سردار کابلی
سردار کابلی؛ عالم شیعۀ افغانستانی و سرآمد در فقه، فلسفه، کلام، ادبیات، تاریخ و ریاضیات. حیدرقلی خان معروف به «سردار کابلی»، فقیه، فیلسوف، متکلم، ادیب، مورخ و ریاضیدان شیعه بود و جامع علوم معقول و منقول به‌شمار می‌آمد.
کودکی و نوجوانی
حیدرقلی فرزند سردار نورمحمد خان در ۲۵ بهمن ۱۲۵۴ش در محلۀ شیعه‌نشین «چِنْداوُل» کابل به دنیا آمد.[۱] نیاکان او از قزلباشان روزگار صفوی بودند.[۲] پدر وی سردار نورمحمدخان، از سرداران عالی‌رتبۀ ارتش بود. او در ۴ سالگی به‌همراه خانواده به لاهور هندوستان رفت و مدت هفت سال در این شهر ماندگار شد.[۳] در سال 1304ق نیز به‌همراه خانواده به عراق مهاجرت کرد و در کاظمین اقامت گزید.[۴]
جوانی
سردار کابلی در سال ۱۳۱۰ق، به‌همراه پدر و خانواده عازم ایران شده و در شهر کرمانشاه ساکن شد.[۵] او با دختر آقا محمدصادق آل‌آقا، ملقب به صدر‌الشریعه ازدواج کرد.[۶] حاصل این ازدواج یک دختر و سه پسر به‌نام¬های عبدالنبی، عبدالامیر و زین¬الدین قزلباشان بود.[۷] او تا ۳۱ سالگی فقط حیدرقلی خان خوانده می‌شد، اما وقتی پدر او در سال 1324ق از دنیا رفت، طبق رسم مردمی، عنوان و لقب پدر را به پسر داده و او را «سردار کابلی» خواندند.[۸]
تحصیلات
سردار کابلی از ۵ سالگی در لاهور، نزد سیدحسین هندی به آموختن قرآن کریم پرداخت. سپس ریاضیات، جغرافیا، زبان هندی، انگلیسی و اردو را فراگرفت.[۹] زمانی‌که حیدرقلی ۱۱ ساله بود از دانشمندان جوان و ریاضیدانان هوشمند لاهور به حساب می‌آمد. او در اوایل جوانی در بیشتر علوم و فنون روز، صاحب نظر بود و در میان دانش‌آموزان شهر لاهور رتبۀ اول را از آن خود کرد.[۱۰] حیدرقلی در سال‌هایی که در عراق به‌سر می‌برد، ادبیات عرب، کلام، فقه و اصول‌فقه را فرا گرفت و در سال‌های پایانی اقامت خود در عراق، فراگیری علوم دینی و حدیث را نزد میرزاحسین نوری به پایان رساند.[۱۱] سردار کابلی وقتی به کرمانشاه آمد 17 ساله بود؛ اما همچنان به آموختن انواع علوم و فنون مشغول بود. او علاوه بر استفاده از عالمان آن دیار، از عالمانی که از راه کرمانشاه به عراق می‌رفتند یا از آنجا باز می‌گشتند و مدتی را در کرمانشاه می‌ماندند استفاده کرده و آنها را به منزل خود دعوت می‌کرد. از جملۀ این افراد شیخ عبدالرحمان شافعى مکى بود که حیدرقلی، علومی چون اوفاق، اعداد، رمل، جفر و علوم غریبه و همچنین با مبنا قرار دادن دیوان متنبی، فنون مختلف معانی، بیان و قواعد ادبی را نزد او آموخت.[۱۲]
مشایخ اجازه و شاگردان
