زن در نگاه شاهان پهلوی
زن در نگاه شاهان پهلوی؛ وضعیت زن ایرانی در دوران حکومت پهلوی.
دوران پهلوی دوران سلطنت رضاخان و محمدرضا پسر او است که حدود 50 سال طول کشید. شاهان پهلوی از آزادی زن سخن می‌گفتند و تلاش می‌کردند زنان ایرانی به سبک غربی‌ها در اجتماع حاضر شوند. اقدامات شاهان پهلوی موجب خشنودی زنان غرب‌گرا و نارضایتی زنان دین‌دار بود. گسترش این نارضایتی موجب سقوط پهلوی شد.
عصر پهلوی در ایران
دوران 50 سالۀ سلطنت پهلوی با پادشاهی رضاخان، 4 اردیبهشت 1305ش آغاز شد و با خروج محمدرضا شاه از ایران در 26 دی 1357ش خاتمه یافت.[۱]
جایگاه زنان در عصر پهلوی
در دورۀ پهلوی، شعار آزادی زن کاملا مورد توجه بود، اما رضاشاه که از آزادی زن، سخن می‌گفت، زن ایرانی را مجبور می‌کرد که چادر را کنار بگذارد. از این دوره با عنوان دورۀ خفقان زنان یاد شده است؛ زنان نمی‌توانستند در اجتماعات شرکت کنند؛ آنها حق رأی و اجازۀ دخالت در امور کشور را نداشتند.[۲]
زن در نگاه رضاخان
رضاخان که مخالف دموکراسی بود، دربارۀ زنان نیز سیاست سرکوب‌گرانه را اعمال می‌کرد. سیاست‌های رضاشاه در حوزۀ زنان با هم تناقض داشتند. کشف حجاب به اسم آزادی، جلوگیری از فعالیت زنان در جامعه و وضع قوانین مردسالارانه در خانواده تناقض‌های سیاست‌گذاری رضاخان در حوزۀ زنان بود.[۳]
اقدامات اصلاحی رضاشاه در حوزۀ زنان
رضاخان که با تلاش انگلیسی‌ها به قدرت رسیده بود، برای جلب توجه آنها تلاش می‌کرد تا وضعیت فرهنگی و مذهبی ایران را تغییر دهد؛ او برای تغییر فرهنگ ایرانیان، قوانینی را تصویب و اجرا کرد[۴] که عبارت‌اند از:
کشف حجاب:
روز قانونی‌شدن کشف حجاب، روز آزادی زن معرفی شد. مطابق این قانون، اگر زنی با پوشش اسلامی وارد اجتماع می‌شد، مأموران حکومتی چادر و روسری از سر او می‌کشیدند و او را مجازات می‌کردند.[۵]
سبک پوشش:
سبک لباس‌پوشیدن، غربی شد؛ مردان کت‌وشلوار و کلاه شاپو و زنان کت‌ودامن می‌پوشیدند و اجازۀ مقنعه سرکردن نداشتند. کسانی که این قانون را رعایت نمی‌کردند به جزای نقدی یا حبس محکوم می‌شدند.[۶]
تعطیلی نشریات مستقل:
رضاشاه نشریات مستقل زنان را تعطیل کرد. از جملۀ این نشریات می‌توان نشریۀ انجمن نسوان وطن‌خواه، پیام سعادت زنان و بیداری زنان را نام برد.[۷]
تحصیل مختلط دختران و پسران:
دخترها، بدون حجاب و در کنار پسرها درس می‌خواندند.[۸]
اشتغال زنان:
زنان شاغل، به‌صورت بی‌حجاب[۹] و در شغل‌های پایین با دست‌مزدی نصف مردان مشغول کار بودند.[۱۰]
پیامد اقدامات رضاخان
اقدامات رضاخان سبک اسلامی پوشش را تغییر داد و به سبک غربی تبدیل می‌کرد و حریم‌مداری اسلامی در روابط زن و مرد را از بین می‌برد.[۱۱] در این میان زنان ثروتمند و غرب‌گرا، پر و بال گرفتند؛ آنها، آزادانه در محافل و انجمن‌ها شرکت می‌کردند و از حقوق زنان سخن می‌گفتند؛ اما زنان دین‌دار ایرانی برای حفظ دین و اعتقادات خود خانه‌نشین شدند و اگر برای ضرورتی مجبور به خروج از خانه می‌شدند؛ مأموران حکومت، آنها را مجازات می‌کردند و اگر زنی مقاومت می‌کرد؛ ممکن بود کشته شود.[۱۲]
