زن سالاری

زن سالاری؛ رهبری و اداره امور اقتصادی، سیاسی و اجتماعی جامعه توسط زنان.

زن‌سالاری گونه‌ای از نظام اجتماعی است که اعضای اصلی اداره‌کنندۀ امورات آن، زن باشند. در نظام اجتماعی زن‌سالار، زن هم در محیط خانوادگی و هم در محیط اجتماعی نقش مدیریتی را بر عهده دارد. در حکومت‌های زن‌سالار، گاهی یک رویکرد مبتنی بر برابری‌خواهی و گاهی هم یک رویکرد اقتدارگرایانه، در جامعه حکم‌فرما است.

مفهوم‌شناسی

به نظام اجتماعی که قدرت آن در دست زنان باشد، زن‌سالاری می‌گویند. جوامع زن‌سالار به جوامعی اطلاق می‌شود که زنان نقش مسلط را در آنها ایفا می‌کنند. برخی معتقدند زن‌سالاری یا مادر سالاری؛ به سیستم اجتماعی یا حکومتی گفته می‌شود که در آن، مدیریت و رهبری بر عهدۀ یک یا چند زن است. در این سیستم اجتماعی، نژاد و روابط فامیلی بر اساس جنس مونث، تعریف می‌شود.

پیشینه

جوامع بشری معمولاً دارای ساختار مرد‌سالار بوده‌اند؛ اما شمار معدودی از جوامع زن‌سالار نیز وجود داشته است. کارشناسان معتقدند حکومت‌های زن‌سالار بیشتر مربوط به‌دوران نوسنگی بوده و در دوره‌ای از تاریخ که انسان‌ها از شکار و جمع‌آوری مواد غذایی به کشاورزی روی آوردند، شیوع بیشتری داشته است. برخی باستان‌شناسان معتقدند ظهور زنان قدرتمند برای حکم‌رانی بر تمدن‌های بشر، مربوط به 5000 سال پیش است. بر اساس کاوش‌های باستان‌شناسی، زنان در دوران ما‌قبل تاریخ و پیش از یکجا‌نشینی در جامعۀ خود از قدرت زیادی برخوردار بوده‌اند. برخی معتقدند کشف مجسمه‌های متعددی مانند ونوس ویلندورف نشان‌دهندۀ آن است که جوامع انسانی قبل از تاریخ بر محور زن‌سالاری بوده است.

ویژگی

در نظام زن‌سالار، جامعه و خانواده توسط زنان اداره شده و اصل و نَسب از مادران به فرزندان منتقل می‌شد. همپنین زنان نقش ویژه‌ای در سازماندهی و مدیریت اقتصادی و سیاسی جامعه داشته‌اند. افراد جامعه نیز برای آنها جایگاه ویژه‌ای قائل بوده و زنان را در قالب مادران الهی یا حتی به‌عنوان خدا پرستش می‌کردند.

تقابل نظام زن‌سالار و مردسالار

برخی کارشناسان معتقدند دو نظام اجتماعی زن‌سالاری و مردسالاری در تضاد و نزاع دائمی بوده‌اند. جبهه‏گیری‏های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و حتی انسانی افراد و حکومت‌های مختلف در هر جامعه‌ای خاستگاه تقابل تاریخی این دو گروه بوده است. در جوامع امروزی نیز تقابل نظام مردسالاری و زن‌سالاری همچنان باقی است.

حکومت‌های زن‌سالار

در جوامع زن‌سالار، قدرت و نفوذ خانوادگی و اجتماعی در دست مادران و زنان است و گاهی زنان، سرپرستی خانوار را نیز عهده‌دار می‌شوند. مردم مینانگ‌کابائو از اندونزی و مردم موسو از چین، نمونه‌های جوامع زن‌سالار هستند. قوم مینانگ در سوماترای غربی اندونزی به رهبری زنان مدیریت می‌شود و ثروت، ارث و زمین، تحت سلطۀ زن قرار دارد و از مادر به دختر می‌رسد. در این جامعه، زنان در کنار مردان در امور سیاسی و مذهبی نیز مداخله می‌کنند. امروزه حدود 4.5 میلیون نفر از این قوم در سوماترای غربی و 4.5 میلیون نفر دیگر در سراسر کشور اندونزی و شبه‌جزیرۀ مالایا ساکن هستند.

زن‌سالاری در خانواده

در خانوادۀ زن‌سالار، مادر نقش مدیریت و سرپرستی خانوار را بر عهده دارد و تمام تصمیمات اصلی را او می‌گیرد و پدر معمولا نقش کم‌رنگ‌تری دارد. در خانواده‌های زن‌سالار، شوهر پس از ازدواج به خانه همسرش می‌رود و اموال خانواده، متعلق به زنان است. برابری مسؤولیت زن و مرد در تربیت فرزند، آشپزی و نظافت، از خصوصیات خانوادۀ زن‌سالار است. در این نوع خانواده‌ها، کودکان بیشتر در یک محیط جمعی بزرگ می‌شوند.