سردار کابلی پس از کسب مدارج علمی و رسیدن به درجۀ اجتهاد و فتوا، از اساتید برجستۀ حوزۀ علمیه چون سیدحسن صدر کاظمی، شیخ عباس قمی، آقا سید یحیى خراسانی، آقا بزرگ تهرانی،[۱۳] سید محسن امین عاملی، محمدعلی مدرس چهاردهی و سید عباس لاری «اجازه» اجتهاد و نقل روایت گرفت.[۱۴] محمدعلی اردوبادی، مرتضی مدرسی گیلانی و سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی نیز از او اجازۀ روایت داشتند.[۱۵]
آثار
از سردار کابلی، آثار بسیاری به‌جا مانده و برخی، تألیفات او را تا ۷۰ اثر بر شمرده‌اند. بیشتر این آثار به زبان عربی و برخی نیز به زبان فارسی است. آثار او در زمینۀ ریاضی، کلام و حکمت است و همچنین تألیفاتی نیز در زمینه‌های ادبی دارد. برخی از آثار او عبارت‌اند از: الاربعین فی فضائل امیرالمؤمنین، شرح دعای صباح، ترجمۀ انجیل برنابا، قبله‌شناسی، تبصرة الحر فى تحقیق الکر، غایة التعدیل فی معرفة الاوزان و المکاییل، العلم الشاخص فی اسرار ظلّ الشاخص، شرح قصیده لامیة علی بن ابی‌طالب، دُرّ النثیر.[۱۶]
ویژگی‌های علمی
۱. قبله‌شناس ماهر
برخی علما قائل به انحراف محراب قبلۀ مسجد مدینه از جایگاه اصلی خود بودند، اما سردار کابلی با تخصصی که در هیئت و حکمت داشت و با فرمول‌های پیچیدۀ ریاضی توانست ثابت کند محراب قبلۀ مسجدالنبی کاملا درست و طبق موازین ریاضی و هیئت است و حتی انحراف نداشتن قبلۀ مسجدالنبی را از معجزات مکتب اسلام می‌دانست.[۱۷]
۲. خوش‌نویسی
سردار کابلی هنرمند خوبی بود و خط ثلث، رقاع، نستعلیق و شکسته را زیبا می‌نوشت. نمونۀ خط او در حواشی کتاب «شهاب» قاضی ابوعبدالله خضاعی و کتاب «غایة التعدیل» موجود است.[۱۸]
۳. آشنايی با زبان‌های خارجی
سردار كابلی زبان‌های فارسی، انگليسی، عبری، اردو و هندی را می‌دانست و با زبان‌های فرانسه، لاتين و سانسكريت آشنایی داشت.[۱۹] فارسی را با لهجۀ افغانستانی تلفظ میكرد. وی به هر زبانی كه آشنا بود، چيزی می‌نوشت. به زبان عبری مسلّط بود. در ترجمۀ انجيل برنابا و مطابقت با اصل انگليسی آن، ايراداتی بر مترجم عربی انجيل مزبور گرفته است.[۲۰]
۴. انس با کتاب و کتابخانه
سردار بیشتر وقت خود را صرف مطالعه یا نوشتن كتاب میكرد[۲۱] و همین امر سبب شد کتابخانۀ بزرگ و ارزشمندی گرد آورد که مشتمل بر کتاب‌ها و نسخه‌های خطی نفیسی بود. کتابخانۀ زمان مرگ او، دو هزار جلد کتاب به زبان‌های فارسی، عربی، انگلیسی، اردو و چند زبان دیگر داشت و گروه بسیاری از مردم، از کتابخانۀ او استفاده می‌کردند.[۲۲]
ویژگی‌های ظاهری و اخلاقی
