ربیع الثانی
ربیع‌الثانی؛ چهارمین ماه از ماه‌های تقویم قمری در فرهنگ اسلامی.
ماه ربیع‌الثانی و یا ربیع‌الآخر، چهارمین ماه از ماه‌های دوازده‌گانۀ قمری در فرهنگ اسلامی است که بین ماه‌های ربیع‌الاول و جمادی‌الاول قرار گرفته است. به‌دلیل وجود برخی مناسبت‌های مذهبی همچون ولادت امام حسن عسکری و وفات فاطمۀ معصومه، این ماه از اهمیت خاصی نزد شیعیان برخوردار است.
مفهوم‌شناسی
ربیع، در لغت به‌معنای بهار، فصل بهار، اسم عشایر، قبیله و کوه آمده است.[۱]
فلسفه نام‌گذاری
ربیع از مادۀ «ربع» گرفته شده و معنای اصلی این ماده «چهار» است؛ زیرا قوم عرب به فصل بهار که یک‌چهارم سال است، ربیع می‌گویند. به‌دلیل این‌که دو ماه ربیع‌الاول و ربیع‌الثانی در آغاز این فصل واقع شده، این ماه را به‌نام همین فصل نام‌گذاری کرده‌اند[۲] و یا نام‌گذاری این دو ماه در فصل بهار انجام شده است.[۳]
ماه ربیع‌الثانی قبل از اسلام
در دوران جاهلیت ده روز اول ماه ربیع‌الثانی جزء ماه‌های حرام بوده و هرگونه جنگ، تعدی و خونریزی در آن ممنوع بوده است. مدت روزهای این ماه و ماه ربیع‌الاول قراردادی و تناوبی بوده، بدین‌صورت که یک سال، ماه ربیع‌الاول 29 روز و ربیع‌الثانی 30 روز و سال بعد ربیع‌الاول 30 روز و ربیع‌الثانی 29 روز بوده که بعد از اسلام مثل دیگر ماه‌های قمری بر اساس رؤیت هلال 29 و یا 30 روز تعیین می‌شود.[۴]
وقایع تاریخی ماه ربیع‌الثانی
در ماه ربیع‌الثانی رویدادهای زیر واقع شده است:
ولادت عبدالعظیم حسنی (4 ربیع‌الثانی 173ق)؛[۵]
ولادت امام حسن عسکری (8 ربیع‌الثانی 232ق)؛[۶]
درگذشت فاطمۀ معصومه (11 ربیع‌الثانی 201ق)؛[۷]
ماه ربیع‌الثانی در فرهنگ شیعیان ایران
در تقویم اسلامی، روز هشتم این ماه ولادت امام حسن عسکری است. در این روز هیئت‌های مذهبی با تزئین و چراغانی کردن مساجد و اماکن متبرکه و با برپایی مراسم سخنرانی، مدیحه‌سرایی، شعرخوانی، مولودی‌خوانی، پخش شیرینی، چای و شربت این روز را جشن می‌گیرند.[۸] برپایی مراسم عزاداری به‌مناسبت وفات فاطمۀ معصومه در شهرهای مختلف ایران از جمله قم، مشهد و شیراز در یازدهم ربیع‌الثانی از دیگر مناسبت‌های مهم این ماه در ایران است. در شب و روز وفات فاطمۀ معصومه که او را «کریمۀ اهل‌بیت» می‌نامند، علاوه بر مراسم سخنرانی، مداحی و سینه‌زنی در حرم حضرت معصومه، دسته‌های عزاداری از اطراف حرم، وارد صحن کریمۀ اهل‌بیت می‌شوند که یکی از این دسته‌ها، دستۀ عزاداری خادمان حرم حضرت معصومه است که هر ساله در سالروز وفات او، از مسجد بیت‌النور (محل اقامت ۱۷ روزۀ او در شهر قم) به‌سمت حرم عزاداری می‌کنند.[۹] برگزاری مراسم شعرخوانی، خطبه‌خوانی، شمعدان‌گردانی خادمان حرم و همچنین برپایی موکب‌های متعدد از شهرهای مختلف ایران و عراق در اطراف حرم فاطمۀ معصومه به‌منظور توزیع و پخش غذا و چای، برای زائران و عزاداران کریمۀ اهل‌بیت، از دیگر برنامه‌های شب و روز یازدهم ربیع‌الثانی در قم است.[۱۰]
اعمال عبادی ماه ربیع‌الثانی
از اعمال مستحبی ماه ربیع‌الثانی، خواندن دعای «اللَّهُمَّ أَنْتَ إِلَهُ كُلِّ شَيْءٍ...» در روز اول و روزه گرفتن در روز دوازدهم این ماه است.[۱۱]
ماه ربیع‌الثانی در ادبیات فارسی
در ادبیات و اشعار فارسی، شاعران فارسی‌زبان قدیم و جدید همچون سعدی، حافظ، ساوجی و سازگار، واژۀ ربیع، ربیع‌الثانی و ربیع‌الآخر را در اشعار خود به‌کار برده‌اند؛ برای مثال، سعدی در اشعار خود چنین می‌گوید:[۱۲]
| خیز و غنیمت شمار جنبش باد ربیع | نالۀ موزون مرغ، بوی خوش لاله‌زار |
حافظ در قصیده‌ای می‌گوید:[۱۳]
| سادس ماه ربیع‌الآخر اندر نیمروز | روز آدینه به‌حکم کردگار ذوالمنن |
ساوجی نیز در قصیدۀ خود چنین می‌سراید:[۱۴]
| بر دمانید سپهر از چمن جاه و جلال | روز آدینه نه از ماه ربیع‌الآخر |
سازگار در ضمن اشعار خود می‌گوید:[۱۵]
| شب وجد و شب شادی، شب مدحت‌خوانی است | هشتمین روز همایون ربیع‌الثانی است |
پانویس
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه، 1373ش، ج7، ص10483.
