ریواس
ریواس؛ گیاهی از تیره هفت‌بندیان با مصارف غذایی و دارویی.
ریواس گیاهی علفی و خودرو[۱] با ساقه‌های نازک سفید و ترش‌مزه[۲] و برگ‌های پهن است که حاوی مقدار زیادی ویتامین C است.[۳] ریواس، غالبا در مناطق کوهستانی رشد می‌کند. از انواع اصلاح شده آن به‌عنوان سبزی خورشی استفاده می‌شود. این نوع از ریواس در استان‌های یزد و آذربایجان رشد می‌کند و در تبریز با نام «زیبا» شناخته می‌شود.[۴] از نام‌های دیگر ریواس می‌توان به ریواج، ریباج، ریویج، ریباس، ریوا، ریونج، ریواص، ریویز،[۵] زرنبلج، جوکر، جکری، اشرغ و اشطیاله اشاره کرد.[۶]
انواع ریواس و مناطق رویش
ریواس دارای حدود ۱۰۳ گونه در جهان است که بیشتر در آمریکای شمالی، اروپا، ترکیه، ایران، افغانستان، پاکستان، روسیه و چین می‌روید.[۷] ریواس در ایران، دارای ۳ گونه چند ساله است. ریواس خوراکی، ریواس ترکستانی یا تاتاری و ریواس ایرانی. ریواس ایرانی به‌طور انحصاری در ایران می‌روید.[۸] در ایران ریواس غالبا در مناطق مرکزی،[۹] گروس،[۱۰] بروجرد[۱۱] و چهارمحال و بختیاری رشد می‌کند.[۱۲]
ریواس در طب قدیم
از ریواس و عصاره آن در برخی نسخه‌های طب سنتی استفاده می‌شود.[۱۳] طبع ریواس سرد و خشک است و حرارت را فرو می‌نشاند.[۱۴] ریواس تشنگی را از بین برده و قابض است. این گیاه باعث تقویت معده شده[۱۵] و تب‌های حصبه (سرخک)، آبله و سرطان را کاهش می‌دهد.[۱۶] جهت پیشگیری از بروز آبله یا کاهش دانه‌های ایجاد شده در بدن از آبله، خوردن رب ریواس، غوره و سماق مفید است.[۱۷] اگر برگ‌های ریواس را کوبیده و آب آن به موها کشیده شود، آن‌ها بی‌موقع سفید نخواهند شد.[۱۸] ریواس مقوی، مسهل، صفرابر، رفع کننده جوش و چربی پوست، تقویت کننده چشم و برطرف کننده سوزش حلق است.[۱۹] رب ریواس برای گلو، سینه و قلنج مضر بوده و مربای ترنج و رب انار مصلح آن است.[۲۰]
ریواس در فرهنگ مردم
مهم‌ترین وجه ریواس در باورهای مردمی مربوط به داستان اسطوره‌ای آفرینش انسان است که ریشة بسیار کهن داشته و در متون پهلوی نیز دیده می‌شود. اقوام ابتدایی ایران بر این باور بودند که از گیاه ریواس پدید آمده‌اند و این گیاه نشانی مقدس نزد قبیله بود.[۲۱] در افسانه‌ای بیان شده است که ۴۰ سال پس از درگذشت کیومرث، مرد و زنی شبیه به ریباس از زمین بیرون آمدند.[۲۲] برخی محققان بر این باورند که دلیل تشابه اولین انسان‌ها به ریواس این است که ریواس را مهرگیاه خوانند و ریشه‌ی آن شبیه مرد و زنی است که به یکدیگر پیوسته‌اند.[۲۳] برخی اعتقاد دارند که ریواس هنگام وقوع رعدوبرق بر سنگ کوه می‌روید.[۲۴]
ریواس در غذا
در دوران صفویه با ریواس، نوعی غذا با نام قلیه ریواس طبخ می‌شد. جهت تهیه این غذا، ریواس را له کرده و آب آن را می‌گرفتند. سپس آن را جوشانده و صاف می‌کردند. به آب ریواس گوشت بره، نخود، پیاز و ترشی اضافه کرده و از قند به‌عنوان چاشنی آن استفاده می‌کردند. در انتها چند ریواس را برش داده و به سایر مواد می‌افزودند. در منابع آشپزی دوران قاجاریه نیز از ریواس استفاده می‌شد. امروزه در طبخ غذاهای خورش ریواس، آش ریواس، قلیه ریواس، مسمّن ریواس و شربت ریواس از این گیاه استفاده می‌شود.[۲۵]
پانویس
- ↑ هدایت، فرهنگ انجمن‌آرای ناصری، ذیل واژه ریباس.
