روانشناسی زرد
روانشناسی زرد؛ رویکرد غیرتخصصی و ساده‌انگارانه به روانشناسی و بهبود مشکلات روانی.
روانشناسی زرد، رویکردی سطحی‌نگر به مباحث و مکاتب روانشناسی دارد و به‌دلیل ایجاد هیجان کاذب با اقبال مردم مواجه می‌شود. با این رویکرد، برخی بدون بهره‌مندی از تخصص کافی در این حوزه با ارائۀ نسخه‌های غیرعلمی و گاهی آسیب‌زا با استفاده از امکانات رسانه‌ای به تجویز راه‌های درمانی می‌پردازند.
مفهوم‌شناسی
روانشناسی زرد (Pop Pysochology) به‌معنای روانشناسی ساختگی و غیرواقعی است که با سطحی‌نگری و بی‌توجه به اصول علمی، راه‌حل‌های سریع و ساده‌ای را برای مشکلات پیچیده و دشوار ارائه می‌کند. روانشناسی زرد در قالب کتاب‌های خودیار (Self Help)، سخنرانی‌های تلویزیونی، محتواهای ویژۀ شبکه‌های مجازی، پادکست و تست‌های شخصیت‌شناسی، با عناوین جذاب و تبلیغات گستره به جذب مخاطب می‌پردازد.[۱]
علل گرایش
انگارۀ دستیابی سریع و آسان به راه‌حل مشکلات، از علل اصلی استقبال از روانشناسی زرد است. بسیاری از افرادی که به‌دنبال یافتن راه‌حل‌های کپسولی هستند تا در کوتاه‌ترین زمان ممکن به اهداف خود دست یابند، هنگام مواجهه با مشکلات به سراغ روانشناسی زرد می‌روند. دسترسی آسان، دریافت مشاوره‌های آنلاین و غیرحضوری از طریق پلتفرم‌های پیام‌رسان، بهره‌مندی روان‌شناسان زرد از بیان جذاب و آگاهی از اصول اقناع‌سازی مخاطب، موجب می‌شود که با بیان جملات انگیزشی، مثبت و هیجانی و مطابق با میل افراد، استقبال از روانشناسی زرد گسترش یابد.[۲]
تفاوت روانشناسی زرد با روانشناسی علمی
رویکرد غیرعلمی در روانشناسی زرد موجب تفاوت‌های محسوس ساختاری و عملکردی آن با روانشناسی علمی می‌شود. روانشناسی زرد بر تجارب فردی و مطالعات شخصی استوار است و درمانگران به ظواهر مشکلات بسنده می‌کنند و بدون بررسی ریشه‌ای مسائل به ارائۀ راه‌حل‌هایی می‌پردازند که افراد را در اوج احساسات، رها می‌کند و زمینه‌ساز بروز مشکلات رفتاری و شناختی جدیدی می‌شود. بی‌توجهی به ویژگی‌های شخصیتی، تربیتی و خانوادگیِ افراد و ارائۀ یک نسخۀ کلی به تمامی مراجعه‌کنندگان، دفعی و گذرا بودن راه‌حل‌های درمانی، نداشتن تخصص و تحصیلات مرتبط با حوزۀ روانشناسی و مشاوره و نداشتن مجوز و پروانۀ نظام روانشناسی از مراجع قانونی، از ویژگی‌های روان‌شناسان زرد است. [۳]
روانشناسی علمی اما مستدل، تخصصی و مبتنی بر تحصیلات مرتبط با روانشناسی و مشاوره است و به ریشه‌یابی و بررسی دقیق و علمی مشکلات مراجعه‌کنندگان می‌پردازد. در این رویکرد، دستورالعمل‌ها بر اصول علمی استوار بوده و فرآیند درمان، مستمر و طولانی‌مدت است. روان‌شناسان و روان‌درمان‌گران با توجه به ویژگی‌های شخصیتی افراد از روش‌های مختلفی برای درمان استفاده می‌کنند. دریافت مجوز و پروانه نظام روانشناسی و مشاوره از مراجع ذی‌ربط از دیگر راه‌های تشخیص روانشناسی علمی از غیرعلمی است.[۴]
روانشناسی زرد و کسب درآمد
روانشناسی زرد با هدف جذب مخاطب و فروش بسته‌های آموزشی، برگزاری کارگاه و سمینارهای مجازی و حضوری با عناوین توسعۀ فردی، کوچینگ و موفقیت و نشر کتب روانشناسی زرد به ابزاری برای کسب سود و تجارت تبدیل شده است. امروزه رواج کتاب‌های روانشناسی زرد با عناوین مختلف در پیشخوان کتاب‌فروشی‌ها و در قفسه‌های کتابخانه‌های عمومی به‌چشم می‌خورد. انتشار روزافزون این کتب و استقبال چشمگیر مردم و فروش بالای کتاب‌های روانشناسی عامه‌پسند سبب شده است که ناشران بخش اعظمی از انتشارات خود را به نشر این کتاب‌ها اختصاص دهند. کتاب‌های روانشناسی زرد یا عامه‌پسند، آثاری هستند که بر راه و روش‌هایی همچون اصول موفقیت، شاد زیستن، کسب درآمد در کمترین زمان ممکن و با هدف تأثیرگذاری آنی بر ذهن مخاطب نوشته شده‌اند.
