبری امام خمینی زدند و بیش از 98 درصد مردم ایران به نظام جمهوری اسلامی رأی دادند. از این جهت، نظام رأیگیری برای مردم ایران اهمیت وجودی دارد و تأسیس و دوام و قوام نظام جمهوری اسلامی ایران بر پایۀ رأی مردمی دانسته می‌شود.[۱۷] با تثبیت نظام جمهوری اسلامی ایران، رأیگیری به‌صورت سراسری و عمومی توسط وزارت کشور برای موارد زیر برگزار می‌شود:
- مجلس خبرگان هر 8 سال یک بار؛
- ریاست جمهوری هر 4 سال یک بار؛
- مجلس شورای اسلامی هر 4 سال یک بار؛
- شوراهای اسلامی کشوری هر 4 سال یک بار.[۱۸]
آمار رأیگیری در جمهوری اسلامی ایران
به گزارش رسانه‌ها، بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در 1357ش تا 1400ش 38 بار رأیگیری، بدون در نظر گرفتن دور دوم انتخابات یا انتخابات میان‌دوره‌ای، در جمهوری اسلامی ایران برگزار شده است؛ سه همه‌پرسی، یک انتخابات مجلس خبرگان قانون اساسی، یازده دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی، پنج دوره انتخابات مجلس خبرگان رهبری، پنج دوره انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا و سیزده دوره انتخابات ریاست‌جمهوری برگزار شده و بر اساس داده‌های موجود، بیش از ۸۵۰ میلیون برگۀ رأی توسط مردم به داخل صندوق‌های رأی ریخته شده است. [۱۹]
قلمرو رأیگیری
فرهنگ رأیگیری در زندگی روزمرۀ مردم، قلمرو وسیعی دارد؛ برای مثال هر گروهی که به فعالیت مشترک مشغول هستند یا منافع مشترکی دارند، ممکن است برای تصمیمگیری و انتخاب گزینۀ نهایی به سراغ رأیگیری بروند. در واقع رأیگیری یک گفت‌وگوی اجتماعی و جای‌گزین توافق عمومی است و هر زمان تمام اعضای گروه سلیقه و انتخاب یکسانی نداشته باشند، به سراغ رأیگیری می‌روند و برای مثال اعضای هیأت مدیره یا هیأت امنای یک مجموعه، مدیران ارشد یک سازمان، همسایگان یک مجتمع مسکونی و حتی یک گروه دوستی که در پی انتخاب مقصد سفر آخر هفتۀ خود هستند، ممکن است به رأیگیری نیاز پیدا کنند. [۲۰]
مشارکت رأی‌اولی‌ها
کارشناسان مشارکت حداکثری رأی اولی‌ها در فرآیند رأیگیری را پشتوانۀ محکمی برای اقتدار، امنیت و تقویت نظام جمهوری اسلامی ایران می‌دانند و به‌همین دلیل برنامه‌هایی در سراسر کشور برای آشنایی جوانان با فرایند رأیگیری طراحی و اجرا می‌شود تا رأی‌اولی‌ها، حضور پرشور و باشکوه در پای صندوق‌های رأی داشته باشند. به نظر کارشناسان مشارکت رأی‌اولی‌ها در تعیین سرنوشت سیاسی و اجتماعی کشور یک امر مهم و مبارک تلقی می‌شود که فرهنگ گفت‌وگو، مشورت و احترام به تصمیم جمعی را نهادینه میکند.[۲۱]
شرایط قانونی برای رأیدهندگان
تابعیت کشور جمهوری اسلامی ایران، هجده سال تمام و عاقل‌بودن از شرایط مهم قانون برای شرکت در فرایند رأیگیری است[۲۲] که شرط اول و دوم با ارائه یکی از پنج مدارک هویتی شامل شناسنامه، کارت ملی، گذرنامه، گواهینامه و پایان خدمت اثبات می‌شود. [۲۳]