- ↑ عمید، فرهنگ فارسی، ذیل واژه ریواس.
- ↑ معین، فرهنگ فارسی، ذیل واژه ریواس.
- ↑ صحت نیاکی، گیاهان کشاورزی ایران، ۱۳۵۱ش، ص۶۵.
- ↑ محمد پادشاه، آنندراج، ذیل واژه ریوا و ریباس.
- ↑ ابن‌میمون، شرح اسماء العقار، ۱۹۴۰م، ص۳۸؛ زمخشری، پیشرو ادب یا مقدمة الادب، ۱۳۴۲ش، ج۱، ص۹۳.
- ↑ بشیری، «ارزیابی و مدل‌سازی پارامتر‌های اقلیمی موثر بر تولید سالانه گونه مرتعی ریواس با الگوریتم‌های داده‌کاوی»، ۱۳۹۹ش، ص۴۳۶.
- ↑ مظفریان، فلور استان یزد، ۱۳۷۹ش، ص۴۵۷.
- ↑ حجازی، غذاهای محلی و سنتی استان مرکزی، ۱۳۸۲ش، ص۵۵و۶۷و۷۷.
- ↑ هاشم‌نیا، فرهنگ مردم گروس (بیجار و حومه)، ۱۳۸۰ش، ص۱۲۵.
- ↑ کرزبر یاراحمدی، فرهنگ مردم بروجرد، ۱۳۸۸ش، ص۲۴۳.
- ↑ امیراحمدیان، ایل بختیاری، ۱۳۷۸ش، ص۲۱۶.
- ↑ ابن‌ربن، فردوس الحکمة، ۱۴۱۶ق، ص۳۹۲.
- ↑ اسحاق بن سلیمان، الاغذیة و الادویة، ۱۴۱۲ق، ص۴۱۹.
- ↑ رازی، الحاوی، ۱۳۸۴ش، ج۲۰، ص۳۰۴.
- ↑ ابن‌سینا، قانون، ۱۳۷۰ش، ج۲، ص۳۰۷.
- ↑ رازی، الجدری و الحصبه، ۱۳۷۱ش، ص۴۸-۴۹.
- ↑ جمالی یزدی، فرخ‌نامه، ۱۳۴۶ش، ص۱۶۷.
- ↑ ناظم‌جهان، اکسیر اعظم، ۱۳۸۷ش، ج۲، ص۱۱۶.
- ↑ حکیم مؤمن، تحفة المؤمنین، ۱۳۸۶ش، ص۲۲۱.
- ↑ یاحقی، فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی، ۱۳۶۹ش، ص۲۲۰.
- ↑ وزیدگی‌های زادسپرم، ۱۳۸۵ش، ص۷۱-۷۳.
- ↑ بهار، حاشیه بر تاریخ بلعمی، ۱۳۸۷ش، ص۱۲-۱۳، حاشیه ۱۱.
- ↑ هدایت، فرهنگ عامیانه مردم ایران، ۱۳۸۱ش، ص۱۰۴.
- ↑ آشپزباشی، سفره اطعمه، ۱۳۵۳ش، ص۲۳۲.
منابع
- آشپزباشی، علی‌اکبر، سفره اطعمه، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۵۳ش.
