ساده‌زیستی
ساده‌زیستی؛ زندگی بی‌پیرایه و دور از مصرفزدگی.
ساده‌زیستی و دوری از تجمل‌گرایی و مصرفزدگی از ویژگی‌های اساسی در سبک زندگی بوده و تقویت‌کننده عزت نفس و زمینه‌ساز آسود‌گی و آرامش است. در آموزه‌های اسلام بر ساده‌زیستی زمامداران و مدیران جامعه تأکید شده است تا عموم مردم با تأسی به آنها، ساده‌زیستی را برگزینند.
مفهوم‌شناسی
دل‌نبستن به جذابیت‌های دنیایی، رهایی از تجملات و تشریفات زاید، بی‌پیرایگی،[۱] و بسندگی به حد کفاف در زندگی، از معانی ساده‌زیستی است.[۲] ساده‌زیستی بر اساس جایگاه افراد و نیز وضعیت رفاهی جامعه، سنجیده می‌شود و با ارتقای سطح عمومی جامعه، گاهی زندگی‌های اشرافی گذشته در دوره‌های پسینی، ساده و به‌دور از تجمل دانسته می‌شود. ساده‌زیستی در فرهنگ اسلامی با مفاهیم زهد و پارسایی، قناعت و دوری از تجمل، ستایش شده[۳] و از ارزش‌های معنوی و از مشخصه‌های اصلی پیامبران الهی شمرده شده[۴] که پیشوایان دین اسلام نیز آن را تکریم کرده‌اند.[۵]
تقابل ساده‌زیستی و مصرف‌گرایی
از نظر محققان، مصرف‌گرایی نقطۀ مرکزی تقابل با ساده‌زیستی است. مصرف‌گرایی به‌مثابه تکیه‌گاه نظری مصرف، تجمل و لذت‌جویی، کسب تشخص و تمایز، فرهنگ ساده‌زیستی مولدانه را به حاشیه رانده و مصرف را به‌عنوان پدیدۀ شایع در جوامع معاصر تبدیل کرده است.[۶] تبديل ثروت و مصرف به ارزش، نمايش ثروت، نيازآفريني، شكاف طبقـاتي، احـساس محروميت، فشار هنجاري، جبران كسري درآمد از راه‌هاي نابهنجار و مدگرايي، از پی‌آمدهای مصرف‌گرایی در جوامع امروزی است.[۷] مصرفزدگی در فرهنگ اسلامی با مفاهیم اسراف،[۸] تبذیر[۹] و اتراف،[۱۰] نکوهش شده است. از این منظر، ساده‌زیستی محصول فقر نیست؛ بلکه ثمرۀ دوری عزت‌مندانه از تجملات در دسترس است. به همین دلیل، ساده‌زیستی در فرهنگ اسلامی، توصیه شده، اما فقر مورد نکوهش قرار گرفته و ابزار کاستی دین، تحیٌر عقل و مایۀ دشمنی خداوند معرفی شده است.[۱۱]
تمایز ساده‌زیستی و دنیاگریزی
ساده‌زیستی از منظر اندیشمندان مسلمان، به‌مفهوم ترک دنیا و کناره‌گیری از مردم نبوده، بلکه به‌معنای بهره‌گیری به‌اندازه از مواهب طبیعی و پاسخ‌دهی متناسب به نیازهای غریزی و گرایش‌های فطری است. برخی گرایش‌ها که بهره‌مندی از نعمت‌های الهی را مذموم دانسته‌اند، با نکوهش پیشوایان دین روبرو شده‌اند.[۱۲]
سازگاری ساده‌زیستی با آراستگی
از منظر آموزه‌های اسلامی، آراستگی و ساده‌زیستی، کاملا سازگار هستند؛ آراستگی و زینت‌کردن، به‌خصوص هنگام عبادت[۱۳] و حضور اجتماعی مورد تأکید آموزه‌های اسلامی است؛ بوی‌خوش، حنا و مسواک‌کردن از سنت‌های پیامبران دانسته شده است.[۱۴]
فلسفۀ ساده‌زیستی
