رفاه کودک

رفاه کودک؛ تأمین رفاه جسمی و روانی کودکان در راستای شکوفایی توانایی‌های بالقوه در آنها.

رفاه کودک، علاوه بر اطمینان از ثبات، ایمنی و آسایش کودکان به ایجاد امکانات و شرایط اجتماعی اشاره دارد که در آن به تمامی کودکان، فرصت مناسب و کافی برای شکوفایی توانایی های بالقوه داده می‌شود.

نظام رفاه کودک

کودکان، به‌عنوان سرمایه‌های انسانی در هر جامعه به شمار رفته و در عین حال، جزء آسیب‌پذیر جامعه محسوب می‌شوند؛ آنها قادر به حفاظت از خود نبوده و به حمایت بزرگسالان به‌خصوص والدین خود نیاز دارند. علاوه بر والدین، جامعه در تمامی سطوح، نسبت به این مسئله، مسئولیت دارد و تأمین شرایط مناسب جهت رشد همه‌جانبۀ کودک، یکی از وظایف اصلی جامعه، دولت و تشکیلات مدنی دانسته شده است.

اهداف نظام رفاه کودک

هدف اصلی این نظام، تدوین برنامه‌هایی برای پیشگیری از کودک‌آزاری و غفلت نسبت به آنها است. همچنین، تدوین چهارچوب سیاست‌گذاری برای پیشگیری و خطر آسیب در نتیجۀ دسترسی همگانی به خدمات و حمایت‌های اجتماعی و روانی در دستور کار این نظام قرار دارد.

گروه هدف نظام‌های رفاه کودکان

در کشورهای مختلف جهان، گروه هدف نظام‌های رفاه کودک، با عناوینی همچون «کودکان دارای نیاز ویژه»، «گروه‌های خاص کودکان»، «کودکان نیازمند»، «کودکان درگیر مشکل» و «کودکان در معرض خطر یا وضعیت مخاطره‌آمیز» هستند.

در سراسر جهان، تا مدت طولانی، گروه هدف نظام‌های رفاه کودک، تنها کودکانی بودند که به نهادهای محافظت از کودک، تحت عنوان مواردی که مورد آزار و غفلت قرار گرفته‌اند، گزارش شده بودند، اما در دهه‌های اخیر، محدود بودن گروه هدف نظام رفاه کودک، با انتقادهای فراوانی مواجه شده است. به‌مرور زمان، کشورهای مختلف، گروه‌های متنوع‌تری از کودکان را تحت پوشش خود قرار دادند. در همین راستا، انواع کودکان در معرض خطر مانند کودکان ساکن در مناطق حاشیه‌ای و پرخطر، کودکان دارای سرپرست بیکار، کودکان خانواده‌های فقیر، کودکان دارای والدین تنها، کودکان مهاجر و پناهنده، کودکان دارای والدین مصرف‌کنندۀ مواد مخدر و الکل، کودکان دارای والدین زندانی یا دارای سوء‌سابقه، نوزادان دارای مادران مبتلا به افسردگی پس از زایمان، نوزادان با وزن پایین هنگام تولد، کودکان دارای والدین دارای مشکلات سلامت روان، کودکان دارای عملکرد ضعیف تحصیلی و نوجوانان دارای سابقۀ بزهکاری، به‌مرور زمان، در کشورهای مختلفی از جهان، به زیرمجموعه‌هایی از خدمات رفاه کودک اضافه شدند.

خدمات نظام رفاه کودکان

خدمات نظام رفاه کودکان، شامل اقداماتی در راستای پیشگیری از تکرار آزار و غفلت (در برخی از موارد مانند جدا کردن سریع کودک از خانوادۀ زیستی و انتقال او به مراکز مراقبت جایگزین) تا تلاش برای توانمندسازی و مشارکت خانوادۀ زیستی و نیز ارائۀ خدمات پیشگیرانه به کودک و خانوادۀ او است.

نظام رفاه کودک در ایران

در ایران، مفهوم نظام رفاه کودک، همچون سایر کشورهای جهان، از ساختار سیاست‌گذاری و خدمات‌رسانی تعریف شده، یکپارچه و هماهنگی برخودار نیست. بخش عمدۀ قوانین ایران و رویکرد آنها با هدف محافظت از کودکِ در شرایط خاص، در برابر آسیب بیشتر و پس از بروز آسیب بر کودک است. مداخلات دولتی نیز در بیشتر مواقع، تنها به‌صورت ابزاری قانونی بوده و رویکرد حمایتی در آن دیده نمی‌شود. با این همه، کارشناسان، نظام رفاه کودک در ایران را شامل مجموعۀ سیاست‌ها، خدمات مداخله‌ای و پیشگیرانۀ حاکمیتی یا خدمات واگذار شده از جانب حاکمیت به بخش‌های غیردولتی می‌دانند که مسئولیت تأمین نیازهای کودکان آسیب‌دیده یا در معرض خطر و نیز خانواده‌های آنها را برعهده دارند. بر اساس آنچه که در قانون حمایت از کودکان و نوجوانان مطرح شده، سازمان بهزیستی کشور، متولی اصلی شناسایی، پذیرش، نگهداری، حمایت و توانمندسازی کودکان است که با نظارت و همکاری مستقیم با سیستم قضایی، به انجام وظایف خود می‌پردازد. علاوه بر آن، سایر دستگاه‌های حکومتی و عمومی نیز موظف به همکاری با این سازمان در چهارچوب وظایف خود هستند.

از جمله خدمات ارائه شده برای رفاه کودکان در معرض خطر در ایران می‌توان به انواع خدمات مطرح شده در قوانین داخلی و توسط نهادهای مختلف حمایتی و رفاهی مانند سازمان بهزیستی کل کشور، وزارت آموزش و پرورش و نیز کمیتۀ امداد امام خمینی اشاره کرد.

منابع

• تکلفی، مرضیه و همکاران، «شناسایی و طبقه‌بندی گروه‌های هدف نظام رفاه کودک در ایران از دیدگاه صاحب‌نظران، سیاست‌ها و برنامه‌های کشور»، فصلنامۀ علمی- پژوهشی رفاه اجتماعی، سال 21، شمارۀ 83، 1400ش.
• Keddell, E & Stanley, T, “moving from risk to safety Work with children and failies in child welfare contexts”, US, 2015.
• Knjin, T & van Nijnatten, C, “child welfare in the Nethelands: between privacy and protection, international trends and orientations, New York: Oxford University Press, 2011.
• Pecora, P.J, et al, “the cild welfare challenge: policy. Practice and research”, 3rd ed, rev and expanded transaction publishers, New Brunswick, New Jersey, 2010.
• Raghfar, H, Yousefvand, F, Kthe economic reseach, 2017.
• Takafolli, M, et al. “Child welfare approach in Iran”, children and youth services review, 2020.