زایمان

زایمان؛ پايان دوران باردارى و فرآيند تولد نوزاد.

زایمان آخرین مرحله از 9 ماه بارداری مادر و حضور نوزاد در شکم مادر است. در طول تاریخ نوزاد به روش زایمان طبیعی متولد شده است؛ اما با پیشرفت علم، شیوۀ زایمان نوزاد دچار تغییراتی شده است. امروزه روش‌های متعددی برای زایمان وجود دارد.

مفهوم‌شناسی

زایمان، به عمل زاییدن گفته می‌شود و در اصطلاح به‌معنای خارج‌شدن جنین از رحم جانوران پستاندار بچه‌زا است.

زایمان طبیعی

زایمان طبیعی نوعی از زایمان است که با تکمیل دوران بارداری و بروز علائم طبیعی در بدن و به‌صورت فیزیولوژیک رخ می‌دهد. زمان زایمان معمولا توسط پزشک یا ماما به‌صورت حدودی مشخص می‌شود. کارشناسان، زایمان طبیعی را بهترین روش زایمان در صورت مساعد بودن شرایط مادر دانسته‌اند. زایمان طبیعی دارای سه مرحله است: مرحله اول: فرآیند زایمان ابتدا با شروع تدریجی درد در مادر رخ می‌دهد. این مرحله طولانی‌ترین مرحلۀ زایمان طبیعی بوده و شامل انقباضات نامنظم رحمی است. مرحله دوم: آمادگی کامل بدن برای خروج جنین که با فشار‌دادن مادر، جنین از محوطۀ شکم مادر خارج می‌شود. در این مرحله از فرآیند زایمان، سر نوزاد در دهانۀ رحم قرار گرفته و پزشک با استفاده از مکش، خون و محتویات باقی مانده در مسیر تنفسی نوزاد را از راه بینی او خارج می‌کند. پس از آن کتف و قسمت‌های دیگر بدن نوزاد نیز خارج می‌شوند. مرحله سوم: در این مرحله نوزاد و جفت از رحم مادر به طور کامل خارج شده‌اند.

فواید زایمان طبیعی

زایمان طبیعی در طول تاریخ رایج‌ترین نوع زایمان بوده است که فواید متعددی دارد. برخی از این فواید عبارت‌اند از:

1. خروج نوزاد از کانال طبیعی و عدم دستکاری بدن مادر؛
2. محدود‌بودن درد زایمان پس از تولد نوزاد؛
3. کاهش آسیب به اجزای داخلی بدن مادر مانند شکم و رحم؛
4. خروج کامل مایعات وارد شده به ریه نوزاد؛
5. در امان‌ماندن مادر از خطرات و عارضه‌های جراحی؛
6. کاهش خطر ابتلا به چاقی و آسم در کودک؛
7. کاهش هزینه؛
8. رشد کامل سلول‌های مغزی، سیستم تنفسی و سلول‌های کبدی نوزاد؛
9. تسریع در روند بهبود مادر؛
10. تسهیل در روند شیردهی مادر به نوزاد؛
11. عدم محدودیت بارداری‌های مکرر مادر؛
12. کاهش میزان خونریزی مادر؛
13. کاهش مشکلات تنفسی نوزاد.

معایب زایمان طبیعی

از جمله معایب زایمان طبیعی شدت دردی است که مادر در هنگام فرآیند زایمان تحمل می‌کند و موجب نگرانی او می‌شود. از دیگر معایب زایمان طبیعی، احتمال عفونت پس از زایمان است. همچنین در مواقعی که جنین به راحتی از شکم مادر خارج نمی‌شود، پزشک از برخی ابزار‌‌های کمکی استفاده می‌کند که احتمال آسیب‌ جنین را افزایش می‌دهد. سندروم زجر تنفسی و خفگی زایمانی از دیگر معایب زایمان طبیعی است که احتمال این آسیب به کودک در زایمان طبیعی بیشتر از سزارین است.

زایمان سزارین

سزارین، نوعی عمل جراحی است که پزشک با برش شکم و رحم مادر، نوزاد را خارج می‌کند. این شیوۀ خاص به دلایل مختلفی از طرف مادر یا به تشخیص پزشک، جایگزین زایمان طبیعی می‌شود. در سزارین، نوزاد چند هفته زود‌تر از موعد طبیعی، متولد می‌شود. در این نوع زایمان، مادر به روش بی‌هوشی یا بی‌حسی نخاعی آمادۀ زایمان می‌شود. سزارین، به چند دسته تقسیم می‌شود که عبارت‌اند از:

1. سزارین برنامه‌ریزی شده: در این نوع سزارین پزشک از قبل تاریخ زایمان مادر را مشخص کرده و در آن تاریخ کودک را از شکم مادر خارج می‌کند.
2. سزارین اورژانسی: این نوع سزارین در شرایطی که مادر یا نوزاد در شرایط عمومی نا‌مناسبی قرار گرفته و سلامت آنها در خطر است؛ با سرعت عمل پزشک و برای نجات جان آنها و جلوگیری از آسیب به نوزاد و مادر انجام می شود. مدت زمان این نوع سزارین بسیار کوتاه است.

