رأی اولی
رأی اولی؛ شهروندانی که تازه به سن قانونی برای رأی‌دادن می‌رسند.
رأی اولی، به جوانانی گفته می‌شود که از نظر قانون انتخابات جمهوری اسلامی ایران به سن رأی‌دادن رسیده‌اند. این قشر از کنشگران جامعه در نظام مردم‌سالاری دینی، از اهمیت زیادی برخودارند و به‌همین دلیل، در فرهنگ سیاسی و سبک زندگی ایرانی و اسلامی، برنامه‌های ویژه از جمله برگزاری جشن تکلیف سیاسی برای جامعه‌پذیری، بصیرت‌افزایی و انتقال ارزش‌های مردم‌سالاری دینی برای آنها برگزار می‌شود.
مفهوم‌شناسی
در ادبیات انتخابات جمهوری اسلامی ایران، رأی اولی به کسانی گفته می‌شود که از نظر قانون انتخابات جمهوری اسلامی ایران به سن مجاز رأی‌دادن رسیده باشد. این سن در دوره‌های مختلف انتخابات مدام تغیر کرده و متفاوت بوده است، اما در حال حاضر، رأی‌اولی به همۀ شهروندان ایرانی گفته می‌شود که بدون در نظر گرفتن جنسیت، دین و طبقۀ اجتماعی، به سن ۱۸ سال تمام برسند.[۱]
تاریخچه
انتخابات به‌معنای مدرن و ادبیات مرتبط با آن در عصر قاجار در ایران رایج شد؛[۲] اما بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در 22 بهمن 1357ش متناسب با اقتضائات سبک زندگی اسلامی و ایرانی و مردم‌سالاری دینی تحول پیدا کرد؛ در جمهوری اسلامی ایران محدودیت طبقاتی، جنسیتی و قانونی مشارکت در انتخابات برداشته شد و ادبیات نو از جمله رأی اولیها، جشن تکلیف سیاسی و مشارکت جوانان به‌منظور بسط مردم‌سالاری و حضور گسترده و اثرگذار مردم در تعیین سرنوشت جمعی خود، وارد فضای انتخابات شد.[۳] برای مثال در نظامنامۀ انتخابات اصنافی دوران قاجار، فقط شش طبقۀ خاص حق رأی داشتند و حداقل سن رأی، ۲۵ سال تعیین شده بود.[۴] در نظامنامۀ انتخابات دو درجه، حق رأی به مردان ایرانی بالای ۲۰ سال که حداقل از شش ماه پیش ساکن حوزۀ انتخابیه بود، تعلق گرفت.[۵]
در قانون انتخابات مجلس شورای ملی ۱۲۹۰ش، حق رأی عمومی شد و به همهم مردان بالای ۲۰ سال، اعطا شد اما زنان همچنان محروم ماندند.[۶] سن رأی برای انتخابات مجلس سنا که از ۱۳۲۸ش آغاز به کار کرد، ۲۵ سال تمام بود. پس از انقلاب سفید در ۶ بهمن ۱۳۴۱ش زنان صاحب حق رأی شدند و قانون شرکت بانوان در انتخابات در ۱۳۴۳ش تصویب شد.[۷] بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در 1357ش محدودیت‌های مختلف در قوانین انتخابات از 1358ش از بین رفت و حداقل سن رأی برای انتخاب‌کنندگان به ۱۶ سال تمام کاهش پیدا کرد.[۸] در ۱۳۶۰ش حداقل سن رأی برای انتخابات میان‌دوره‌ای مجلس ۱۵ سال تمام اعلام شد.[۹] در قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی مصوب ۱۳۷۸ش حداقل سن رأی به ۱۶ سال تمام افزایش یافت[۱۰] اما یک سال بعد دوباره به ۱۵ سال تمام کاهش پیدا کرد.[۱۱] از ۱۳۸۵ش، حداقل سن رأی به ۱۸ سال تمام افزایش یافته است.[۱۲]
اهمیت و جایگاه
کارشناسان، انتخابات در نظام جمهوری اسلامی ایران را نماد مردم‌سالاری دینی و شرکت رأی اولیها در فرایند انتخابات را موتور محرکۀ ایجاد شور و نشاط انتخاباتی در جامعه می‌دانند.[۱۳] تدارک برنامه‌های مختلف برای جامعه‌پذیری رأی اولیها از جمله برگزاری جشن تکلیف که در هیچ جای دنیا سابقه ندارد، نشان از اهمیت آنها در نظام مردم‌سالاری دینی و اهتمام انقلاب اسلامی به رأی اولی‌های کشور است.[۱۴]
آمار رأی اولیها