- ↑ مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، 1368ش، ج۴، ص۳۲.
- ↑ مسعودی، مروج الذهب، 1409ق، ج۲، ص188.
- ↑ قاسملو، «ربیع»، دانشنامۀ جهان اسلام، 1393ش، ج19، ص477.
- ↑ ابن‌اثیر، الکامل فی‌التاریخ، 1385ق، ج5، ص261-264.
- ↑ قمی، مفاتیح‌الجنان، 1370ش، «اعمال ماه ربیع‌الثانی».
- ↑ منتخب ادعیه و زیارات، 1398ش، «زیارت‌نامۀ فاطمۀ معصومه».
- ↑ «این ۲۰ هیأت، جشن میلاد امام حسن عسکری دارند»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «مراسم عزاداری وفات حضرت معصومه»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «ادای حق همسایگی قمی‌ها در سالروز رحلت شهادت گونه بانوی کرامت»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ مجلسى، زاد المعاد، 1423ق، ص273-276.
- ↑ سعدی، دیوان اشعار، ملحقات و مفردات، شماره 14، وب‌سایت گنجور.
- ↑ حافظ، قطعات، قطعۀ شماره22، وب‌سایت گنجور.
- ↑ ساوجی، دیوان اشعار، قصاید، قصیدۀ، شماره 58، وب‌سایت گنجور.
- ↑ «می‌وزد طرفه نسیمی که دم روحانی‌ست»، بحار الاشعار.
منابع
- «ادای حق همسایگی قمی‌ها در سالروز رحلت شهادت گونه بانوی کرامت»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج: 13 آبان1401ش.
- «این ۲۰ هیئت، جشن میلاد امام حسن عسکری دارند»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج: 11 آبان1401ش.
- «آیین جشن میلاد امام حسن عسکری در قم برگزار شد»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج: 13 آذر1398ش.
- ابن‌اثیر، علی بن محمد، الکامل فی‌التاریخ، بیروت، دار صادر، چ1، 1385ق.
- حافظ، قطعات، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید:23 بهمن1401ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، تهران، دانشگاه تهران، چ1، 1373ش.
- ساوجی، دیوان اشعار، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 23 بهمن1401ش.
- قاسملو، فرید، «ربیع»، دانشنامۀ جهان اسلام، تهران، بنیاد دایرة‌المعارف اسلامی، چ1، 1393ش.
- قمی، شیخ عباس، مفاتیح‌الجنان، تهران، فرهنگ اسلامی، چ5، 1370ش.
- «مراسم عزاداری وفات حضرت معصومه»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج: 14 آبان1401ش.
- مجلسى، محمدباقر، زاد المعاد، بیروت، موسسة الأعلمي للمطبوعات، چ1، 1423ق.
- مسعودی، علی بن الحسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، قم، دار‌الهجرة، چ2، 1409ق.
- مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1368ش.
- ملکی تبریزی، میرزا جواد، المراقبات، قم، مؤسسة دارالاعتصام، 1416ق.
- منتخب ادعیه و زیارات، قم، زائر، چ22، 1398ش.
- مولوی، جلالدین محمد بلخی، مثنوی معنوی، تهران، نگاه، چ8، 1401ش.
- «می‌وزد طرفه نسیمی که دم روحانی‌است»، بحار الاشعار، تاریخ بازدید: 23 بهمن1401ش.