حق رأی در قانون
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در اصول متعددی حق رأی را برای شهروندان ایرانی به رسمیت شناخته است. از جمله می‌توان از اصل 6 آن نام برد که مقرر می‌دارد در جمهوری اسلامی ایران امور کشور مانند انتخاب رهبری، رئیس‌جمهور، نمایندگان مجلس شورای اسلامی و اعضای شوراها باید به اتکاء آرای عمومی و از راه انتخابات اداره شود.[۲۴]
معیارهای رأیگیری
در نظام جمهوری اسلامی ایران علاوه‌بر وجود شرایط قانونی، معیارهایی برای انتخاب فرد اصلح وجود دارد که در فرایند رأیگیری باید لحاظ شود:
- تدین؛
- تعهد و خوش‌نامی؛
- وفاداری به انقلاب و ایستادگی در راه آن؛
- اراده و نفوذناپذیری در مقابل دشمن و افراد ناصالح؛
- دارای برنامه و کفایت لازم؛
- مرعوب‌نشدن در مقابل دشمنان؛
- ساده‌زیستی و دوری خود و بستگان از اشرافی‌گری؛
- مردمی‌بودن، آشنا به درد مردم و خدمت‌گزاری؛
- اعتقاد واقعی به راه امام خمینی؛
- تقید به مسائل اخلاقی نظیر پرهیز از معامله‌گری، رشوه و توصیهپذیری و توجه به منافع طبقات محروم جامعه؛
- پرهیز از اسراف یا هزینه از بیتالمال یا اموال شبهه‌ناک در تبلیغات انتخاباتی؛
- پرهیز از طرح اموری که در اختیار آنها نیست؛
- شناخت اولویتها و فوریتهای نظام و مردم و پرداختن به آنها.[۲۵]
کارکردهای مهم
در جمهوری اسلامی رأی مردم تزیینی نیست؛ مرور تاریخ تحولات سیاسی پس از انقلاب اسلامی ایران، نشان می‌دهد که حتی به اذعان دشمنان جمهوری اسلامی، نتایج انتخابات در جمهوری اسلامی ایران در روند سیاسی و مسیر ادارۀ کشور نقش اساسی داشته است:[۲۶]
- نظام رأیگیری در فرایند انتخابات، عالی‌ترین مظهر حضور مردم در عرصۀ سیاسی و مهم‌ترین مجرای تحقق حاکمیت مردم است؛
- فرصتی برای مردم است که نظر خود را درباره شیوۀ حکومت و مدیریت کشور ابراز کنند و با اعمال رأی سیستم سیاسی را به اصلاح و تکامل تدریجی پیش ببرد.
- از مهم‌ترین کارکردهای رأیگیری، قاعده‌مندکردن انتقال قدرت سیاسی از گروهی به گروه دیگر است؛ به نظر کارشناسان فقدان قاعده‌ای برای انتقال و توزیع قدرت سیاسی و مسئولیت ادارۀ جامعه، آسیب‌های سیاسی گوناگونی به دنبال می‌آورد.
- نظام رأیگیری زمینه‌های لازم برای چرخش نخبگان و دگرگونی در بخش‌هایی از هیئت حاکمۀ کشور را به‌طور مستمر فراهم میکند.
- احساس مسئولیت نظام در مقابل خواست‌های جامعه را افزایش می‌دهد.
- فضای شور رقابتی پیش از رأیگیری باعث افزایش آگاهی‌های سیاسی و اجتماعی مردم شده و فرایند تبلیغات نامزدها، زمینۀ آگاهی مردم از وضعیت کشور در حوزه‌های مختلف را فراهم میکند.
- فرآیند رأیگیری، بستر مناسب برای رقابت تشکل‌های موجود در جامعه به وجود می‌آورد و حتی زمینه‌های لازم برای ظهور گروه‌های جدید سیاسی و اجتماعی را فراهم میکند.