او را مردی با جاه و جلال و متوسط‌القامه توصیف کرده‌اند که محاسنی مدوّر و سفید داشته است. عینکی سفید بر چشم و لباسی فاخر در برداشته و هنگام راه رفتن فقط پیش پا را نگاه کرده و آهسته راه می‌رفته است.[۲۳] وقتی می‌نشست در حال فكر كردن بود. وقتی به كسی می‌رسید با تبسم احوال‌پرسی میكرد. انسانی قانع، صبور، خوش‌رو و خوش‌لهجه بود. او ظاهری ساده و بی‌آلایش داشت. لباس ساده می‌پوشید، ساده سخن می‌گفت و غذای ساده می‌خورد. مهربان بود و با مردم صمیمانه می‌نشست و صادقانه برخورد میكرد و اخلاص و صفا در او نمایان بود.[۲۴]
سردار کابلی از نگاه دیگران
آقا بزرگ تهرانی او را از نوابغ دوران و پهلوانان علم و جولان‌دهندگان بیان و ستون‌های فضیلت می‌دانست که به علوم قدیم، معقول و منقول احاطه داشت.[۲۵] سید محمدحسین طباطبائی از او با عنوان استاد فاضلِ ماهر یاد می‌کند و او را کسی دانسته که توانسته با روش ریاضی و دقیق قبلۀ شهرها را معین کند و درستی قبلۀ محراب پیامبر در مسجدالنبی را اثبات کند.[۲۶] حسن‌زاده آملی از عظمت علمی سردار کابلی با این جملات که وی ملای عجیب و مجهول‌القدری بود که در زمان ما جای مثل او خیلی در حوزه خالی است، یاد کرده است.[۲۷]
وفات
سردار کابلی بیش از نیم قرن در کرمانشاه زندگی کرد. در سال ۱۳۷۱ق سفری به قم داشت و با آیت‌الله بروجردی دیدار کرد. آیت‌الله، او را برای تدریس ریاضیات به حوزۀ علمیۀ قم دعوت کرد. او با این درخواست موافقت کرد و قصد بازگشت و انتقال زندگی به قم را داشت، اما اجل مهلت نداد. سرانجام در روز سه‌شنبه ۳۰ دی ۱۳۳۱ش و در ۷۹ سالگی در کرمانشاه درگذشت.[۲۸] بنا بر وصیت وی، پیکر او را به نجف اشرف انتقال دادند و در قبرستان وادی‌السلام در کنار پدرش به خاک سپردند.[۲۹]
پانویس
- ↑ «سردار کابلی»، دانشنامه اسلامی؛ «حیدرقلی سردار کابلی»، ویکی فقه.
- ↑ سمیعی، زندگانی سردار کابلی، ص۲۵؛ رسولی، «سردار کابلی»، ص۵۱۱.
- ↑ رسولی، «سردار کابلی»، ص۵۱۱.
- ↑ سمیعی، زندگانی سردار کابلی، ص۲۱؛ صحرایی، «سردار کابلی، حیدرقلی خان، بخش اول».
- ↑ سمیعی، زندگانی سردار کابلی، ص۵۴.
- ↑ سمیعی، زندگانی سردار کابلی، ص۶۵؛ صحرایی، «سردار کابلی، حیدرقلی خان، بخش اول».
- ↑ سمیعی، زندگانی سردار کابلی، ص۳۳۲؛ صحرایی، «سردار کابلی، حیدرقلی خان، بخش دوم».
- ↑ سمیعی، زندگانی سردار کابلی، ص۶۱؛ صحرایی، «سردار کابلی، حیدرقلی خان، بخش اول».
- ↑ سمیعی، زندگانی سردار کابلی، ص۴۸.
- ↑ «حیدرقلی سردار کابلی»، ویکی فقه.
- ↑ رسولی، «سردار کابلی»، ص۵۱۱.
- ↑ «سردار کابلی»، دانشنامه اسلامی.
- ↑ «سردار کابلی»، دانشنامه اسلامی؛ «حیدرقلی سردار کابلی»، ویکی فقه.
- ↑ رسولی، «سردار کابلی»، ص۵۱۱.
- ↑ رسولی، «سردار کابلی»، ص۵۱۱.
- ↑ «سردار کابلی»، دانشنامه اسلامی؛ «حیدرقلی سردار کابلی»، ویکی فقه.
