روز عاشورا در افغانستان
روز عاشورا در افغانستان، آیین سوگواری و بزرگداشت امام حسین و شهدای کربلا در افغانستان.
مراسم عاشورا، بزرگ‌ترین و باشکوه‌ترین آیین اجتماعی و مذهبی است که هر ساله، در روز دهم محرم در سراسر افغانستان برگزار می‌شود. این مراسم، در دوران حکومت جمهوری اسلامی افغانستان در شهرهای بزرگ، به‌خصوص در شهر کابل، با اشتراک گستردۀ مقام‌های دولتی و اقشار مختلف مردم از مذاهب مختلف و اقلیت‌های دینی برگزار و به نماد، همدلی، وحدت و اخوت اسلامی در افغانستان تبدیل شده بود.
تاریخچه
مراسم روز عاشورا، از سنت‌های کهن اجتماعی و مذهبی شیعیان در افغانستان است.[۱] در این آیین، درون‌مایۀ سوگواری، تجلیل، تبلیغ و ترویج ارزش‌های دینی و اخلاقی، ثابت مانده است؛ اما شکل برگزاری مراسم با تحولات سیاسی و فرهنگی در افغانستان همواره تغییر کرده است.[۲] این مراسم مذهبی، در دوران اختناق سیاسی و تعصب مذهبی حاکمان، در زیرزمین‌ها برگزار می‌شد.[۳] این وضعیت، تا قبل از دوران ظاهرشاه، ادامه داشت و پس از آن روز عاشورا تعطیل رسمی اعلام شد.[۴] در دوران نظام جمهوری اسلامی افغانستان که فضای باز سیاسی و رواداری مذهبی به وجود آمد، این مراسم به‌صورت بی‌سابقه‌ای گسترش یافت و در ارگ ریاست جمهوری نیز برگزار شد.[۵] در حال حاضر، مکان مراسم روز عاشورا از داخل تکایا، مساجد و حسینیه‌ها به فضای کوچه‌ها، خیابان‌ها و میدان‌های شهر تغییر کرده و برگزاری مراسم در فضای باز، به فرهنگ اجتماعی بدل شده است.[۶]
آداب و رسوم
1. تغییر ظاهر محله‌ها و شهرها
در روز عاشورا، چهرۀ محله‌ها و شهرهای شیعه‌نشین تغییر می‌کند. نمادهای عاشورایی مانند پرچم با اندازه‌ها، رنگ‌ها، شعارها و نوشته‌های مختلف در کوچه‌ها، خیابان‌ها، سر در خانه‌ها، وسایط نقلیه و پایه‌های برق و چراغ‌های روشنایی خیابان نصب شده و از همه جا، صدای نوحه‌خوانی به گوش می‌رسد.[۷]
2. هیئت‌های عزاداری
هیئت عزاداران هر حسینیه، عنوان مشخصی دارد و تمامی کسانی که سینه و زنجیر می‌زنند، لباس سیاه پوشیده و سربندی به سر می‌بندند که شعار یا نام یکی از پیشوایان مذهب شیعه بر روی آن نوشته شده است؛ اما در نحوۀ آرایش دسته‌های سینه‌زنی و لباس‌ها با هم تفاوت دارند.[۸] با شروع روز دهم، هيئت‌هاي عزادار به خيابان‌ها مي‌آيند و به سمت مكان‌هاي مقدس و حرم‌ها حرکت کرده و به سينه‌زني و نوحه‌خواني مي‌پردازند.[۹] دسته‌های عزاداران در شهرها وشهرک‌ها، هر کدام چندین خودرو به‌همراه دارند که شماری از آنها نیز با سیستم صوتی تجهیز شده و روضه‌خوانی و نوحه‌خوانی را پخش می‌کنند.[۱۰] مراسم عاشورا تا عصر ادامه مي‌يابد.[۱۱]
3. نذری