- ابن‌ربن، علی، فردوس الحکمه، به‌تحقیق محمد زبیر صدیقی، فرانکفورت، [بی‌نا]، ۱۴۱۶ق.
- ابن‌سینا، قانون، به‌ترجمه عبدالرحمن شرفکندی، تهران، سروش، ۱۳۷۰ش.
- ابن‌میمون، موسى، شرح اسماء العقار، به‌تحقیق ماکس مایرهف، بیروت، مکتبه المثنى، ۱۹۴۰م.
- اسحاق بن سلیمان اسرائیلی، الاغذیه و الادویه، به‌تحقیق محمد صباح، بیروت، موسسه عزالدین، ۱۴۱۲ق.
- امیراحمدیان، بهرام، ایل بختیاری، تهران، دشتستان، ۱۳۷۸ش.
- بشیری، مهدی و ماروسی، علی، «ارزیابی و مدل‌سازی پارامتر‌های اقلیمی موثر بر تولید سالانه گونه مرتعی ریواس با الگوریتم‌های داده‌کاوی»، نشریه علمی مرتع، شماره ۳، ۱۳۹۹ش.
- بهار، محمدتقی، حاشیه بر تاریخ بلعمی، تهران، هرمس، ۱۳۸۷ش.
- جمالی یزدی، مطهّر، فرخ‌نامه، به‌تحقیق ایرج افشار، تهران، فرهنگ ایران زمین، ۱۳۴۶ش.
- حجازی، شبنم و یاراحمدی، علی‌رضا، غذاهای محلی و سنتی استان مرکزی، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور، ۱۳۸۲ش.
- حکیم مؤمن، محمد، تحفه المؤمنین، به‌تحقیق روجا رحیمی و دیگران، تهران، نشر شهر، ۱۳۸۶ش.
- رازی، محمد بن زکریا، الجدری و الحصبه، به‌تحقیق محمود نجم‌آبادی، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۷۱ش.
- رازی، محمد بن زکریا، الحاوی، به‌ترجمه سلیمان افشاری‌پور، تهران، فرهنگستان علوم پزشکی جمهوری اسلامی ایران، ۱۳۸۴ش.
- زمخشری، محمود، پیشرو ادب یا مقدمه الادب، به‌تحقیق محمدکاظم امام، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۴۲ش.
- صحت نیاکی، نصرت‌‌الله، گیاهان کشاورزی ایران، اهواز، [بی‌نا]، ۱۳۵۱ش.
- عمید، حسن، فرهنگ فارسی، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۲۹ خرداد ۱۴۰۱ش.
- کرزبر یاراحمدی، غلام‌حسین، فرهنگ مردم بروجرد، به‌تحقیق علی آنی‌زاده، تهران، طرح آینده، ۱۳۸۸ش.
- محمد پادشاه، آنندراج، به‌تحقیق محمد دبیرسیاقی، تهران، طبع و نشر، ۱۳۶۳ش.
- مظفریان، ولی‌الله، فلور استان یزد، تهران، یزد، ۱۳۷۹ش.
- معین، محمد، فرهنگ فارسی، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۲۹ خرداد ۱۴۰۱ش.
- ناظم‌جهان، محمداعظم، اکسیر اعظم، تهران، دانشگاه علوم پزشکی ایران، ۱۳۸۷ش.
- وزیدگی‌های زادسپرم، به‌ترجمه محمدتقی راشد محصل، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۳۸۵ش.
- هاشم‌نیا، محمود و ملک‌محمدی، ملوک، فرهنگ مردم گروس (بیجار و حومه)، بیجار، مولف، ۱۳۸۰ش.
- هدایت، رضاقلی، فرهنگ انجمن‌آرای ناصری، تهران، اسلامیه، ۱۳۳۸ش.
- هدایت، صادق، فرهنگ عامیانه مردم ایران، تهران، چشمه، چ۴، ۱۳۸۱ش.
- یاحقی، محمدجعفر، فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی، تهران، سروش، چ۱، ۱۳۶۹ش.