- ↑ «سردار کابلی»، دانشنامه اسلامی؛ «حیدرقلی سردار کابلی»، ویکی فقه.
- ↑ نجومی، «آیت‌الله علامه شیخ حیدرقلی سردار کابلی»، ص56.
- ↑ رسولی، «سردار کابلی»، ص۵۱۱.
- ↑ عرب‌زاده، «سردار کابلی چهره‌ای ناشناخته در جهان علم و فضیلت».
- ↑ «سردار کابلی»، دانشنامه اسلامی؛ «حیدرقلی سردار کابلی»، ویکی فقه.
- ↑ سمیعی، زندگانی سردار کابلی، ص۳۳۱؛ رسولی، «سردار کابلی»، ص۵۱۱.
- ↑ سمیعی، زندگانی سردار کابلی، ص۹.
- ↑ «سردار کابلی»، دانشنامه اسلامی؛ «حیدرقلی سردار کابلی»، ویکی فقه.
- ↑ نجومی، «آیت‌الله علامه شیخ حیدرقلی سردار کابلی»، ص۵۹.
- ↑ «حیدرقلی سردار کابلی»، ویکی شیعه.
- ↑ «حیدرقلی سردار کابلی»، ویکی فقه.
- ↑ سمیعی، زندگانی سردار کابلی، ص۳۳۱.
- ↑ سمیعی، زندگانی سردار کابلی، ص۳۳۱ ـ ۳۳۲؛ نجومی، «آیت‌الله علامه شیخ حیدرقلی سردار کابلی»، ص۷۶ ـ ۷۸.
منابع
- احمدی‌نژاد، سیدحسن، «ستاره خاور، علامه سردار کابلی»، وب‌سایت فرهیختگان تمدن شیعی، تاریخ انتشار: ۱۲ مهر 1394ش.
- «حیدرقلی سردار کابلی»، ویکی شیعه، تاریخ بازدید: ۱۸ / ۹ / ۱۴۰۱ش.
- «حیدرقلی سردار کابلی»، ویکی فقه، تاریخ انتشار: ۸ / ۹ / ۱۴۰۰ش.
- رسولی، اختر، «سردار کابلی»، در دانشنامۀ ادب فارسی در افغانستان، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۷۸ش.
- «سردار کابلی»، دانشنامه اسلامی، تاریخ انتشار: ۱۶ ژوئیه ۲۰۱۲م.
- سمیعی، کیوان، زندگانی سردار کابلی (مشتمل بر حوادث افغانستان در قرن نوزدهم میلادی و مباحث علمی، دینی، تاریخی، ادبی و اجتماعی، و تراجم جماعتی از علما و فضلا و شعرا)، تهران، زوار، 1363ش.
- صحرایی، شهرام، «سردار کابلی، حیدرقلی خان بخش اول»، وب‌سایت دکتر شهرام صحرایی، تاریخ انتشار: ۱۸ تیر ۱۴۰۰ش.
- صحرایی، شهرام، «سردار کابلی، حیدرقلی خان بخش دوم»، وب‌سایت دکتر شهرام صحرایی، تاریخ انتشار: ۲۰ تیر ۱۴۰۰ش.
- عرب‌زاده، ابوالفضل، «سردار کابلی چهره‌ای ناشناخته در جهان علم و فضیلت»، وب‌سایت بساتین اخبار المخطوطات، تاریخ انتشار: ۱۰ تشرین ۲۰۲۱م.
- موسوی مشکات، سید محمدجمال، «آیت‌الله حیدرقلی سردار کابلی»، وب‌سایت افق اندیشه، تاریخ انتشار: ۱۵ جوزا ۱۴۰۱ش.
- نجومی، سید مرتضی، «نجوم امت – آیت‌الله علامه شیخ حیدرقلی سردار کابلی»، در مجله نور علم، شماره ۴۹، بهمن و اسفند ۱۳۷۱ش.