یکی از آداب قدیمی روز عاشورا، نذری‌دادن است. طبقات و اقشار مختلف اجتماعی، به اندازۀ توان خود نذری می‌دهند. اهل سنت افغانستان نیز در سنت نذری‌دادن، شرکت می‌کنند.[۱۲] گاهی اهالی یک مسجد و حسینیه، نذورات خود را جمع‌آوری می‌کنند تا در روز عاشورا به‌صورت دسته‌جمعی از عزاداران پذیرایی شود.[۱۳]
4. سقاخانه
دایرکردن سقاخانه، در سال‌های اخیر رواج پیدا کرده که بیشتر درخیابان‌ها و سر چهار‌راه‌ها، به چشم می‌خورد. در سقاخانه‌ها، تعدادی از جوانان با پرچم‌هایی به رنگ‌های مختلف حضور داشته و در بین عزاداران نوشیدنی توزیع می‌کنند.[۱۴]
5. ختم قرآن
یکی از آداب روز عاشورا در افغانستان، ختم قرآن است. اقشار مختلف مردم، به‌خصوص اهل سنت، آیین عاشورا را با ختم صدها دورۀ قرآن تجلیل می‌کنند.[۱۵]
6. اهدای خون
در دوران حاکمیت جمهوری اسلامی در افغانستان، اهدای خون در روز عاشورا، به پویش سراسری در افغانستان تبدیل شد. در این روز، بسیاری از مردم عادی، رئیس‌جمهور، شخصیت‌های سیاسی و دینی و مقام‌های دولتی، با اهدای خون خود، مردم را نیز به اهدای خون تشویق می‌کردند.[۱۶] برای مثال، محمد اشرف غنی، رئیس‌جمهور وقت افغانستان، در روز عاشورای سال 1393ش، به بانک خون امام حسین، خون اهدا کرد و گفت اهدای خون به مناسبت روز عاشورا باید به یک فرهنگ سراسری در افغانستان بدل شود.[۱۷]
7. تعطیلی رسمی
روز عاشورا، به‌عنوان یک آیین مذهبی و مورد احترام همه، در تقویم افغانستان تعطیل رسمی بود اما با حاکمیت دوبارۀ طالبان، این روز، از تقویم رسمی حذف شده است.[۱۸]
جلوه‌های روز عاشورا در مناسبات اجتماعی
1. نماد وحدت دینی
بعد از حاکمیت نظام جمهوری در افغانستان در 1380ش و افزایش رواداری و آزادی مذهبی، اهل سنت در کنار شیعیان، در مراسم روز عاشورا به‌صورت گسترده شرکت می‌کنند که در تاریخ افغانستان بی‌سابقه[۱۹] و نمونه‌ای از مدارای مذهبی و الگویی از وحدت شیعه و سنی است.[۲۰]
2. فرصت همدلی اقوام
آیین عاشورا در سال‌های اخیر فضای همدلی و فرصت همدیگرپذیری بین اقوام افغانستان را فراهم کرده است. در دوران نظام جمهوری اسلامی، وقتی روز عاشورا فرا می‌رسید، مراسم عاشورا در شهرهای مختلف، به‌خصوص در شهر کابل با اشتراک رئیس‌جمهور، معاونان و اعضای کابینۀ او و حضور اقشار مختلف مردم از مذاهب و اقلیت‌های دینی برگزار می‌شد که این مسئله، تا حدودی به کم‌رنگ شدن شکاف‌های اجتماعی ناشی از جنگ‌های داخلی چندین ساله و ایجاد حس مشترک ملی کمک می‌کرد.[۲۱]
3- اعتماد به‌نفس شیعیان
شیعیان با برپایی باشکوه آیین عاشورا، نشاط مذهبی، حس آزادی و اعتماد به‌نفس پیدا کرده بودند. شرکت و سخنرانی مقامات دولتی در مراسم روز عاشورا و تأکید آنها بر پیام عاشورا، عدالت اجتماعی، ایستادگی در برابر استبداد، اصلاحات و مقاومت، این نشاط و اعتماد به‌نفس را دوچندان کرده بود.[۲۲]