در نظام جمهوری اسلامی ایران، به‌منظور ایجاد شور و نشاط انتخاباتی، مشارکت حداکثری در انتخابات و به‌دلیل اهمیت شرکت جوانان در انتخابات و تأثیرگذاری آن در آیندۀ کشور، آمار رأی اولیها در استان‌های مختلف و همچنین کل کشور اعلام[۱۵] و زمینۀ گفتوگوی انتخاباتی و مشارکت حداکثری آنها فراهم می‌شود. [۱۶] برای مثال، در آستانۀ انتخابات دوازدهمین دور مجلس شورای اسلامی و ششمین دور مجلس خبرگان رهبری در 1402ش آمار رأی اولی‌های پسران و دختران در شهرهای مختلف کشور اعلام و برای جذب آنها در فرایند انتخابات برنامه‌های مختلف تدارک دیده شده است. [۱۷] مسئولان مربوطه آمار رأی اولیها در کل کشور را 3 میلیون و 500 هزار نفر اعلام کرده‌اند.[۱۸]
جامعه‌پذیری رأی اولیها
جامعه‌پذیرکردن کودکان، نوجوانان و جوانان، به‌ویژه رأی اولیها به‌منظور انتقال ارزش‌ها و مهارت‌های فرهنگ سیاسی و مشارکت در انتخابات به نسل آینده، از مهم‌ترین برنامه‌های آموزش همگانی و فرهنگی در نظام جمهوری اسلامی ایران است. برای مثال در فضاهای اجتماعی به‌ویژه در مدارس[۱۹] و خانوادۀ ایرانی و آیین‌های مذهبی و ملی، گفتوگوی سیاسی در فرایند انتخابات و مشارکت جوانان از جمله رأی اولیها در آن، به فرهنگ رایج بدل شده است.[۲۰]همچنین به‌منظور آشنایی، بصیرت‌افزایی و پختگی فکری جوانان نسبت به انتخابات و پیامدهای آن، برنامه‌های مختلف در سراسر کشور تحت عناوین گوناگون از جمله «جشن رأی اولیها»، «جشن تکلیف سیاسی»، «جشن پسران رأی‌اولی» و «جشن دختران رأی‌اولی»، برگزار می‌شود.[۲۱]
شرایط مشارکت رأی اولیها در انتخابات
الف) تابعیت
در نظام جمهوری اسلامی ایران حق رأی از حقوق سیاسی دانسته شده و حقوق سیاسی از جمله حقوق اجتماعی است که برای شهروندان هر کشور به رسمیت شناخته می‌شود. در ایران این حق سیاسی فقط برای شهروندان ایرانی پذیرفته شده است. مادۀ 36 قانون انتخابات ریاست‌جمهوری، به لزوم دارابودن تابعیت ایرانی برای انتخاب‌کنندگان تصریح کرده است. البته بر اساس قانون انخابات، روش اکتساب تابعیت هیچگونه نقشی در شناخته‌شدن این حق ندارد.[۲۲]
ب) بلوغ سیاسی
در نظام مردم‌سالاری دینی، بلوغ سیاسی و پختگی فکری از مهم‌ترین شرایط مشارکت مؤثر در انتخابات رأی اولیها است. گرچه شاخص کمّی این شرط مهم، 18 سال معرفی شده اما با توجه به برنامه‌ها، تشریفات و فرایند جامعه‌پذیری سیاسی جوانان در جمهوری اسلامی، بلوغ سیاسی و بصیرت انتخاباتی رأی اولیها بیشتر از همسالان آنها در کشورهای دیگر است.[۲۳] این در حالی است که در بسیاری از کشورهای جهان، از جمله آمریکا تنها شاخص کمی، لحاظ می‌شود و برای رشد ظرفیت‌های فکری جوانان رأی‌دهنده کار نمی‌شود.[۲۴]
ج) آمادگی روانی
در جمهوری اسلامی ایران، به‌دلیل اهمیت انتخابات و سرنوشت جمعی، علاوه‌بر رسیدن به سن خاص، به آمادگی روانی رأی‌دهندگان نیز توجه شده است. در مادۀ 36 از قانون انتخابات ریاست‌جمهوری و مادۀ 27 از قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی به عاقل‌بودن و یا مجنون نبودن به‌عنوان یکی از شرایط لازم برای انتخاب‌کنندگان، از جمله رأی اولیها، اشاره کرده است. [۲۵]
پانویس
- ↑ «قانون اصلاح بند (۲) ماده (۲۷) قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی و بند (۲) ماده (۳۶) قانون انتخابات ریاست جمهوری اسلامی ایران»، وبسایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