علل زایمان سزارین

استفادۀ مادر از این شیوۀ زایمان دلایل متعددی دارد که عبارت‌اند از:

1. ترس مادر از درد زایمان طبیعی؛
2. موقعیت نا‌مناسب نوزاد در محوطۀ شکم و لگن مادر؛
3. سابقۀ جراحی مادر باردار؛
4. بارداری چند قلویی؛
5. درشت‌بودن اندازه نوزاد؛
6. سزارین مادر در زایمان‌های قبلی؛
7. بیماری خاص مادر مانند دیابت، فشار خون؛
8. ابتلای نوزاد به بیماری‌های مادرزادی؛
9. ضربان قلب نامنظم نوزاد و غیره.

فواید زایمان سزارین

کارشناسان معتقدند اصلی‌ترین روش به دنیا آوردن نوزاد، زایمان طبیعی است؛ اما در برخی موارد پزشک متخصص بر اساس شرایط اضطراری مادر و نوزاد، زایمان سزارین را برای تولد نوزاد مناسب‌تر می‌داند. از جمله مزایای زایمان سزارین عبارت‌اند از:

1. برنامه‌ریزی دقیق تولد نوزاد؛
2. کاهش مدت زمان درد مادر؛
3. کاهش ابتدای مادر به عفونت؛
4. کاهش آسیب احتمالی به نوزاد و مادر؛
5. فزایش میزان اکسیژن‌رسانی به نوزاد در حین انجام زایمان.

معایب زایمان سزارین

کارشناسان و متخصصان با توجه به عوارض بیشتر زایمان سزارین نسبت به زایمان طبیعی، توصیه می‌کنند مادران در مواقعی که شرایط عمومی لازم برای زایمان طبیعی را دارند از زایمان سزارین استفاده نکنند. از جمله معایب زایمان سزارین عبارت‌اند از:

1. افزایش خونریزی پس از زایمان؛
2. عفونت و احتباس ادراری؛
3. کاهش سیستم ایمنی بدن مادر؛
4. کاهش وزن‌گیری نوزاد به‌دلیل تولد زود‌تر از موعد آن؛
5. پارگی رحم در هنگام زایمان؛
6. افزایش احتمال ابتلای مادر به بیماری‌های مختلف مانند ایجاد عفونت عمیق در جای برش سزارین؛
7. چسبندگی رحم و آسیب به روده و مثانه؛
8. افزایش دوران نقاهت پس از زایمان؛
9. ایجاد محدودیت در فرزند‌آوری مکرر؛
10. افزایش نگهداری نوزاد در بخش مراقبت‌های ویژه؛
11. ابتلای نوزادان به بیماری‌های خاص مانند اوتیسم؛
12. افزایش هزینه.

زایمان رایج در ایران

امروزه به‌دلیل رهایی مادران از درد زایمان طبیعی، تقاضای زایمان به روش سزارین در ایران روند صعودی پیدا کرده است. برگزیدن روش سزارین در زایمان در شرایط خاص و به تشخیص پزشک امری مهم در حفظ سلامت مادر و نوزاد است؛ اما این امر در شرایط غیر اضطرار، سبب کاهش رشد جمعیت به‌دلیل محدودیت در تعداد بارداری در این شیوۀ زایمان می‌شود.

راهکارهای کاهش سزارین غیر ضروری

کارشناسان معتقدند از جمله راهکار‌های مهم در کاهش زایمان به روش سزارین غیرضروری در ایران، اجرای برنامه ترویج زایمان طبیعی و ارتقای این برنامه از طرق مختلفی است که عبارت‌اند از:

1. ایجاد انگیزه و آگاه‌سازی مادران به‌منظور استفاده از روش زایمان طبیعی و اطلاع از مزایای بیشتر آن نسبت به معایب؛
2. برگـزاري كـلاس‌هـاي رايگـان آمـادگي بـــراي زايمـــان؛
3. رایگان‌شدن هزینۀ زایمان طبیعی در بیمارستان‌های دولتی؛
4. افـزايش تعرفـه خدمات زايمان طبيعي؛
5. خوشايند‌سـازي زايمـان طبيعي؛
6. فرهنگ‌سازي؛
7. استفاده از خدمات مامايی خصوصي در مراكز دولتي؛
8. نظارت و ارزیابی دستگاه‌های اجرایی به‌منظور جلوگیری از سزارین غیر‌ضروری.