قمه‌زنی در روز عاشورا
قمه‌زنی در سال‌های گذشته در میان بعضی از دسته‌های عزاداران در خیابان‌های اصلی در کابل، دیده شده اما با توصیه و تشویق علما و مسئولان دولتی، جای خود را به اهدای خون داده است.[۲۳]
حوادث روز عاشورا
در عاشورای سال1390ش، سه انفجار تروریستی در میان عزاداران در شهرهای کابل، مزار شریف و قندهار، جان 78 نفر غیر نظامی را گرفت و بیش از 150 نفر را زخمی کرد. مسئولیت این حادثه را گروه تروریستی جنگوی مستقر در پاکستان به عهده گرفت.[۲۴] در عاشواری سال 1395ش نیز در اثر انفجار بمب در مسیر عبور کاروان عزاداران عاشورا در شهر بلخ افغانستان، 15 نفر کشته و بیش از 30 تن دیگر زخمی شدند.[۲۵]
پانویس
- ↑ جعفری، «صدای یا حـسیـن از خانه همسایه شرقی»، وب‌سایت روزنامۀ فرهیختگان.
- ↑ جعفری، «صدای یا حـسیـن از خانه همسایه شرقی»، وب‌سایت روزنامۀ فرهیختگان.
- ↑ جعفری، «صدای یا حـسیـن از خانه همسایه شرقی»، وب‌سایت روزنامۀ فرهیختگان.
- ↑ «محرم در افغانستان: اینجا شیعه و سنی باهم برای حسین مویه می‌کنند»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ «غنی: عاشورا فرصتی برای تحکیم وحدت ملی، اخوت اسلامی و فرهنگ همدیگر پذیری می‌باشد»، خبرگزاری اسپوتنیک افغانستان.
- ↑ عادلی، «سابقۀ برگزاری مراسم عاشورا در افغانستان» وب‌سایت جعفر عادلی.
- ↑ عادلی، «سابقۀ برگزاری مراسم عاشورا در افغانستان» وب‌سایت جعفر عادلی.
- ↑ عادلی، «سابقۀ برگزاری مراسم عاشورا در افغانستان» وب‌سایت جعفر عادلی.
- ↑ «آداب مردم افغان در ماه محرم»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ عادلی «سابقۀ برگزاری مراسم عاشورا در افغانستان» وب‌سایت جعفر عادلی.
- ↑ «آداب مردم افغان در ماه محرم»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ جعفری، «صدای یا حـسیـن از خانه همسایه شرقی»، وب‌سایت روزنامۀ فرهیختگان.
- ↑ «آداب و رسوم مردم افغانستان در عزاداری اباعبدالله الحسین»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ داهی، «قمه‌زنی؛ حرامی که عاشقانه اجرا می‌شود»، وب‌سایت صبح کابل.
- ↑ «ختم قرآن اهل سنت به مناسبت عاشورای حسینی»، وب‌سایت تبیان.
- ↑ «اهدای خون در روز عاشورا به یک کمپاین سرتاسری مبدل شود،» وب‌سایت خبرگزاری آوا.
- ↑ «اشرف غنی در بانک خون امام حسین»، وب‌سایت خبرگزاری تسنیم.
- ↑ «حذف تعطیلی عاشورا در افغانستان از تقویم رسمی »، وب‌سایت پارس تودی.
- ↑ «وحدت مردم افغانستان در عاشورا بی نظیر است»، وب‌سایت شبکۀاطلاع‌رسانی افغانستان.
- ↑ هدایت، «عـاشورا در افغـانستـان؛ نماد همدلی و اقتدار»، وب‌سایت افغانستان ما.
