زن در خانواده

زن در خانواده؛ نقش و جایگاه زن به‌عنوان عنصری مهم در خانواده.

خانواده مهم‌ترین رکن هر جامعه و اولین خاستگاه آموزه‌های مختلف افراد است. در این بین زن به‌عنوان مؤثرترین عامل در تربیت اعضای خانواده، سلامت و ارتقای کیفیت و استمرار زندگی، نقش کلیدی دارد.

مفهوم‌شناسی خانواده

خانواده، نهادی بر مبنای ضوابط معقول و مشروع زوجیت زن و مرد است که در آن دوام، صمیمیت، احساسات و حقوق متقابل و مشترک برقرار بوده و کارکرد بنیادین آن توالد، تربیت نسل و آرامش اعضاء است که قیومیت آن را نیز مرد بر عهده دارد.

اهمیت آگاهی زن از نقش خود در خانواده

زن و خانواده دو رکن اساسی جامعه هستند که نقش کلیدی در تعالی روح و جسم افراد جامعه دارند. ضرورت آگاهی زنان از نقش مؤثر خود در سازندگی و سلامت خانواده و اجتماع سبب می‌شود تا این قشر از جامعه به وظیفۀ خود به‌خوبی عمل کند. از نظر اسلام، زنی که در سنگر خانواده با تمام وجود و با عشق، امید، شور و نشاط انجام وظیفه می‌کند مانند مجاهدی است که در راه خدا با دشمن می‌جنگد.

نقش زن در خانواده

بر اساس منابع دینی و روان‌شناسی، سه نقش اساسی زن در خانواده عبارت‌اند از همسرداری، خانه‌داری و مادری.

الف) نقش همسرداری؛

رهبر انقلاب اسلامی ایران، آیت‌الله خامنه‌ای مهم‌ترین نقش زن را همسری و مادری دانسته است؛ چرا که برای این نقش جایگزینی در خانواده وجود ندارد.

شوهرداری زن

بر اساس آموزه‌های دینی جلوه‌هایی از خوب شوهرداری کردن زن عبارت‌اند از: 1.خوش‌اخلاقی؛ زن با خوش‌اخلاقی، نرم‌خویی و چهره‌ی گشاده می‌تواند عشق و محبت همسر خود را جلب کند و او را به زندگی علاقمند سازد. 2.دلبری و عشق‌ورزی؛ مرد نیز مانند زن تشنۀ محبت است، زن می‌تواند با عشق‌ورزی به او در روح و جانش نفوذ کند. 3. تشکر و قدردانی؛ تشکر و قدردانی زن از همسر، زمانی که مرد برای تأمین هزینه‌های زندگی زحمت می‌کشد و حاصل دسترنج خود را با اخلاص به منزل می‌آورد. 4. صبر و بردباری؛ صبر و بردباری زن در برابر فقر و نداری، بداخلاقی شوهر، ناملایمات و آزارهایی که از زندگی با همسر خود می‌بیند، جهاد شمرده می‌شود. 5. عفو و گذشت؛ زندگی بدون عفو و گذشت دوام نمی‌یابد؛ از این رو زنِ شایسته، از لغزش‌های شوهرش می‌گذرد. 6. سازگاری؛ اگر زن و شوهر باهم بسازند و زندگی خانوادگی را سالم و در کمال آرامش، با محبت و عشق متقابل اداره کنند، خانواده‌ از هم متلاشی نخواهد شد. 7. مشورت؛ زن باید در امور زندگی به شوهرش مشاوره دهد و در تصمیم‌گیر‌ی‌های مربوط به زندگی خانوادگی مشارکت داشته باشد. شوهر نیز نباید خود را از مشورت همسرش بی‌نیاز ببیند و سزاوار است که زن و مرد در امور زندگی از یکدیگر نظر بخواهند. 8. حفظ دین؛ مهم‌ترین کمک زن به شوهر خود این است که مراقب باشد، همسرش دیندار بماند. اگر زن می‌بیند شوهرش به مسائل دینی بی‌اعتنا است، در نماز کاهل است، در امر محرم و نامحرم، پاکی و نجسی، حلال و حرام بی‌مبالات است یا در انجام وظایف شغل دولتی خود کوتاهی می‌کند، می‌تواند با زیرکی زنانه، او را آگاه کند تا خود را اصلاح کند.