- ↑ «نگاهی به تأثیر انتخابات بر جامعه ایران در دوره قاجار؛ گفت‌وگو با دکتر علی ططری، پژوهشگر و سندشناس»، وبسایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ «آری به جمهوری اسلامی، ۱۲ فروردین روزی برای همه ایرانیان»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ سائلی کرده‌ده، سیر تحول قوانین انتخاباتی مجلس در ایران، 1378ش، ص147-148؛ ویژه و قهوه‌چیان، «تحلیلی بر نظام‌نامة انتخابات سال 1285 مجلس شورای ملّی»، 1391ش، ص205؛ «نظامنامه انتخابات (صنافی) مجلس شورای ملی»، وبسایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
- ↑ «نظامنامه انتخابات دو درجه»، وبسایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
- ↑ «قانون انتخابات مجلس شورای ملی»، وبسایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
- ↑ «قانون راجع به شرکت بانوان در انتخابات»، وبسایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
- ↑ ویژه و قهوه‌چیان، «تحلیلی بر نظام‌نامة انتخابات سال 1285 مجلس شورای ملّی»، 1391ش، ص205
- ↑ «قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی»، وبسایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی؛ «قانون انتخابات مجلس شوراي اسلامي - مصوب 1362/12/09»، وبسایت سامانۀ قانون.
- ↑ «قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی»، وبسایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی
- ↑ «قانون اصلاح قانون انتخابات مجلس شوراي اسلامي و اصلاح قانون تغيير عنوان اعضاي شوراهاي اسلامي روستاهايي كه به شهر تبديل شده اند»، وبسایت سامانۀ قانون.
- ↑ «قانون اصلاح بند (۲) ماده (۲۷) قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی و بند (۲) ماده (۳۶) قانون انتخابات ریاست جمهوری اسلامی ایران»، وبسایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
- ↑ «اهمیت شرکت در انتخابات برای رأی اولیها تبیین شود»، وبسایت وزارت کشور.
- ↑ «دانش‌آموزان رأی اولی اقتدار کشور را تضمین خواهند کرد»، پایگاه اطلاع‌رسانی دولت. «رأی اولیها»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «رأی اولیها»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «حضور ۳/۵ میلیون نفر رأی اولی در انتخابات امسال/ ظرفیت خانه‌های جوان برای گفت‌وگوهای انتخاباتی»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ «رأی اولیها»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «حضور ۳/۵ میلیون نفر رأی اولی در انتخابات امسال/ ظرفیت خانه‌های جوان برای گفت‌وگوهای انتخاباتی»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ «تأثیر خانواده در جامعه‌پذیری سیاسی و مشارکت در انتخابات دوم و پایانی»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ «تأثیر خانواده در جامعه‌پذیری سیاسی و مشارکت در انتخابات دوم و پایانی»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ «رأی اولیها»، خبرگزاری مهر.
- ↑ تقی‌زاده دوغیکلا، «تأملی بر حق رأی در حقوق ایران با نگاهی به حقوق فرانسه»، 1383ش، ص41-43.
- ↑ مهرپور، مجموعه نظریات شورای نگهبان ،1371ش، ج2، ص57.