- ↑ هدایت، «عـاشورا در افغـانستـان؛ نماد همدلی و اقتدار»، وب‌سایت افغانستان ما.
- ↑ «اشتراک رئیس جمهور احمدزی در مراسم عاشورا در شهر کابل»، وب‌سایت آریانا نیوز.
- ↑ «آیین‌های محرم و عاشورا در ملل مختلف»، وب‌سایت خبرگزاری پارس تودری.
- ↑ ماهوره، «نگاهی به بمب‌گذاری عاشورای ۱۳۹۰ در کابل»، وب‌سایت همصنفی.
- ↑ «پانزده نفر از عزاداران عاشورا در بلخ افغانستان کشته شدند»، وب‌سایت خبرگزاری آنالتولی.
منابع
- «آداب مردم افغان در ماه محرم»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۲ اسفند ۱۳۸۳ش.
- «آداب و رسوم مردم افغانستان در عزاداری اباعبدالله الحسین»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: 20 مهر 1385ش.
- «آیین‌های محرم و عاشورا در ملل مختلف»، خبرگزاری پارس تودی، تاریخ درج مطلب: 16 آبان 1395ش.
- «اشتراک رئیس‌جمهور احمدزی در مراسم عاشورا در شهر کابل»، وب‌سایت آریانا نیوز، تاریخ درج مطلب: 3 آبان 1394ش.
- «اشرف غنی در بانک خون امام حسین»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 14 آبان 1393ش.
- «اهدای خون در روز عاشورا به یک کمپاین سرتاسری مبدل شود،» خبرگزاری آوا، تاریخ درج مطلب: 29 مهر 1399ش.
- «پانزده نفر از عزاداران عاشورا در بلخ افغانستان کشته شدند»، خبرگزاری آنالتولی، تاریخ درج مطلب: 21 مهر 1395ش.
- «حذف تعطیلی عاشورا در افغانستان از تقویم رسمی»، خبرگزاری پارس تودی، تاریخ درج مطلب: 10 مرداد 1401ش.
- «ختم قرآن اهل سنت به مناسبت عاشورای حسینی»، وب‌سایت تبیان، تاریخ درج مطلب: 28 آبان 1392ش.
- داهی، سردار، « قمه‌زنی؛ حرامی که عاشقانه اجرا می‌شود»، وب‌سایت صبح کابل، تاریخ درج مطلب: 5 شهریور 1399ش.
- جعفری، عاطفه، «صدای یا حـسیـن از خانۀ همسایۀ شرقی»، وب‌سایت روزنامۀ فرهیختگان، تاریخ درج مطلب: 30 مرداد 1399ش.
- عادلی، جعفر، «سابقۀ برگزاری مراسم عاشورا در افغانستان» وب‌سایت جعفر عادلی، تاریخ درج مطلب: 14 مهر 1395ش.
- «غنی: عاشورا فرصتی برای تحکیم وحدت ملی، اخوت اسلامی و فرهنگ همدیگر پذیری می‌باشد»، خبرگزاری اسپوتنیک افغانستان، تاریخ درج مطلب: 2 شهریور 1399ش.
- ماهوره، ثریا، «نگاهی به بمب‌گذاری عاشورای ۱۳۹۰ در کابل»، وب‌سایت همصنفی، تاریخ درج مطلب: 2 مرداد 1399ش.
- «محرم در افغانستان: اینجا شیعه و سنی باهم برای حسین مویه می‌کنند»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 6 آبان 1393ش.
- «وحدت مردم افغانستان در عاشورا بی‌نظیر است»، وب‌سایت شبکۀ اطلاع‌رسانی افغانستان، تاریخ درج مطلب: 12 ابان 1398ش.
- هدایت، محمد، «عـاشورا در افغـانستـان؛ نماد همدلی و اقتدار»، وب‌سایت افغانستان ما، تاریخ درج مطلب: 10 شهریور 1399ش.