روز جهانی کودک

روز جهانی کودک، روزی برای جلب توجه جهانیان به نیازهای کودکان برای رشد و پرورش.

روز جهانی کودک، از سوی سازمان ملل متحد و به‌منظور توجه بیشتر به کودکان و حقوق آنها، تعیین شده است. هدف از نام‌گذاری این روز در بیستم نوامبر، رسیدگی به تربیت و رشد جسمی و روحی کودکان و جلوگیری از خشونت علیه آنها است. در تقویم ملی ایران، شانزدهم مهر به‌عنوان روز کودک ثبت شده است.

تاریخچه

نخستین بار، کشور مسلمان ترکیه در سال ۱۹۲۹م روز کودک را به‌طور رسمی نام‌گذاری، و آن را تعطیل ملی اعلام کرد. جنگ جهانی دوم، میلیون‌ها کودک را در سراسر جهان درگیر درد و رنج ناشی از پیامدهای جنگ کرد؛ کودکان بسیاری با بیماری و مرگ در اردوگاه‌های جنگی دست و پنجه نرم می‌کردند و هزاران کودک در اثر بمباران‌ مناطق غیر نظامی، معلول و بی‌سرپرست شدند. بر این اساس، توجه خاص جامعۀ جهانی به کودکان جلب شد و مجمع عمومی سازمان ملل متحد در ۱۹۵۴م از همۀ کشورها درخواست کرد روز خاصی را طبق شرایط فرهنگی خود به نام روز کودک تعیین کنند. این سازمان در ۱۹۵۹م، بیانیۀ حقوق کودکان را به تصویب کشورهای عضو رساند و پیمان‌نامۀ حقوق کودک نیز در ۱۹۸۹م تصویب شد. ایران در ۱۳۷۲ش با شرط سازگاری مفاد پیمان‌نامه با قوانین داخلی و اصول اسلامی، به این پیمان‌نامه پیوست.

روز کودک در کشورهای مختلف

اگرچه بیستم نوامبر به‌عنوان روز جهانی کودک معرفی شده است، اما بسیاری از کشورها بر اساس پیشینۀ فرهنگی و تاریخی خود، روز کودک را تعیین کرده‌اند؛ به‌طور مثال در ۵۰ کشور جهان، روز اول ژوئن را روز کودک معرفی کرده‌اند.

روز کودک در ایران

در سال 1376ش، پس از برگزاری جلسه‌ای متشکل از نمایندگان وزارت آموزش و پرورش، سازمان بهزیستی، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و برخی از سازمان‌های دیگر، مصوب شد که روز کودک در ایران ۱۶ مهر مصادف با هشتم اکتبر ‌باشد. این تصمیم به نمایندگی سازمان یونیسف در ایران اعلام شد و شورای فرهنگ عمومی کشور نیز روز کودک را در تقویم رسمی ایران ثبت کرد.

کارکرد و پیامدهای روز جهانی کودک

با تعیین روز کودک در کشورهای مختلف، اهداف زیر پیگیری می‌شود: 1- دفاع از حقوق کودک در جهان؛ 2- ترغیب به دوستی بین نوجوانان جهان؛ 3- تعهد دولت‌ها به حمایت از سازمان‌های حقوق کودک. طبق آمار یونیسف، سازمان جهانی کودکان، با تخصیص پنج دلار به ازای هر کودک می‌توان جان ۹۰ درصد کودکان را که هر سال در اثر سوء‌تغذیه می‌میرند، نجات داد. هم‌چنین با اختصاص اندکی از هزینه تولید اسلحه در جهان، می‌شود به بهبود زندگی کودکان، کمک شایانی کرد. امروزه ۸۰ درصد کودکان جهان در برابر بیماری‌هایی مانند فلج اطفال، سل، سرخک، دیفتری و کزاز واکسینه می‌شوند. مرگ و میر کودکان کاهش یافته و تعداد کودکان مدرسه‌ای افزایش یافته است؛ اما همچنان از میان دو میلیارد کودک در سراسر جهان، یک‌سوم آنها در شرایط فقر شدید هستند. سالانه یک میلیون کودک قبل از پنج‌سالگی در اثر ابتلا به بیماری‌هایی مثل سرخک و اسهال تلف می‌شوند. حدود ۲۵۰ میلیون کودک ۵ تا ۱۷ ساله برای تأمین معاش خانواده با دستمزدهای اندک، مشغول کار در بدترین شرایط هستند. روز جهانی کودک این نوید را می‌دهد که، می‌توان کودکان زیادی را از گرسنگی، نبود بهداشت، سوءتغذیه و بسیاری کمبودهای دیگر نجات داد.

بزرگ‌داشت

هر سال در روز کودک، برنامه‌ها و مراسم گوناگونی در سراسر جهان برپا می‌شود و البته خود کودکان در این برنامه‌ها شرکت فعال دارند تا ثابت کنند جهان آینده متعلق به آنها است. در ایران مرکز آفرینش‌های فرهنگی-هنری کانون پرورش فکری کودکان ‌و نوجوانان مسئول برگزاری ویژه‌‌برنامه‌های هفتۀ ملی کودک از ۱۴ تا ۲۰ مهرماه است. در این روز مراسم ویژه‌ای در مراکز فرهنگی-‌هنری سراسر کشور برپا می‌شود. برگزاری غرفۀ نقاشی، نمایشگاه کتاب کودک، شعر کودک و انجام کاردستی توسط کودکان از برنامه‌های مراسم روز کودک است که از سوی نهادهای مربوط به کودکان و نوجوانان در سراسر کشور برپا می‌شود. آشناسازی والدین با نیازهای جسمی و روحی کودکان از برنامه‌های این روز است.