- با افزایش اقتدار نظام و امنیت ملی کشور و پیامدهای مثبت منطقه‌ای و بین‌المللی، توطئه‌ها و تهدیدهای دشمنان را خنثی میکند. [۲۷]
شیوه‌های افزایش مشارکت در رأیگیری
پژوهشگران روش‌های زیادی برای مشارکت حداکثری مردم پیشنهاد کرده‌اند، از جمله: بهره‌گیری از وجود نخبگان، صاحب‌نظران و افراد دلسوز انقلاب اسلامی در بدنۀ مدیریتی کشور؛ تبیین و تشریح اهمیت و ضرورت رأیگیری و مشارکت عمومی در تعیین سرنوشت کشور؛ تبیین نقش مشارکت حداکثری در افزایش مشروعیت، عزت، اقتدار و امنیت همه‌جانبۀ جمهوری اسلامی؛ تشریح وضعیت حساس کشور در مواجهۀ همیشگی با دشمنان به‌ویژه استکبار جهانی؛ تبیین و تشریح نقشه‌ها، سیاستها و روش‌های شوم دشمنان؛ تشریح ابعاد شرعی، حقوقی، تکلیفی و مسئولیتی حضور افراد در انتخابات؛ اعتمادسازی از راه تبیین القائات، شبهات، تردیدافکنی، اهداف و سیاستهای دشمنان؛ تبیین رقابتی‌بودن و نمایشی‌نبودن انتخابات و ارائۀ پاسخ‌های مستدل، اطلاعرسانی دقیق، سریع و صریح به مردم. [۲۸]
صیانت از آراء مردم
از مراحل مهم فرایند رأیگیری، امانت‌داری، سلامت انتخابات و صیانت از آراء مردم و رعایت اصل بی‌طرفی است که از اساسی‌ترین وظایف برگزارکنندگان انتخابات بوده و در نظام مردم‌سالاری دینی مسئولیت شرعی محسوب می‌شود.[۲۹] در جمهوری اسلامی ایران، فرایند صیانت از رأی مردم، از آغاز رأیگیری در هر انتخابات با حضور گستردۀ خبرنگاران و ناظران شورای نگهبان و کاندیداها و جریان‌های مختلف سیاسی تا زمان اعلام رأی، شکایت و فرایند رسیدگی به آن، اعمال می‌شود.[۳۰]
نقش اماکن مذهبی در رأیگیری
در نظام اسلامی اماکن مذهبی مانند مساجد، نقش محوری در فرایند رأیگیری دارند. بسیاری از فعالیت‌های تبلیغات انتخاباتی در مساجد انجام می‌شود. رأی دهندگان نیز در مکان‌های مذهبی با حق و تکلیف شرعی رأی آشنا می‌شوند. از این جهت، کارشناسان معتقدند که با بهره‌برداری از زمان اجتماع نمازگزاران در مسجد برای نمازهای جماعت، تبیین و تبلیغ و یادآوری لازم برای جلب مشارکت حداکثری مردم می‌توان در فرایند رأیگیری استفاده کرد.[۳۱]
حضور علما و نخبگان در روز رأیگیری
به‌دلیل اهمیت شرکت در فرآیند رأیگیری در نظام اسلامی، مراجع تقلید، نمایندگان ولی فقیه در استان‌ها و مسئولان در همان آغاز رأیگیری در محل اخذ رأی حاضر شده و آرای خود را به صندوق می‌اندازند.[۳۲] آیتالله خامنه‌ای، رهبر انقلاب اسلامی ایران، همواره در اولین دقایق آغاز کار انتخابات در رأیگیری شرکت کرده و از مردم نیز می‌خواهد كه در انجام اين كار خير از يكديگر سبقت بگيرند و به هنگام انداختن رأی خود به داخل صندوق‌ها نيز قصد قربت كنند.[۳۳]
سازمان‌های مرتبط با رأیگیری
در نظام جمهوری اسلامی ایران دولت (وزارت کشور) و شورای نگهبان دو نهاد مهم و اصلی مرتبط با فرآیند رأیگیری هستند. زارت کشور با تشکیل «ستاد انتخابات کشور»، مسئولیت و زمینه‌سازی مشارکت حداکثری مردم، رقابت انتخاباتی، سلامت و امنیت رأیگیری را فراهم میکند تا مردم در یک فضای پرشور و نشاط سیاسی، سالم و امن به‌صورت گسترده در رأیگیری شرکت کنند.[۳۴] از سوی دیگر، بر اساس اصل ۹۹ قانون اساسی، شورای نگهبان نظارت بر انتخابات مجلس خبرگان رهبری، ریاست جمهوری، مجلس شورای اسلامی و مراجعه به آرای عمومی و همه‌پرسی را بر عهده دارد.[۳۵]
نظام مالی رأیگیری
نظام مالی رأیگیری به روش‌هایی گفته می‌شود که احزاب سیاسی یا نامزدها از طریق آن منابع مالی برای پوشش هزینۀ فرایند انتخابات از جمله تبلیغات انتخاباتی خود را تأمین می‌کنند که شامل کمک اشخاص (حقیقی و حقوقی) و کمک دولت می‌شود. کمک دولت نیز شامل کمک مستقیم و غیرمستقیم مانند معافیت‌های مالیاتی یا در اختیار قراردادن رسانۀ عمومی مانند رادیو یا تلویزیون در اختیار داوطلبان است.[۳۶]
پانویس
- ↑ انوری، فرهنگ بزرگ سخن، 1382، ج4، ص3576.