زن‌سالاری در اجتماع

در اجتماع زن‌سالار، زن، نقش ویژه‌ای در سازماندهی و مدیریت اقتصادی و سیاسی جامعه دارد. در چنین اجتماعاتی، تاریخ بشر گاهی زنانی را تجربه کرده است که در جایگاه حکومت و رهبری، اقتدار خشونت‌گرایانه‌ای را به نمایش گذاشته‌اند.

زن‌سالاری در ایران

ایران در طول تاریخ هر دو نظام زن‌سالار و مردسالار را تجربه کرده است. تحولات فرهنگی و دگرگونی‌های اجتماعی دوران معاصر، موجب فراز و فرود انگاره‌های شناختی ایرانیان دربارۀ زن‌سالاری و مردسالاری شده است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، زنان از امکان مشارکت اجتماعیِ گسترده‌تری برخوردار شدند و با محوریت خانواده در مناسبات اجتماعی، هر دو انگارۀ زن‌سالاری و مردسالاری، تضعیف شد. از منظر اندیشمندان، انگارۀ خانواده‌محوری بر خداسالارى استوار است و نقش‌های اجتماعی بر اساس نوع آفرینش و متناسب با توانایی جسمی و روحی زن و مرد، تقسیم می‌شود.

پیامد‌های زن‌سالاری

در چارچوب انگارۀ زن‌سالاری، زنان برای دستیابی به حقوق خود می‌بایست همانند مردان در میدان اجتماعی و اقتصادی تلاش کنند. پژوهشگران در این زمینه، مجموعه‌ای از پیامدها را به شرح زیر مورد توجه قرار داده‌اند:

1. افزایش نقش زنان و کاهش نقش مردان در عرصۀ عمومی و اجتماعی؛
2. کاهش نقش همسری و مادری زنان در بستر خانواده؛
3. کم‌رنگ شدن نقش مردان در حمایت و سرپرستی خانواده؛
4. کم‌رنگ شدن ویژگی‌های زنانه مانند لطافت و مهربانی؛
5. بروز خشونت و رفتار‌‌های اقتدار‌گرایانه در زنان؛

به عقیدۀ کارشناسان تبدیل جامعه مردسالار به زن‌سالار، در نهایت به ضرر خود زنان است. پذیرش وظایف خانوادگی، اجتماعی، نظارت و رهبری کامل آن توسط زنان تحت عنوان زن‌سالاری؛ مسئولیت‌های متعددی را متوجه زنان می‌کند که در صورت فقدان قدرت و توانایی لازم، آسیب‌های جبران‌ناپذیری را هم بر خود او و هم بر نظام خانواده و جامعه به‌دنبال خواهد داشت.

 

منابع

• «آیا جامعه‌ ایران زن‌سالار می‌شود؟ / تقی ارمکی پاسخ می‌دهد»، خبرگزاری فارس، تاریخ بازدید: 8 آذر 1401ش.
• بستاکچی، افشان و همکاران، «نقد انتقادی نظریۀ «فمینیسم قرآنی» مارگوت بدران در دائرۀ المعارف قرآن»، سفینه، شماره 64، 1398ش.
• «حاکمیت زن‌سالاری یا مردسالاری در خانواده اسلامی»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ بازدید: 8 آذر 1401ش.
• «حکومت قدرتمندانه زنان در سرزمین عجیب»، وب‌سایت کارناوال، تاریخ بازدید: 8 آذر 1401ش.
• درخشان، علی و همکاران، «واکاوی زباهنگ مردسالاری و زن‌سالاری در فرهنگ ایرانی؛ مقایسه موردی فیلم‌های سینمای ایران در دهه‌های 1360 و 1390»، زن در فرهنگ و هنر، شماره 1، 1399ش.
• «زنان در دوران ماقبل تاریخ قدرت بیشتری داشتند»، خبرگزاری علم و فرهنگ، تاریخ بازدید: 22 آبان 1401ش.
• «زن‌سالاری»، دانشنامه عمومی، وب‌سایت آبادیس، تاریخ بازدید: 22 آبان 1401ش.
• «زن‌سالاری یا مردسالاری مسأله این است.»، وب‌سایت دیجی‌کالا مگ، تاریخ بازدید: 8 آذر 1401ش.
• «زن‌سالاری یا مردسالاری؛ نگاهی به موانع حضور چشمگیر زنان در جامعه»، پرتال جامع علوم انسانی، تاریخ بازدید: 22 آبان 1401ش.
• معین، محمد، فرهنگ فارسی، در وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 22 آبان 1401ش.
• «نه مردسالاری و نه زن‌سالاری؛ زندگی انسانی - اسلامی»، وب‌سایت تابناک، تاریخ بازدید: 22 آبان 1401ش.