- ↑ تقی‌زاده دوغیکلا، «تأملی بر حق رأی در حقوق ایران با نگاهی به حقوق فرانسه»، 1383ش، ص41-43.
- ↑ تقی‌زاده دوغیکلا، «تأملی بر حق رأی در حقوق ایران با نگاهی به حقوق فرانسه»، 1383ش، ص41-43.
منابع
- «آری به جمهوری اسلامی، ۱۲ فروردین روزی برای همه ایرانیان»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۱۲ فروردین ۱۴۰۰ش.
- «اهمیت شرکت در انتخابات برای رأی اولیها تبیین شود»، وبسایت وزارت کشور، تاریخ درج مطلب: ۲۹ بهمن ۱۴۰۲ش.
- «تأثیر خانواده در جامعه‌پذیری سیاسی و مشارکت در انتخابات دوم و پایانی»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲۲ اسفند ۱۳۸۶ش.
- تقی‌زاده دوغیکلا، جواد، «تأملی بر حق رأی در حقوق ایران با نگاهی به حقوق فرانسه»، مجلۀ حقوق اساسی، شمارۀ 1، پاييز 1383ش.
- «حضور ۳/۵ میلیون نفر رأی اولی در انتخابات امسال/ ظرفیت خانه‌های جوان برای گفت‌وگوهای انتخاباتی»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۳۰ بهمن ۱۴۰۲ش.
- «دانش‌آموزان رای اولی اقتدار کشور را تضمین خواهند کرد»، پایگاه اطلاع‌رسانی دولت، تاریخ درج مطلب: ۲۵ بهمن ۱۴۰۲ش.
- «رأی اولیها»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج بازدید: 7 اسفند 1402ش.
- سائلی کرده‌ده، مجید، سیر تحول قوانین انتخاباتی مجلس در ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1378ش.
- «فیلم/ ۳.۵ میلیون رای اولی آمادۀ حضور در انتخابات»، وبسایت روزنامۀ مشرق، تاریخ درج مطلب۲۹ بهمن ۱۴۰۲ش.
- «قانون اصلاح بند (۲) ماده (۲۷) قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی و بند (۲) ماده (۳۶) قانون انتخابات ریاست جمهوری اسلامی ایران»، وبسایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، تاریخ بازدید: 7 اسفند 1402ش.
- «قانون اصلاح قانون انتخابات مجلس شوراي اسلامي و اصلاح قانون تغيير عنوان اعضاي شوراهاي اسلامي روستاهايي كه به شهر تبديل شده‌اند»، وبسایت سامانۀ قانون، تاریخ بازدید: 7 اسفند 1402ش.
- «قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی»، وبسایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، تاریخ بازدید: 7 اسفند 1402ش.
- قانون انتخابات مجلس شوراي اسلامي - مصوب 1362/12/09»، وبسایت سامانۀ قانون، تاریخ بازدید: 7 اسفند 1402ش.
- «قانون انتخابات مجلس شورای ملی»، وبسایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، تاریخ بازدید: 7 اسفند 1402ش.
- «قانون راجع به شرکت بانوان در انتخابات»، وبسایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، تاریخ بازدید: 7 اسفند 1402ش.
- مهرپور، حسین، مجموعه نظریات شورای نگهبان،جلد دوم، تهران، کیهان، 1371ش.
- «نظامنامه انتخابات (اصنافی) مجلس شورای ملی»، وبسایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، تاریخ بازدید: 7 اسفند 1402ش.
- «نظامنامۀ انتخابات دو درجه»، وبسایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، تاریخ بازدید: 7 اسفند 1402ش.
- «نگاهی به تأثیر انتخابات بر جامعه ایران در دورۀ قاجار؛ گفت‌وگو با دکتر علی ططری، پژوهشگر و سندشناس»، وبسایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 18 اردیبهشت 1398ش.
- ویژه، محمدرضا و قهوه‌چیان، حمید، «تحلیلی بر نظامنامۀ انتخابات 1285ش مجلس شورای ملّی»، مجلۀ مطالعات حقوق تطبیقی معاصر، دورۀ 3، شمارۀ 5، دی 1391ش.