سخت‌رویی

سخت‌رویی؛ مجموعه‌ای از ویژگی‌های شخصیتی، به‌مثابۀ منبع مقاومت در هنگام رویارویی‌ با موقعیت‌های استرس‌زا.

مفهوم‌شناسی

سخت‌رویی (Hardiness) مجموعه‌ای از ویژگی‌های شخصیتی است که نقش منبع مقاومت را هنگام رویارویی فرد با وقایع استرس‌زا بازی می‌کند. همچنین سخت‌رویی ترکیبی است از باورهایی دربارۀ خویشتن و جهان که فرد را در برابر فشارهای بیرونی و درونی مصون می‌سازد. در واقع این ویژگی توانایی پردازش مناسب محرک‌های درونی و بیرونی است. سخت‌رویی روان‌شناختی از مفاهیم نسبتاً تازه در حوزۀ انعطاف‌پذیری روان‌شناختی است و به ارتباط ویژگی‌های درونی فرد برای غلبه بر تجارب منفی زندگی‌اش مرتبط است. سخت‌رویی جنبه‌های شناختی و رفتاری شخصیت را در برمی‌گیرد و واسطۀ بین حوادث تنش‌زا و بیماری‌هایی است که ممکن است فرد در اثر استرس، به آنها دچار شود؛ به بیان دیگر سخت‌رویی از عوامل مهم سلامتی جسمی و روانی افراد است.

نظریه‌پرداز

کوباسا (Suzanne Kobasa) نظریه‌پرداز «سخت‌رویی» ، نخستین بار این مفهوم را در سال ۱۹۷۹م مطرح کرد. از نظر کوباسا افرادی که درجۀ بالایی از استرس را بدون بیماری جسمی و روانی تجربه می‌کنند، نسبت به افرادی که در چنین شرایطی بیمار می‌شوند، ساختار شخصیتی متفاوتی دارند. او نام این تمایز شخصیتی را سخت‌رویی نهاد.

مؤلفه‌ها

به اعتقاد کوباسا، سخت‌رویی سه مؤلفه دارد؛ تعهد، چالش‌طلبی و کنترل. تعهد، در برابر دوری از موقعیت‌های استرس‌زا، چالش‌طلبی در برابر شکایت از مشکلات و کنترل در برابر احساس درماندگی است.

تعهد

منظور از تعهد (commitment)، نوعی حس بنیادین هدفمند یا حس به‌هم‌پیوستگی است که اساسی‌ترین و فراگیرترین سرچشمۀ مقاومت در برابر هر نوع تنشی است. شخصی که این مؤلفه را در حد بالایی دارد؛ به اهمیت، ارزش و معنای اینکه کیست و چه کاری می‌کند، باور دارد. تعهد اصلی‌ترین عامل حفظ سلامت فرد در برابر تنش‌هاست؛ فردی که تعهد بالایی دارد، هنگام مواجهه با تهدیدهایی که در زندگی‌اش پیش می‌آید، آنها را به دقت ارزیابی می‌کند و به صورت مثبت و فعال با آنها برخورد می‌کند.

چالش

چالش (challenge) یا به تعبیر دیگر مبارزه‌جویی، به این معناست که فرد باور داشته باشد تغییر یکی از جنبه‌های طبیعی زندگی است و دگرگونی‌ها، مبارزه‌ای هیجان‌انگیز برای رشد بیشتر هستند؛ این مؤلفه، انعطاف‌پذیری را در فرد تقویت می‌کند و سبب می‌شود که حتی رویدادهای بسیار ناسازگار، با حوادث طبیعی زندگی‌اش آمیخته و به گونه‌ای مثبت ارزیابی شوند.

کنترل

مؤلفۀ کنترل (control) بدان معناست که فرد مطمئن است می‌تواند در تغییر دادن محیط اطرافش اثرگذار باشد نه درمانده. این ویژگی سبب می‌شود که فرد بتواند در برابر موقعیت‌های استرس‌آور، واکنش‌های متنوعی از خود نشان دهد و برای تغییر موقعیت‌ها از وضعیت نادلخواه به وضعیت دلخواه، بدان‌ها متکی باشد.

آموزش‌پذیری سخت‌رویی

پژوهش‌های متعدد نشان داده‌اند که سخت‌رویی از جمله ویژگی‌های یادگرفتنی است نه ذاتی. این ویژگی مثبت، سازه‌ای شخصیتی است که از تجربیات متفاوت و مفید دوران کودکی سرچشمه می‌گیرد و به تدریج در رفتارها و احساسات فرد پیدا می‌شود.

رابطۀ سخت‌رویی با دینداری

پژوهش‌ها نشان داده است که دینداری، سخت‌رویی را در افراد، نیرومندتر می‌کند؛ باور به خدا و دیگر واقعیت‌های مرتبط با آن، سبب رشد ویژگی‌هایی مثبت متعددی مانند مسئولیت‌پذیری، انعطاف‌پذیری، داشتن تحمل و چشم‌پوشی، کارآمدی هوشی و خوش‌بینی در دینداران می‌شود؛ ویژگی‌هایی که ترکیب آنها با هم؛ همان سخت‌رویی روان‌شناختی است.

منابع

• احدی، مروارید، کاربخش داوری، مژگان، بنی جمالی، شکوه السادات، حکیمی راد، الهام، «بررسی میزان سخت‌رویی در دستیاران تخصصی پزشکی»، فصلنامه مطالعات روان‌شناختی، زمستان 1387ش، دوره 4، شماره 4؛ از صفحه 95 تا صفحه 112.
• احمدی، صدیقه، متین، حسین، «اثربخشی آموزش مهارت‌های زندگی بر سخت‌رویی روان‌شناختی و سلامت معنوی دانش آموزان دختر دوره دوم متوسطه»، نشریه دانش و پژوهش در روان‌شناسی کاربردی، بهار 1398ش، دوره 20، شماره 1 (پیاپی 75)؛ از صفحه 61 تا صفحه 70.
• معین، لادن، غیاثی، پروین، مسموعی، راضیه، «رابطه سخت‌رویی روان‌شناختی با سازگاری زناشویی»، فصلنامه زن و جامعه (جامعه‌شناسی زنان)، زمستان 1390ش، دوره 2، شماره 4 (مسلسل 8)؛ از صفحه 163 تا صفحه 189.
• مسعود قربانعلی‌پور؛ احمد مرندی؛ حیدرعلی زارعی، «تعیین رابطه بین دینداری با سخت‌رویی روان‌شناختی»، فصلنامه مطالعات اسلام و روانشناسی، بهار و تابستان 1389، دوره 4، شماره 6، از صفحه 63-74.