به‌کار بردن کلماتی مانند قدرت، موفقیت، راز، اسرار و ترفند در عناوین کتاب‌ها، احساسات و هیجانات آدمی را دگرگون می‌کند. پژوهشگران با بررسی علل گرایش به مطالعۀ کتاب‌های روانشناسی زرد به این نتیجه دست یافته‌اند که بیشتر افراد برای افزایش توانایی در رویارویی با مشکلات زندگی و گذراندن اوقات فراغت خود به مطالعۀ این قبیل کتاب‌ها می‌پردازند. [۵] فراوانی برگزاری دوره‌های توسعۀ فردی در صفحات مجازی که مدعی رسیدن به موفقیت از طریق تمرکز بر ضمیر خودآگاه و ناخودآگاه در مدت 40 روز هستند و ارائۀ مشاوره‌های خصوصی با مبالغ بالا، یکی‌دیگر از روش‌های کسب درآمد مؤسسات و مشاورین توسعۀ فردی است. با توجه به نظرات کارشناسان حوزۀ سلامت روان، مخاطبان این دوره‌ها را اکثراً جوانانی تشکیل می‌دهند که به‌دلیل بحران‌های روانی و مشکلات رفتاری جذب این دوره‌ها می‌شوند و با دریافت امیدهای واهی و تقویت حس خودشیفتگی گمان می‌کنند که درمان شده‌اند.[۶]
پیامدها
تقابل بین روانشناسی علمی و روانشناسی زرد یکی از چالش‌های اساسی میان متخصصان این حوزه است که پیامدهای متعددی را دربردارد، از جمله:
- کوچک‌نمایی مسائل و مشکلات و یا انکار آنها؛
- ورود افراد غیرمتخصص در حوزۀ روانشناسی؛
- نادیده‌انگاری روش‌های علمی و تخصصی؛
- ارائۀ راهکارهای موقتی و کوتاه‌مدت؛
- انتشار کتاب و برگزاری کارگاه و دوره‌های آموزشی برای سودجویی و نوعی مارکتینگ مجازی؛
- ارائۀ محتوای نامناسب و یا مغایر با فرهنگ اسلامی؛
- گمراه‌کنندگی افراد از مسیر اصلی درمان؛[۷]
- عدم تداوم و پیگیری در درمان از طرف درمانگر؛
- بیان جملات کلیشه‌ای و تکراری با بیان جذاب و عدم وجود نظرات جدید؛
- عدم توجه به شخصیت‌های گوناگون با مشکلات و فرهنگ‌های مختلف؛[۸]
- ایجاد ناامیدی و سرخوردگی در فرد در صورت عدم پاسخگویی؛
- صدمات عاطفی و آسیب‌های روانی و اختلالاتی مانند کمال‌گرایی، احساس گناه و افسردگی؛
- دور شدن از واقعیت و رؤیاپردازی؛[۹]
- برچسب زدن به‌عنوان فرد ضعیف و دیوانه از جانب روان‌شناس نماها؛
- آسیب‌های اخلاقی، عدم رازداری و نقض اعتماد؛
- آسیب‌های مالی با اجبار به شرکت در دوره‌ها؛
- انزوای اجتماعی؛
- باور به خرافات و کم‌رنگ شدن باورهای معنوی؛
- ایجاد نگرش منفی به روانشناسی در جامعه.[۱۰]
راهکارها
متخصصان سلامت روان، افراد را به مراجعه به روان‌شناسان و مشاوران حرفه‌ای و معتبر سفارش می‌کنند و آنها را از پذیرش کورکورانه توصیه‌های روانشناسی زرد بازمی‌دارند. [۱۱] آنها به این نکته توجه می‌دهند که مشکلات افراد منحصر به فرد بوده و نمی‌توان با یک راه‌حل کلی و مشترک، مشکلات همگان را برطرف کرد. پرسش‌گری و تردید دربارۀ راهکارهای روان‌شناسان زرد پیش از خواندن کتاب یا شرکت در سمینار یا کارگاه این افراد، نیز توصیه شده است.[۱۲]
پانویس
- ↑ هاشملو، «روانشناسی زرد»، وب‌سایت روانشناسی هاشملو.