- ↑ تقی‌زاده دوغیکلا، «تأملی بر حق رأی در حقوق ایران با نگاهی به حقوق فرانسه»، 1382ش، ص29.
- ↑ اطاعت، جواد و نصرتی، «جغرافیای‌نظام‌های‌انتخاباتی‌و‌نظام‌انتخاباتی‌ایران»، 1402ش، ص12-16؛ قاضی شریعت‌پناهی، بایسته‌های حقوق اساسی، 1388ش، ص۳۲۰.
- ↑ قاضی شریعت‌پناهی، بایسته‌های حقوق اساسی، 1388ش، ص115-116.
- ↑ «انتخابات در ایران از قاجار تا جمهوری اسلامی»، وب‌سایت روزنامۀ اترک.
- ↑ محمدی و سلیمانی درچه، «ابعاد حقوقی اعمال حق رأی در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران»، 1392ش، ص137.
- ↑ محمدی و سلیمانی درچه، «ابعاد حقوقی اعمال حق رأی در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران»، 1392ش، ص130-133.
- ↑ امامی، «اعتبار عقلى رأى اكثريت بر مبناى حق تعيين سرنوشت»، 1391ش، ص105.
- ↑ «بیانات در دیدار مردم آذربایجان شرقی»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنه‌ای.
- ↑ «شیوه‌ها و راهکارهای مشارکت افزایی»، وب‌سایت دانشگاه عالی دفاع ملی.
- ↑ «جایگاه رأیگیری در اسلام»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه.
- ↑ عبدالمطلب، «تأثیر مؤلفه‌های مذهبی بر رفتار رأی دهی و مشارکت سیاسی در جمهوری اسلامی»، بهار 1396ش، ص37.
- ↑ امامی، «اعتبار عقلى رأى اكثريت بر مبناى حق تعيين سرنوشت»، 1391ش، ص105.
- ↑ محمدی و سلیمانی درچه، «ابعاد حقوقی اعمال حق رأی در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران»، 1392ش، ص130-133.
- ↑ «احکام انتخابات»، پایگاه اطلاعرسانی دفتر مقام معظم رهبری.
- ↑ محمدی و سلیمانی درچه، «ابعاد حقوقی اعمال حق رأی در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران»، 1392ش، ص130-133.
- ↑ «انتخابات در ایران از قاجار تا جمهوری اسلامی»، وب‌سایت روزنامۀ اترک.
- ↑ «تاریخ انتخابات در ایران 101 ساله شد»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «۸۵۰ میلیون برگه رای در چهل سال برگزاری انتخابات»، خبرگزاری ایسنا.؛ «۳۷ دوره انتخابات در ۴۰ سال/ چرا رهبر انقلاب از نظریه نظام انقلابی دفاع کردند؟»، خبرگزاری آنا؛ «اینفوگرافیک / نگاهی به ۱۳ دوره انتخابات ریاست جمهوری»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «انواع سیستمهای رأیگیری | چند روش رأیگیری برای تصمیم گیری گروهی»، وب‌سایت متمم.