گرامی ‌داشتن و تثبیت شخصیت شوهر

مرد اگر مورد احترام قرار گیرد، احساس بزرگی و شخصیت می‌کند و برای تلاش بیشتر آماده می‌شود. اگر زن با نگه داشتن حرمت و شخصیت شوهرش جایگاه او را به‌عنوان بزرگ‌تر در محیط خانواده تثبیت کند، به‌گونه‌ای که همواره سخن او بها داشته باشد و به رأی و نظرش تکیه کند، از او فردی با شخصیت، سرپرستی لایق و پدری نمونه ‌می‌سازد که می‌تواند به او تکیه کند و در سایۀ اقتدارش فرزندان صالحی تربیت کند.

درک موقعیت شوهر و حمایت از او

خانه محل آرامش و آسایش مرد است. اگر زن از مسئولیت سنگین و حساس خود نسبت به شوهرش و نفوذ خود در روحیۀ او آگاه باشد، با درک درست موقعیت شوهر و همراهی و حمایت از او با مهربانی‌ها، دلگرمی‌ها، تحسین‌ها و تشویق‌ها و قدردانی از تلاش‌هایش در مسئولیت‌های اجتماعی و دشواری‌های مأموریتی، او را برای شروع روز کاری دیگر آماده می‌کند.

ب) خانه‌داری

به نظر اندیشمندان خانه، کانون انس و محبت، صفا و صمیمیت و آرامش و آسایش به‌عنوان جامعۀ کوچکی است که اجتماع بزرگ انسان‌ها را به وجود می‌آورد. ترقی، تنزل، صلاح و فساد اجتماع به خانه وابسته است و به همین دلیل، اصلاح اجتماع، از اصلاح خانواده آغاز می‌شود. مدیریت این پایگاه حساس زندگی در اختیار بانوان و ارادۀ آنها است؛ لذا خانه‌داری از جایگاه و اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

ارزش خانه‌داری

روز سوم نوامبر به‌عنوان روز جهانی زن خانه‌دار نامگذاری شده است. در سال‌های اخیر زن شاغل در جامعه به‌عنوان زن موفق معرفی ‌شده و زن خانه‌دار در این بین از جایگاهی برخوردار نیست. خانه‌داری فقط به‌معنای ظرف شستن، جارو کردن و پخت غذا و خرید وسایل مورد نیاز منزل و رسیدگی به بچه‌ها و دوری از اجتماع و فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی نیست؛ بلکه خانه‌داری به‌معنای مدیریت صحیح زندگی و قرار دادن هر چیز در جای اصلی خود است. زن خانه‌دار با هنر مدیریتی، محیطی پر از آرامش و صفا، امنیت و آسایش روانی و جسمی را برای اعضاء خانواده فراهم می‌کند. زن تحصیل ‌کرده‌ای که نقش خانه‌داری و مادری را انتخاب می‌کند و با بینش و آگاهی بیشتر به امور خانه و تربیت فرزندان رسیدگی می‌کند. بسیاری از زنان سرشناس و تأثیرگذار در جامعه، خانه‌دار هستند. به اعتقاد روان‌شناسان و اندیشوران، برای تغییر سیاست‌های جمعیتی کشور می‌توان از برساخته‌های رسانه‌ای زنان موفق با تحصیلات عالیه و شاغل که فرزندان موفق دارند، به سوی زنانی که مدیریت خانه و خانواده را برگزیده‌اند، رفت.

آداب خانه‌داری

بنا بر نظر پژوهشگران آداب خانه‌داری عبارت‌اند از آراستگی و نظافت، آشپزی و تغذیۀ خانواده؛ همکاری در مدیریت اقتصاد خانواده، مهمان‌داری و آداب معاشرت.

ج) مادری

مادر مهم‌ترین فرد در زندگی کودک است. از روزی که کودک به دنیا می‌آید، به جهت رابطۀ شدید عاطفی میان او و مادر، یاد می‌گیرد که دنیا را از دیدِ مادرِ خود خَلق ‌کند. مادر، بهترین معلم و الگو در شیوه‌های زندگی مانند عشق و محبت، بخشش، مهربانی، رفتار با دیگران، خانه‌داری، نحوۀ استفاده از پول و نقاط قوت و ضعف عاطفی برای فرزند خود است. جدای از تعالی و رشد جسمی و روحی کودک، مادر نقش به‌سزایی در تصمیم‌گیری‌های زندگی مهم فرزند خود دارد.