ساده‌زیستی در آموزه‌های اسلام، از هدیه‌های الهی در زندگی فردی و اجتماعی به‌شمار آمده است.[۱۵] افراد جامعه به‌خصوص زمامداران و مدیران با ساده‌زیستی، زمینه‌های همدردی با محرومان جامعه را فراهم می‌کنند. امام‌علی، دلیل استفاده‌نکردن از عسل مصفا و مغز گندم و نپوشیدن پارچه‌های ابریشمین را همدردی با کسانی دانسته است که در حسرت گِردۀ نانی با شکم‌های به‌پشت چسبیده و جگرهای سوخته زندگی می‌کنند.[۱۶] کسانی که ساده‌زیستی را برمی‌گزینند از خوراندن، پوشاندن و به آسایش‌رساندن دیگران، لذت می‌برند.[۱۷]
آثار اجتماعی و اقتصادی ساده‌زیستی
ساده‌زیستی به‌عنوان یک ارزش اجتماعی از ظرفیت همگرایی بالایی برخوردار بوده و موجب همدلی اجتماعی می‌شود.[۱۸] همچنین ساده‌زیستی موجب رونق تولید و اشتغال، رشد اقتصادی و رفاه و اتکا به مصرف فرآورده‌های بومی می‌شود.[۱۹] از سوی دیگر، جلوگیری از اسراف، تحکیم فرهنگ مصرف بهینه و اعتدالی، تمهید زمینه‌های کمک به نیازمندان، کاهش رقابت‌های منفی مصرف، جلوگیری از تقلید ناصواب از فرهنگ بیگانه و کاهش فاصله‌های طبقاتی، از آثار فرهنگی و اجتماعی ساده‌زیستی است.[۲۰]
آثار فردی ساده‌زیستی
شیفتگی به دنیا، منشأ نگرانی‌های انسان، دانسته شده و ساده‌زیستی، این خاستگاه اضطراب‌های بشر را کنترل می‌کند.[۲۱] همچنین بیشتر نخبگان از قشر کم‌برخوردار و یا متوسط در جوامع بوده‌اند[۲۲] و با سبکبالی، بهتر به اهداف خود رسیده‌اند.[۲۳] رهیدگی از تعلقات، اراده‌ها را تقویت می‌کند و راز توانایی پیامبران نیز در ساده‌زیستی آنها دانسته شده است.[۲۴] ساده‌زیستی همچنین آزادگی،[۲۵] عزت نفس[۲۶] و حکمت و بصیرت را به دنبال دارد.[۲۷]
ساده‌زیستی زمامداران
ساده‌زیستی هرچند برای آحاد جامعه یک ارزش محسوب می‌شود، اما در آموزه‌های دینی، برای زمامداران و مدیران جامعه یک ضرورت دانسته شده است. امام خمینی، از ساده‌زیست‌ترین رهبران دینی و سیاسی در دوران معاصر بوده است.[۲۸]
ساده‌زیستی در سبک زندگی ایرانیان
در جامعۀ ایرانی، اکثر طبقات اجتماعی تلاش می‌کنند تا ساده‌زیستی را در زندگی خود رعایت کنند. این ارزش اما، در برخی از مناطق شهری و اقشار مرفه‌تر جامعه به‌دلیل قرار گرفتن در معرض تغییرات اجتماعی، تبلیغات رسانه‌های اجتماعی و گرایش به فرهنگ بیگانه، کم‌رنگ شده و برخی گرفتار رقابت برای مصرف، کسب تشخص، تأیید اجتماعی و نمایش سبک زندگی متفاوت شده‌اند.[۲۹]
پانویس
- ↑ «ساده‌زیستی»، ویکی فقه.
- ↑ یوسفیان، «ساده‌زیستی روحانیت»، 1386ش، ص29
- ↑ زاهدی و کریمی درچه، «زهد و ساده‌زیستی و نقش آن در رشد فردی و اجتماعی از منظر آیات و رویات»، 1392ش، ص24-25.
- ↑ مکارم شیرازی، ترجمۀ نهج البلاغه، 1374ش، ج1، ص346.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، 1403ق، ج67، ص362.
- ↑ ربیعی و رفیعی، «مصرفگرايي: از اجبار تا لذت؛ مطالعه‌ا‌ي جامعه شناختي پيرامون مصرفگرايي در ميان ساكنان شهر تهران»، 1395ش، ص145.
- ↑ سیدی‌نیا، «مصرف و مصرفگرايي از منظر اسلام و جامعهشناسي اقتصادي»، 1388ش، ص173.
- ↑ سورۀ اعراف، آیۀ 31.
- ↑ سورۀ اسراء، آیۀ 27.
- ↑ سورۀ سبا، آیۀ 34.
- ↑ مکارم شیرازی، ترجمۀ نهج البلاغه، 1374ش، ج1، ص816
- ↑ «ساده‌زیستی»، ویکی فقه.