- ↑ «مشارکت رأی اولی‌ها در تعیین سرنوشت کشور امری مبارک است»، وب‌سایت وزارت کشور.
- ↑ «شرایط رأیدهندگان در انتخابات مجلس»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «5 سند هویتی برای افراد واجد شرایط رأی تعیین شد»، وب‌سایت تحلیلی و خبری عصر ایران.
- ↑ تقی‌زاده دوغیکلا، «تأملی بر حق رأی در حقوق ایران با نگاهی به حقوق فرانسه»، 1382ش، ص31.
- ↑ «احکام انتخابات»، پایگاه اطلاعرسانی دفتر مقام معظم رهبری.
- ↑ «نقشه راه افزایش مشارکت در انتخابات»، وب‌سایت کیهان.
- ↑ «اهمیت وکارکرد انتخابات»، وب‌سایت بصیرت.
- ↑ «شیوه‌ها و راهکارهای مشارکت افزایی»، وب‌سایت دانشگاه عالی دفاع ملی.
- ↑ «صیانت از آرای مردم یک تکلیف شرعی است»، وب‌سایت وزارت کشور.
- ↑ «تمام تلاش شوراي نگهبان صيانت از آراء مردم است»، پایگاه اطلاعرسانی دولت.
- ↑ «نقش محوری مساجد در برگزاری پرشور انتخابات، بسیار تعیین‌کننده است»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «حضور مراجع تقلید، نمایندگان ولی فقیه استان‌ها و مسئولان پای صندوق های رأی»، خبرگزاری صداوسیما.
- ↑ «حضور رهبر معظم انقلاب در پای صندوق رأی»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنه‌ای؛ «حضور رهبر معظم انقلاب در پاي صندوق رأی»، پایگاه اطلاعرسانی دفتر مقام معظم رهبری.
- ↑ «مجری انتخابات در نظام جمهوری اسلامی، مردم هستند»، وب‌سایت وزارت کشور.
- ↑ رهنمايي، «بررسى قلمروى نظارت شوراى نگهبان»، 1390ش، ص8.
- ↑ اکبری، «آسیب‌شناسی نظام مالی انتخابات جمهوری اسلامی ایران»، 1401ش، ص95.
منابع
- «احکام انتخابات»، پایگاه اطلاعرسانی دفتر مقام معظم رهبری، تاریخ درج مطلب: ۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۰ش.
- اطاعت، جواد و نصرتی، حمیدرضا، «جغرافیای نظام‌های انتخاباتی و نظام انتخاباتی ایران»، فصلنامۀ رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، دورۀ 14، شمارۀ 3، بهار 1402ش.
- اکبری، محمدتقی، «آسیب‌شناسی نظام مالی انتخابات جمهوری اسلامی ایران»، مجلۀ دانش حقوق عمومی، دورۀ 11، شمارۀ 35، 1401ش.
- امامی، مسعود، «اعتبار عقلى رأى اكثريت بر مبناى حق تعيين سرنوشت»، مجلۀ فقه، سال نوزدهم، شمارۀ 2، تابستان 1391ش.
- «انتخابات در ایران از قاجار تا جمهوری اسلامی»، وب‌سایت روزنامۀ اترک، تاریخ بازدید: 28 بهمن 1402ش.
- «انواع سیستمهای رأیگیری؛ چند روش رأیگیری برای تصمیمگیری گروهی»، وب‌سایت متمم، تاریخ بازدید: 2 اسفند 1402ش.
- انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، تهران، سخن، 1382ش.
- «اهمیت وکارکرد انتخابات»، وب‌سایت بصیرت، تاریخ درج مطلب: ۲۳ بهمن ۱۳۹۸ش.
- «اینفوگرافیک/ نگاهی به ۱۳ دوره انتخابات ریاست‌جمهوری»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۲۹ خرداد ۱۴۰۰ش.
