رأی سفید

رأی سفید؛ رأی بدون نام و علامت در برگۀ تعرفه.

رأی سفید، به رأیی گفته می‌شود که در برگۀ تعرفه، هیچ نام و یا علامت دیگری وجود نداشته باشد. این نوع رأی از نظر قانونی در جمع آرای باطله محسوب می‌شود. در نظام مردم‌سالاری اسلامی، رأی سفید اگر بهمنزلۀ بی‌تفاوتی به سرنوشت نظام اسلامی بوده و موجب تضعیف نظام شود، حرام دانسته شده است.

مفهوم‌شناسی

در ادبیات انتخابات، «رأی سفید» که به آن «رأی بی‌نام» و «رأی اعتراضی»نیز گفته می‌شود، عبارت است از آرایی که به صندوق رأی ریخته می‌شود، اما در برگۀ تعرفه هیچ نام و یا علامت دیگری وجود نداشته باشد. رأی سفید در قانون انتخابات جمهوری اسلامی ایران، از مصادیق آرای باطله بوده و در برخی کشورها با عنوان «رأی به هیچکس» (که به‌طور اختصار به «نوتا» معروف است) شناخته می‌شود.

ماهیت رأی سفید

بر اساس تفسیر برخی پژوهشگران، ماهیت رأی سفید، اعتراض به روند برگزای انتخابات و مخالفت رأی‌دهنده با نامزدهای موجود است. در این کنش، رأی‌دهنده تنها به احترام اصل مردم‌سالاری و مشارکت در انتخابات در پای صندوق رأی حاضر می‌شود. در این وضعیت، رأی‌دهنده با انتخابات به‌عنوان روش و ابزار مشروع جهت انتقال و رقابت مسالمت‌آمیز قدرت توافق دارد، اما از نامزدان حاضر حمایت نمی‌کند.

رأی سفید در نظام جمهوری اسلامی ایران

با توجه به اینکه شرکت در انتخابات و رأی‌دادن در نظام جمهوری اسلامی حق شهروندی و اجتماعی و تکلیف الهی است و از طرف دیگر زمینه‌های مشارکت همه‌جانبۀ مردم از هر نظر فراهم بوده و فضای دوقطبی و مادی‌گرایی مانند کشورهای غربی حاکم نیست، کنش رأی‌دادن از سازوکارهای مهم تحقق حقوق شهروندي و شرکت در تعیین سرنوشت جمعی بوده و هر رأي يك گام مؤثر در پيروزي حق مردم محسوب می‌شود. به‌همین دلیل مردم به‌صورت فعالانه و معنادار در انتخابات شرکت می‌کنند و استفاده از رأی سفید در کنش انتخاباتی آنها به‌گونه‌ای که اصل مشارکت و مشروعیت مردم‌سالاری دینی را مخدوش کند، وجود ندارد. برای مثال، بررسی نتایج انتخابات سیزده دورۀ ریاست‌جمهوری بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران نشان می‌دهد که آرای باطله از جمله رأی سفید در آن بسیار کم بوده و اثری در مشروعیت و مقبولیت نتیجۀ انتخابات نداشته است.

اثرگذاری‌ها

در نظام جمهوری اسلامی ایران، بر اساس موازین حقوقی و طبق مادۀ 19 (اصلاحی 4 اسفند 1386ش) قانون انتخابات، با تأیید هیئت نظارت حوزۀ انتخابیۀ مربوطه، آرایی که سفید به صندوق رأی ریخته می‌شود، از جملۀ آرای باطله بوده و هیچ اثری در میزان رأی داوطلبان ندارد، اما در میزان کل مشارکت مردم محسوب می‌شود. از نظر سیاسی و رفتار انتخاباتی، برخی از پژوهشگران آرای سفید را نیز به‌معنای تأیید و تقویت نظام اسلامی می‌دانند؛ از این منظر، افرادی که در انتخابات مشارکت می‌کنند، به اصل نظام و مشارکت در انتخابات احترام می‌گذارند، اما داوطلب مطلوب خود را میان نامزدها نمی‌یابند.

حکم شرعی رأی سفید

در سبک زندگی اسلامی که رفتار مؤمنان در چارچوب احکام شرعی دسته‌بندی می‌شود، مراجع تقلید در واکنش به این فرض که کسی در صورت عدم شناخت یا عدم وصول به نتیجه در انتخاب کاندیدای مطلوب، رأی سفید به صندوق بیاندازد، بر این نکته تأکید کرده‌اند که اگر رأی سفید موجب تضعیف نظام اسلامی شود، حرام است. به نظر علمای دین، شرکت در انتخابات نظام جمهوری اسلامی برای افراد واجد شرایط، یک وظیفۀ شرعی، اسلامی و الهی و واجب عینی است. از این منظر، حرمت رأی سفید، مشروط به علم یا قصد تضعیف نظام است، اما قصد بسیاری از افراد از دادن رأی سفید، تقویت مشارکت در برابر جریان تحریم است.