عوامل کاهنده درد زایمان

درد زایمان یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های مادران در دوران زایمان است. در طول زمان تلاش‌های فراوانی برای کاهش و تسکین درد زایمان صورت گرفته است. کارشناسان معتقدند عوامل متعددی در کاهش درد زایمان مؤثر است که شامل:

1. زایمان در آب: یکی از روش‌های کاهش درد زایمان، استفاده از وان آب گرم و قرار‌گرفتن مادر هنگام زایمان طبیعی در این محیط به‌منظور کاهش درد است.
2. دارو‌های مکمل: برخی پزشکان با استفاده از دارو‌های وریدی ضد درد به کاهش درد مادر هنگام زایمان کمک می‌کنند. اگر چه این شیوه به‌صورت مقطعی سبب کاهش درد مادر شده؛ اما عوارض جانبی متعددی بر بدن جنین و سیستم تنفسی وی به جا خواهد گذاشت.
3. آوای قرآن کریم: محققان یکی از روش‌های کاهش درد زایمان مادر را روش درمانی غیر‌دارویی به نام صدا درمانی می‌دانند. بر اساس تحقیقات بالینی، محققان، استفاده از آوای قرآن کریم را یک روش درمانی غیردارویی دانسته‌اند که تأثیر به‌سزایی در کاهش درد زایمان و انجام زایمان ایمن‌تر توسط مادر دارد. استفاده از آوای قرآن کریم یک روش درمانی مکمل است که سبب کاهش استرس و اضطراب مادر، کاهش ترس مادر از زایمان و تحمل درد در طول مدت زایمان می‌شود. همچنین این روش را موجب راحتی بیشتر مادر، بهبود علایم حیاتی مادر و جنین, افزایش رضایت‌مندی مادران از زایمان طبیعی و جلوگیری از سزارین‌های غیر‌ضروری دانسته‌اند.
4. استفاده از طب سنتی - اسلامی: برخی کارشناسان با استفاده از طب اسلامی شیوه‌های متعددی را برای کاهش درد زایمان پیشنهاد کرده‌اند که شامل مزاج‌شناسی و سوق‌دادن مزاج مادر به سمت گرم‌بودن است. در این روش مادر در ماه آخر بارداری بهتر است از دم کرده‌های گرم و گرمیجات متعادل مانند کاچی و خرما استفاده کرده و مزاج خود را به سمت گرمی سوق دهد. همچنین برطرف‌کردن یبوست با استفاده از ملین‌های طبیعی مانند روغن زیتون، انجیر، گل محمدی و غیره در کاهش درد و عوارض زایمان نقش مؤثری دارد. داشتن خواب کافی و کاهش استرس و اضطراب نیز از دیگر عواملی است که کنترل آن در ماه آخر بارداری تأثیر به‌سزایی در کاهش درد زایمان دارد.

زایمان در فقه

فقه اسلامی از احکام زایمان در باب‌هاى طهارت، نکاح، طلاق، شهادات، حدود و قصاص سخن گفته است.

منابع

• پور شیاده، نوراله و خانی صغری، ملیحه، «بررسی تأثیر آوای قرآن کریم بر میزان درد و اضطراب زایمان: یک مطالعه مروری»، نوین سلامت، شماره 2، 1397ش.
• پور فریدون، محمد و همکاران، «مزایای زایمان طبیعی نسبت به سزارین بر سلامت مادر و فرزند»،
• کنگره دانشجویی پژوهشی سلامت باروری زنان، 1399ش.
• دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 16 آذر 1401ش.
• «زایمان آسان |دستورات ائمه طاهرین برای سهولت زایمان»، وب‌سایت رایحه سیب، تاریخ بازدید: 16 آذر 1401ش.
• «زایمان»، دانشنامه آزاد فارسی، وب‌سایت آبادیس، تاریخ بازدید: 16 آذر 1401ش.
• «زایمان طبیعی»، وب‌سایت بیمارستان زایشگاه مریم، تاریخ بازدید: 16 آذر 1401ش.
• «زایمان طبیعی و هر آنچه باید درباره آن بدانید»، وب‌سایت دکتر آزاده مهدیان، تاریخ بازدید: 16 آذر 1401ش.
• «زایمان»، وب‌سایت دانشنامه حوزوی ویکی فقه، تاریخ بازدید: 16 آذر 1401ش.
• «عمل جراحی سزارین؛ انواع، کاربرد و خطرات»، وب‌سایت درمانکده، تاریخ بازدید: 16 آذر 1401ش.
• «مزایا و معایب زایمان سزارین»، وب‌سایت دکتر نامداری، تاریخ بازدید: 16 آذر 1401ش.
• «مزایا و معایب زایمان طبیعی»، وب‌سایت ریزدونه، تاریخ بازدید: 16 آذر 1401ش.
• مصدق راد، علی محمد و همکاران، «تأثير برنامه ترويج زايمان طبيعي طرح تحول نظام سلامت بر ميزان سزارين در ايران: يك مطالعه سري زماني منقطع»، حیات، شماره 2، 1399ش.
• «مقالات ISI درباره زایمان»، وب‌سایت daneshyari، تاریخ بازدید: 16 آذر 1401ش.