- «بیانات در دیدار مردم آذربایجان شرقی»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 25 بهمن 1402ش.
- «تاریخ انتخابات در ایران 101 ساله شد»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 27 فروردین 1396ش.
- تقی‌زاده دوغیکلا، جواد، «تأملی بر حق رأی در حقوق ایران با نگاهی به حقوق فرانسه»، مجلۀ حقوق اساسی، شمارۀ 1، پاییز 1382ش.
- «تمام تلاش شوراي نگهبان صيانت از آراء مردم است»، پایگاه اطلاعرسانی دولت، تاریخ درج مطلب: ۱۳ خرداد ۱۳۸۸ش.
- «جایگاه رأیگیری در اسلام»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه، تاریخ 26 مرداد 1385ش.
- «حضور رهبر معظم انقلاب در پای صندوق رأی»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 18 اسفند 1374ش.
- «حضور رهبر معظم انقلاب در پاي صندوق رأی»، پایگاه اطلاعرسانی دفتر مقام معظم رهبری، تاریخ درج مطلب: ۱۸ اسفند ۱۳۷۴ش.
- «حضور مراجع تقلید، نمایندگان ولی فقیه استان‌ها و مسئولان پای صندوق‌های رأی»، خبرگزاری صداوسیما، تاریخ درج مطلب: ۲۸ خرداد ۱۴۰۰ش.
- خمینی، سید روح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.
- رهنمايي، سيداحمد، «بررسى قلمروى نظارت شوراى نگهبان»، ماهنامه معرفت، شمارۀ 165، شهريور 1390ش.
- «شرایط رأیدهندگان در انتخابات مجلس»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۳۰ بهمن ۱۳۹۸ش.
- «شرکت در انتخابات، هم حق است و هم تکلیف»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۵ اسفند ۱۳۹۴ش.
- «شیوه‌ها و راهکارهای مشارکت افزایی»، وب‌سایت دانشگاه عالی دفاع ملی، تاریخ درج مطلب: ۲۶ خرداد ۱۴۰۰ش.
- «صیانت از آرای مردم یک تکلیف شرعی است»، وب‌سایت وزارت کشور، تاریخ درج مطلب: ۳۰ بهمن ۱۴۰۲ش.
- عبدالمطلب عبدالله، «تأثیر مؤلفه‌های مذهبی بر رفتار رأیدهی و مشارکت سیاسی در جمهوری اسلامی»، مجلۀ علوم سیاسی، سال بیستم، شماره 77، بهار 1396ش.
- قاضی شریعت‌پناهی، سیدابوالفضل، بایسته‌های حقوق اساسی، تهران، دادگستر، «مجری انتخابات در نظام جمهوری اسلامی، مردم هستند»، وب‌سایت وزارت کشور، تاریخ درج مطلب: ۱۵ بهمن ۱۴۰۲ش.1388ش.
- «مشارکت رأی‌اولی‌ها در تعیین سرنوشت کشور امری مبارک است»، وب‌سایت وزارت کشور، تاریخ درج مطلب: ۱ اسفند ۱۴۰۲ش.
- «نقشه راه افزایش مشارکت در انتخابات»، وب‌سایت کیهان، تاریخ درج مطلب: ۲۸ بهمن ۱۴۰۲ش.
- «نقش محوری مساجد در برگزاری پرشور انتخابات، بسیار تعیین‌کننده است»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۲۷ خرداد ۱۴۰۰ش.
- «۸۵۰ میلیون برگه رای در چهل سال برگزاری انتخابات»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۹ بهمن ۱۳۹۷ش.
- «5 سند هویتی برای افراد واجد شرایط رأی تعیین شد»، وب‌سایت تحلیلی و خبری عصر ایران، تاریخ درج مطلب: 3 بهمن 1402ش.
- «۳۷ دوره انتخابات در ۴۰ سال/ چرا رهبر انقلاب از نظریه نظام انقلابی دفاع کردند؟»، خبرگزاری آنا، تاریخ درج مطلب: 9 مرداد ۱۳۹۸ش.