چالش‌های جمعیتی کودکان در ایران

کشور ایران که تا دهۀ 1380ش از کشورهای با جمعیت جوان محسوب می‌شد، امروزه در اثر سیاست طولانی‌مدت کنترل جمعیت، با بحران سالمندی جمعیت روبرو شده است. از دهۀ 1390ش، سیاست‌گزاران به موضوع فرزندآوری و پنجرۀ جمعیتی، توجه ویژه‌ای دارند تا از فرصت اندک باقی‌مانده برای عبور از بحران جمعیت بهره بگیرند و کودکان را به‌مثابه عامل بالقوه، اما مؤثر در توسعه و پیشرفت جامعه، جدی بگیرند.

فرصت‌های روز کودک

به نظر کارشناسان، روز کودک بیش از این‌که روزی برای جشن و شادی کودکان باشد، روزی است که بایستی به وضعیت کودکان توجه شود. پژوهش‌گران معتقدند رفع موانع سلامت و بهداشت و سوء‌تغذیۀ آنها، بهینه‌سازی رشد کودکان، آگاهی‌بخشی به والدین درباره کودکان، آموزش مهارت فرزندپروری اسلامی و نیز سیاست‌گذاری مناسب برای ساختن جهانی زیبا برای کودکان از موضوعات مهم در حوزۀ کودک است.

روز کودک و سبک زندگی اسلامی

از منظر اندیشمندان مسلمان، فرزندپروری بر اساس سبک زندگی اسلامی، برترین روش تربیت و رشد کودکان است و روز کودک بهترین فرصت برای ترویج این نوع سبک مسئولانه است. مسلمانان، مجموعه آموزه‌های اسلام را مکتب انسان‌سازی می‌دانند که در تمام زمینه‌ها و دوران‌ها پاسخ‌گو است و در سازگاری با پیشرفت جوامع امروزی، همچنان می‌توان سبک زندگی اسلامی را با برنامه‌ریزی متناسب با فضای فعلی جوامع عرضه کرد.

پیمان‌نامۀ جهانی حقوق کودک

مجمع عمومی سازمان ملل، با تصویب پیمان‌نامۀ حقوق کودک در 1989م به روز کودک در تقویم کشورهای جهان، رسمیت بخشید. در این پیمان‌نامه از کشورها خواسته شده است که به ایجاد وضعیت مناسب زندگی، بهینه‌سازی رفاه و رعایت حقوق کودکان، همت گمارند. در این پیمان‌نامه فهرستی از حقوق متعدد کودکان آورده شده است از جمله: حق حیات و داشتن هویت، حق زیستن در کنار والدین، حق اظهار عقیده، آزادی فکر و انتخاب مذهب و نیز حق بازی. از آنجا که کودکان به‌تنهایی توان دست‌یابی به این حقوق را ندارند بزرگ‌سالان و دولت‌ها ملزم می‌شوند در سطح ملی و بین‌المللی برای حصول این حقوق تلاش کنند.

روز کودک و رسانه‌ها

رادیو و تلویزیون و نیز نشر کتاب که کودک با آنها سروکار دارد با برگزاری مراسم ویژه روز کودک و بازتاب آنها به‌شکل تصویری و متنی، اثرگذاری فراوان در روح و روان و رشد فکری کودکان دارند.

منابع

• آقاجانی، ملیحه، «روز جهانی کودک»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: 16 شهریور 1402ش.
• «برگزاری برنامه‌های آموزشی و جشن روز جهانی کودک»، پایگاه انجمن پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی، تاریخ بازدید: 17 شهریور 1402ش.
• «تاریخ‌هایی متفاوت برای روز کودک در جهان»، ایسنا، تاریخ درج مطلب: 17 مهر 1397ش.
• جلایی‌ نوبری، حسین، «فرزندپروری بر مبنای سبک زندگی اسلامی با توجه به تکنولوژی امروزه»، پرتال جامع علوم انسانی، تاریخ درج مطلب: آبان 1400ش.
• «روز جهانی کودک»، وبلاگ تاریخ ادبیات کودکان، تاریخ بازدید: 16 شهریور 1402ش.
• «روز جهانی کودک و ضرورت توجه به این قشر آسیب‌پذیر»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: 17 مهر 1399ش.
• قادری، سلمان، «به مناسب هفتۀ کودک؛ کودکان امروز، چالش‌ها، بحران‌ها و راهکارها»، وب‌سایت مددکاری اجتماعی، تاریخ درج مطلب: 20 مهر 1396ش.
• «20 نوامبر روز جهانی کودک/ کودک کیست»، خبرگزاری ایمنا، تاریخ درج مطلب: 30 آبان 1399ش.