رأی سفید در کشورهای غربی

به نظر محققان رأی سفید در اصل، نوعی مخالفت با سیستم‌های دوحزبی در کشورهای غربی مانند آمریکا است که در آن تنها برای دو حزب فرصت رقابت و حضور دارند. در این نوع نظام‌ها، استفاده از این رأی به‌معنی تغییر سیستم انتخاباتی موجود تلقی می‌شود تا به این ترتیب احزاب و چهره‌های دیگر نیز بتوانند در رقابت حضور پیدا کنند و امکان انتخاب و تنوع برای رای‌دهندگان بیشتر شود. به‌دلیل ماهیت نظام سیاسی در این کشورها، استفاده از رأی سفید نشانگر تعهد رأی‌دهنده به دموکراسی تلقی می‌شود و نشان می‌دهد که رأی‌دهنده نسبت به سرنوشت سیاسی خود در انتخابات بی‌تفاوت نیست، اما با استفاده از رأی سفید اعلام می‌کند که خواستار تغییر سیستم انتخاباتی است. در برخی از دموکراسی‌های جهان، گزینه رأی سفید یا هیچ کدام به‌صورت مشخص در برگۀ رأی‌دهی وجود دارد. برای مثال در کشور یونان، ایالت نوادای ایالات متحدۀ امریکا، اسپانیا، اواکراین و فرانسه چنین گزینه‌ای وجود دارد.

منابع

• «آیت‌الله خامنه‌ای: اگر رأی سفید دادن موجب تضعیف نظام شود،حرام است/ شرکت در انتخابات واجب عینی است»، خبر آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۸ بهمن ۱۳۹۴ش.
• «احکام شرعی | حکم رأی سفید و بی نام در انتخابات»، خبرگزاری حوزه، تاریخ درج مطلب: ۱۷ بهمن ۱۴۰۲ش؛
• «تحلیل عضو دفتر نشر آثار رهبر انقلاب دربارۀ رأی سفید در انتخابات»، همشهری آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۸ تیر ۱۴۰۰ش.
• «حکم رأی سفید و بی‌نام در انتخابات»، وب‌سایت حوزۀ نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، تاریخ درج مطلب: ۱۷ بهمن ۱۴۰۲ش.
• «رأی اعتراضی»، وب‌سایت انصاف نیوز، تاریخ درج مطلب: 9 بهمن 1402ش
• «رأی باطله چیست؟ رأی سفید چیست؟ فرق بین آرای سفید و باطله چیست؟»، وب‌سایت جماران، تاریخ درج مطلب: 29 خرداد 1400ش.
• «رأی‌دادن حق شهروندی است»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۶ش.
• «رأی سفید چیست؟»، وب‌سایت روزنامۀ 8 صبح، تاریخ درج مطلب: 11 بهمن 1389ش.
• «رأی‌های سفید و باطله چه تفاوت‌هایی دارند؟|حکم رهبر معظم انقلاب دربارۀ آرای سفید»، همشهری آنلاین، تاریخ درج مطلب: پنجشنبه ۲۷ خرداد ۱۴۰۰ش.
• «رهبر انقلاب: رأی دادن واجب عینی است/ رأی سفید حرام است»، پایگاه خبری آفتاب، تاریخ درج مطلب: ۱۶ خرداد ۱۴۰۰ش.
• شهید اول، محمد، القواعد و الفوائد فی الفقه و الاصول و العربیة، قم، ۱۳۹۹ق /۱۹۷۹م.
• «شوخی بیا اعتراض سیاسی؟ معنای آرای باطله در انتخابات»، وب‌سایت پیشخوان، تاریخ درج مطلب: 31 خرداد 1400ش.
• «كدام آراي انتخاباتي باطله محسوب مي شود؟»، پایگاه خبری آفتاب، تاریخ درج مطلب: ۱۰ اسفند ۱۳۹۰ش.
• «کدام احزاب اصلاح‌طلب می‌خواهند در چهارچوب نظام فعالیت کنند؟ / عبور از خط امام با دادن رأی سفید!»، وب‌سایت روزنامۀ مشرق، تاریخ درج مطلب: ۱۸ بهمن ۱۴۰۲ش.
• «میزان آرای باطله در دوره‌های مختلف ریاست جمهوری»، وب‌سایت فرارو، تاریخ درج مطلب: 30 خرداد 140ش.
• «نگاهی به درصد مشارکت در 13 دورۀ انتخابات ریاست جمهوری»، خبر آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۳ تیر ۱۴۰۰ش.