- ↑ سورۀ اعراف، آیۀ 31.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، 1403ق، ج76، ص127.
- ↑ زاهدی و کریمی درچه، «زهد و ساده‌زیستی و نقش آن در رشد فردی و اجتماعی از منظر آیات و رویات»، 1392ش، ص25
- ↑ مکارم شیرازی، ترجمۀ نهج البلاغه، 1374ش، ج1، ص653.
- ↑ مردانی نوکنده، «سبك زندگى اسلامى در پرتو فرهنگ ساده‌زيستى»، 1392ش، ص60.
- ↑ یوسفیان، «ساده‌زیستی روحانیت»، 1386ش، ص45.
- ↑ سیفلو، سجاد، «مفهوم‌شناسی اقتصاد مقاومتی»، 1392ش، ص170.
- ↑ مردانی نوکنده، «سبك زندگى اسلامى در پرتو فرهنگ ساده‌زيستى»، 1392ش، ص70.
- ↑ مکارم شیرازی، ترجمۀ نهج البلاغه، 1374ش، ج1، ص828.
- ↑ مردانی نوکنده، «سبك زندگى اسلامى در پرتو فرهنگ ساده‌زيستى»، 1392ش، ص65.
- ↑ مکارم شیرازی، ترجمۀ نهج البلاغه، 1374ش، ج1، ص62.
- ↑ مکارم شیرازی، ترجمۀ نهج البلاغه، 1374ش، ج1، ص455.
- ↑ مکارم شیرازی، ترجمۀ نهج البلاغه، 1374ش، ج1، ص284.
- ↑ زاهدی و کریمی درچه، «زهد و ساده‌زیستی و نقش آن در رشد فردی و اجتماعی از منظر آیات و رویات»، 1392ش، ص34.
- ↑ محدث نوری، مستدرک الوسائل، بی‌تا، ج12، ص47.
- ↑ مکارم شیرازی، ترجمۀ نهج البلاغه، 1374ش، ج1، ص506.
- ↑ «بیست جمله از رهبر انقلاب دربارۀ ساده‌زیستی مسئولان و پرهیز آنها از اشرافی‌گری»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.
منابع
- قرآن کریم.
- «بیست جمله از رهبر انقلاب دربارۀ ساده‌زیستی مسئولان و پرهیز آنها از اشرافی‌گری»، دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 16 خرداد 1401ش.
- ربیعی، علی و رفیعی، ملکه، «مصرفگرايي: از اجبار تا لذت؛ مطالعه‌ا‌ي جامعه‌شناختي پيرامون مصرفگرايي در ميان ساكنان شهر تهران»، مجلۀ جامعهشناسي ايران، دورۀ 16، شمارۀ 1 و 2، بهار و تابستان ،1395ش.
- زاهدی، عبدالرضا و کریمی درچه، محمد، «زهد و ساده‌زیستی و نقش آن در رشد فردی و اجتماعی از منظر آیات و رویات»، معرفت اخلاقی، سال 4، شماره ۱۴، پاييز و زمستان 1392ش.
- «ساده‌زیستی»، ویکی فقه، تاریخ بازدید: 26 دی 1402ش.
- سیدی‌نیا، سیداکبر، «مصرف و مصرفگرايي از منظر اسلام و جامعهشناسي اقتصادي»، فصلنامۀ علمي پژوهشي اقتصاد اسلامي، سال 9، شمارۀ 34، تابستان 1388ش.
- سیفلو، سجاد، «مفهوم‌شناسی اقتصاد مقاومتی»، مجلۀ معرفت اقتصاد اسلامی، سال پنچم، شمارۀ 9، پاییز و زمستان 1392ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسة الوفا، 1403ق.
- مردانی نوکنده، محمدحسین، «سبك زندگى اسلامى در پرتو فرهنگ ساده‌زيستى»، مجلۀ راهبرد توسعه، سال 8، شمارۀ 78، زمستان 1392ش.
- محدث نوری، محمدحسین، مستدرک الوسائل، مؤسسة آل‌البيت لإحياء التراث، قم، بی‌تا.
- مکارم شیرازی، ناصر، ترجمۀ نهج البلاغه، قم، مدرسۀ امام علی، 1374ش.
- یوسفیان، نعمت‌الله، ساده‌زیستی روحانیت، فصلنامۀ پیام، شمارۀ 87، 1386ش.