زن در نگاه محمدرضا
محمدرضا، اعتقادی به استعداد و توانمندی زنان نداشت و معتقد بود؛ زنان حتی نمی‌توانند آشپز باشند. نگاه او به زن، نگاه ابزاری بود و زن را فقط برای ارضای نیازهای جنسی دوست داشت.[۱۳]
اقدامات محمدرضا در حوزۀ زنان
محمدرضا همان روند پدر را با تغییراتی جزئی ادامه داد.[۱۴] مهم‌ترین اقدامات او در حوزۀ زنان عبارت‌اند از:
لغو قانون کشف حجاب:
محمدرضا که در سال 1320ش ادارۀ کشور را به‌دست گرفت، به اصرار علمای دین و به‌دلیل مقاومت مردم در برابر کشف حجاب، مجبور شد قانون کشف حجاب را لغو کند؛ اما بی‌ارزش کردن حجاب، تبلیغ بی‌حجابی، راه‌اندازی کاباره‌ها، مشروب‌فروشی‌ها و خانه‌های فساد از تلاش‌های او برای از بین‌بردن حجاب بود.[۱۵]
ممنوعیت چادر:
سال 1355ش، بخشنامۀ ممنوعیت چادر تصویب شد. مطابق این بخشنامه خدمات‌دهی به زنان چادری ممنوع شد؛ تحقیق و نگارش مقاله در خصوص بی‌حجابی اوج گرفت و کارخانجات پوشاک، لباس‌های ارزان قیمت را همراه روسری عرضه می‌کردند.[۱۶]
نقش زنان در براندازی پهلوی
غرب‌زدگی و اسلام‌ستیزی شاهان پهلوی موافقان و مخالفانی داشت.[۱۷] مخالفان پهلوی، بعد از سالها سختی و مقاومت، علیه حکومت قیام کردند.[۱۸] در این قیام، زنان نقش مؤثری داشتند آنها خودشان در تظاهرات علیه شاه شرکت می‌کردند و با اثرگذاری بر مردان، آنها را به میدان مبارزه می‌فرستادند. نتیجۀ مقاومت زنان در برابر اقدامات ضد‌دینی شاهان پهلوی، فرار محمدرضا و پیروزی انقلاب اسلامی بود.[۱۹]
پانویس
- ↑ کسری و عاقلی، زنان ذی‌نفوذ در خاندان پهلوی، 1379ش، ص8و26.
- ↑ صادقی، جنسیت، ناسیونالیسم و تجدد در ایران، 1400ش، ص58-44.
- ↑ صادقی، جنسیت، ناسیونالیسم و تجدد در ایران، 1400ش، ص62.
- ↑ ذوقی، روز آزادی زن، 1397ش، ص15.
- ↑ ذوقی، روز آزادی زن، 1397ش، ص15-18.
- ↑ ذوقی، روز آزادی زن، 1397ش، ص16.
- ↑ صادقی، جنسیت، ناسیونالیسم و تجدد در ایران، 1400ش، ص58.
- ↑ ذوقی، روز آزادی زن، 1397ش، ص16.
- ↑ ذوقی، روز آزادی زن، 1397ش، ص16.
- ↑ صادقی، جنسیت، ناسیونالیسم و تجدد در ایران، 1400ش، ص64.
- ↑ صادقی، جنسیت، ناسیونالیسم و تجدد در ایران، 1400ش، ص51.
- ↑ ذوقی، روز آزادی زن، 1397ش، ص18-20.
- ↑ راجی و خاتمی، صعود چهل ساله، 1401ش.
- ↑ صادقی، جنسیت، ناسیونالیسم و تجدد در ایران، 1400ش، ص146.
- ↑ ذوقی، روز آزادی زن، 1397ش، ص21.
- ↑ ذوقی، روز آزادی زن، 1397ش، ص23.
- ↑ صادقی، جنسیت، ناسیونالیسم و تجدد در ایران، 1400ش، ص44.
- ↑ ذوقی، روز آزادی زن، 1397ش، ص43.
- ↑ دفتر مقام معظم رهبری، زن از دیدگاه مقام معظم رهبری، 1380ش، ص10.
منابع
- دفتر مقام معظم رهبری، زن از دیدگاه مقام معظم رهبری، تهران، نوادر، 1380ش.
- ذوقی، سمیه، روز آزادی زن، تهران، راه‌یار، 1397ش
- راجی، محمدحسین و خاتمی، محمدرضا، صعود چهل ساله، قم، معارف، 1401ش.
- صادقی، فاطمه، جنسیت، ناسیونالیسم و تجدد در ایران، تهران، قصیده‌سرا، 1400ش.
- کسری، نیلوفر و عاقلی، باقر، زنان ذی‌نفوذ در خاندان پهلوی، تهران، نامک، 1379ش.