کارکردها و مسئولیت‌های مهم مادری از دیدگاه روان‌شناسان

برخی از مسئولیت‌های مادر در قبال فرزندان عبارت‌اند از: 1. برقرار کردن ارتباط قوی احساسی با فرزند در ماه‌ها و سال‌های اولیه که نقش به‌سزایی در روابط عاطفی و اجتماعی فرزند در سال‌ها بعد او دارد. 2. فراهم کردن محیط مناسب برای رشد و تعالی فرزندان؛ 3. توسعۀ رفتاری کودک با تماشای کودک و گوش دادن به صدای او برای شناخت بیشتر فرزند خود؛ 4. ایجاد احساس امنیت و اعتماد کردن؛ 5. آموزش ارتباط‌گیری و پیوند خانوادگی؛ 6. آموزش مهربانی و محبت کردن با رفتار نیک خود به فرزند؛ 7. آموزش نظم در زندگی؛ 8. با ابراز نکردن نارضایتی از تلاش و کوشش روزانه، به‌طور خودکار تلاش و سخت‌کوشی را به فرزند خود آموزش دادن؛ 9. تعیین اهداف روشن در زندگی؛ 10. تشویق کودکان با توجه به توانایی‌های آنها؛ 11. داشتن نگاه مثبت به مسائل و آموزش مبارزه با مشکلات.

مهارت‌های شوهرداری در روان‌شناسی

روان‌شناسان راه‌کارها و سیاست‌هایی را برای به دست آوردن آرامش در خانواده ارائه می‌دهند که برخی از آنها به قرار زیر است: 1. اهمیت دادن به سلامت جسم و روح؛ 2. تقسیم زمان خود برای کار، خانه، همسر و فرزندان؛ 3. نظارت و برنامه‌ریزی در امور اقتصادی خانواده؛ 4. شاد بودن؛ 5. صبور بودن در روابط زناشویی؛ 6. منطقی بودن؛ 7. کم توقع بودن؛ 8. مثبت‌نگر و خوش‌بین بودن؛ 9. یکدل بودن؛ 10. شنوندۀ خوبی بودن؛ 11. مشوق بودن و اهمیت دادن به پیشرفت یکدیگر؛ 12. صداقت و خوش‌قول بودن؛ 13. حفظ ارتباط کلامی و عاطفی؛ 14. تأمین بهداشت روانی؛ 15. الگوی خوب بودن؛ 16. خود را به جای دیگری گذاشتن؛ 17. دلجویی کردن؛ 18. اهمیت به رأی و نظر همسر؛ 19. دستور ندادن؛ 20. اظهار پشیمانی نکردن از ازدواج؛ 21. سوءاستفاده نکردن از نقاط ضعف همسر؛ 22. دوری از افکار غلط و تعصبات بی‌جا؛ 23. مقابله به مثل نکردن؛ 24. احترام به سلایق همسر.

منابع

• «40 راه همسرداری موفق (تکنیک‌های همسرداری)»، وب‌سایت ویکی‌روان، تاریخ بازدید: 14 آبان 1401ش.
• امینی، ابراهیم، همسرداری، [بی‌جا]، [بی‌نا]، [بی‌تا].
• حاج علی‌اکبری، محمدجواد، مطلع عشق: گزیده‌ای از رهنمودهای حضرت آیت‌الله سید علی خامنه‌ای به زوج‌های جوان، تهران، فرهنگ اسلامی، 1390ش.
• خامنه‌ای، سید علی، «بیانات در دیدار سپاه حفاظت ولی امر»، وب‌سایت حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 18 مهر 1381ش.
• «زنان خانه‌دار مدیران موفق خانه و خانواده»، وب‌سایت میگنا، تاریخ بازدید: 15 آبان 1401ش.
• شبدینی و دیگران، محمد، کانون آرامش: ویژگی‌های خانواده اسلامی، قم، زمزم هدایت، 1392ش.
• فیض کاشانی، ملا محسن، المحجة البیضاء، مشهد، آستان قدس رضوی، 1372ش.
• مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، بیروت، دار إحیاء التراث، [بی‌تا].
• «نقش پررنگ زنان در سازندگی خانواده و اجتماع»، وب‌سایت خبربان، تاریخ بازدید: 10 آبان 1401ش.
• «نقش مادر در تربیت فرزندان»، وب‌سایت بوجیکا، تاریخ بازدید: 14 آبان 1401ش.
• متقی هندی، علاء‌الدین علی، کنز العمال، تحقیق: محمود عمر الدمیاطی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1419ق.
• نوری، حسین، مستدرک الوسائل، بیروت، مؤسسۀ آل‌البیت، 1408ق.