- ↑ «تفاوت روانشناسی علمی و زرد»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «تفاوت روانشناسی زرد با روانشناسی علمی و تخصصی»، روزنامۀ جمهور؛ «روانشناسی زرد و معضل گسترش آن در جامعه»، وب‌سایت بهداشت معنوی.
- ↑ «تفاوت روانشناسی زرد با روانشناسی علمی»، وب‌سایت دکتر مائده نقیائی؛ «تفاوت روانشناسی علمی و زرد»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ حریری و کرکوتی، «علل گرایش به مطالعۀ کتاب‌های روانشناسی عامه‌پسند»، 1394ش، ص200-202.
- ↑ «روانشناسی زرد چطور جیب شما را خالی می‌کند؟»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
- ↑ «دربارۀ روانشناسی زرد چه می‌دانید؟»، وب‌سایت پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی؛ هاشملو، «روانشناسی زرد»، وب‌سایت روانشناسی هاشملو.
- ↑ پروسنان، «روی دکۀ روانشناسی زرد؛ ریشه‌های جاذبه و علل دافعه»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ برازنده، «خطر رؤیافروشی با روانشناسی زرد»، وب‌سایت کیهان.
- ↑ افتخاری و دیگران، «رهیافتی پدیدارشناسانه بر تبعات روانشناسی کاذب از دیدگاه درمان‌جویان»، 1402ش، ص105-108.
- ↑ هاشملو، «روانشناسی زرد»، وب‌سایت روانشناسی هاشملو.
- ↑ «روانشناسی زرد؛ چرا باید از آن دوری کرد؟»، وب‌سایت مرکز اعصاب و روان نوین.
منابع
- افتخاری، نفیسه و دیگران، «رهیافتی پدیدارشناسانه بر تبعات روانشناسی کاذب از دیدگاه درمان‌جویان»، نشریۀ دانشکدۀ پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، شمارۀ 1، بهار 1402ش.
- برازنده، مهدی، «خطر رؤیافروشی با روانشناسی زرد»، وب‌سایت کیهان، تاریخ درج مطلب: 24 مهر 1402ش.
- پروسنان، امیر، «روی دکه روانشناسی زرد؛ ریشه‌های جاذبه و علل دافعه»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: 14 آذر 1401ش.
- «تفاوت روانشناسی زرد با روانشناسی علمی»، وب‌سایت دکتر مائده نقیائی، تاریخ بازدید: 18 اردیبهشت 1403ش.
- «تفاوت روانشناسی زرد با روانشناسی علمی و تخصصی»، روزنامۀ جمهور، تاریخ درج مطلب: 18 اردیبهشت 1402ش.
- «تفاوت روانشناسی علمی و زرد»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 6 بهمن 1402ش.
- حریری، نجلا و کرکوتی، سارا، «علل گرایش به مطالعۀ کتاب‌های روانشناسی عامه‌پسند»، نشریۀ تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی، شمارۀ 2، تابستان 1394ش.
- «روانشناسی زرد؛ چرا باید از آن دوری کرد؟»، وب‌سایت مرکز اعصاب و روان نوین، تاریخ بازدید: 18 اردیبهشت 1403ش.
- «روانشناسی زرد چطور جیب شما را خالی می‌کند؟»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 17 اسفند 1400ش.
- «روانشناسی زرد و معضل گسترش آن در جامعه»، وب‌سایت بهداشت معنوی، تاریخ درج مطلب: 1 شهریور 1401ش.
- «دربارۀ روانشناسی زرد چه می‌دانید؟»، وب‌سایت پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی، تاریخ درج مطلب: 3 آبان 1402ش.
- هاشملو، جعفر، «روانشناسی زرد»، وب‌سایت روانشناسی هاشملو، تاریخ درج مطلب: 28 فروردین 1401ش.