سرزمین موعود

سرزمین موعود؛ سرزمين نویدداده‌شده در تورات، انجیل و قرآن.‏

سرزمین موعود، به فلسطین و شام یا به گسترۀ سرزمینی از نیل تا فرات گفته می‌شود که بهره‌مندی از آن در قرآن، تورات و انجیل به بندگان صالح نوید داده ‌شده است. این سرزمین همواره در مرکز توجه پیروان ادیان ابراهیمی بوده و محل ظهور منجیِ موعود، تلقی می‌شود.

مفهوم‌شناسی

سرزمین موعود، اصطلاح خاص ادیان ابراهیمی بوده و مراد از آن، سرزمینی است که خداوند به بندگان صالح خود نوید داده است. سرزمین موعود، از بهانه‌های صهیونیست‌ها برای تحریک احساسات مذهبی یهودیان جهان و ترغیب آنها برای‌ مهاجرت به ‌فلسطین است.

تاریخچه

تاریخچۀ سرزمین موعود با ابراهیم آغاز می‌شود که خداوند زمینی را به او نوید می‌دهد که در اسفار پنجگانه و کتيبه‌هاي مصري از آن به‌نام «کنعان»، یاد شده است. یعقوب دوازده فرزند داشت و قوم یهود به چهارمین فرزند او «یهودا» منتسب است. آنها از زمان یعقوب تا زمان موسی در مصر زندگی می‌کرده‌اند. پس از موسی يوشع بن نون، کنعان را ميان قبايل دوازده‏گانه بنى‏اسرائيل تقسيم می‎كند. داوود نیز شهری بر کوه صهیون بنا کرد. کوه صهیون اکنون آرامگاه، داوود، سلیمان و گروهی از انبیای بنی‌اسرائیل بوده و نماد مذهبی قوم یهود به‌شمار می‌رود. سلیمان دولت بنی‌اسرائیل را شکوه‌مندتر از داوود توسعه داد. او معبد سلیمان را بنا نهاده و با انتقال تابوت عهد و همۀ اشیای مقدس از کوه صهیون به ‌محل قدس الاقداس در ‌محراب هیکل، آن ‌را به‌ بزرگ‌ترین نماد دینی و سیاسی یهود تبدیل می‌کند. پس از درگذشت سلیمان وارثان او به دو واحد سیاسی مستقل و متخاصم «بنی‎اسرائیل» و «یهودیه» تقسیم می‌شوند. آنها نخست توسط آشوری‌ها و سپس بخت‎نصر به بردگي برده می‌شوند. یهودیان در سال 70م به دست رومیان قتل‌عام می‌شوند و شهر اورشلیم و معبد سلیمان به‌جز دیوار غربی (دیوار ندبه) ویران می‌شود؛ اما این مکان مقدس تا امروز قبله‌گاه یهودیان و زیارتگاه مهم آنان به شمار می‌رود.

محدودۀ سرزمین موعود

در تورات، ‌تمام سرزمین کنعان (فلسطین امروزی) به ابراهیم و ذریۀ او وعده داده شده و در جای دیگری از تورات، محدودۀ آن از نیل تا فرات ذکر شده است. قرآن نیز چندین بار از سرنوشت زمین سخن گفته است؛ در یک‌جا از ارادۀ توأم با منت خداوند برای امامت مستضعفین سخن به ‌میان آمده است؛ در جای دیگر به‌ کسانی که ایمان آورده وعمل صالح انجام می‌دهند وعده داده شده که آنها را جانشین کسان دیگر بر روی زمین خواهد کرد. در جای دیگر گفته شده که خدا در ذکر و زبور این مطلب را نوشته که سرنوشت زمین را به ‌دست بندگان صالح خود خواهد سپرد. همۀ این آیات نوعی نوید و پیشگویی نسبت به ‌سرنوشت زمین است و مفسرین از برخی آیات قرآن چنین برداشت کرده‌اند که خدا عصری را نوید داده كه در آن دوران کل زمين تصفيه شده و خالص در اختيار مؤمنين قرار مى‏گيرد. قرآن در یکجا داستان موسی را نقل می‌کند که او به قومش دستور می‌دهد که به ‌سرزمین پاکی که خداوند برای آنها نوشته داخل شوند. مفسرین راجع به حدود این زمین‌ مطالبی را نگاشته‌اند که قابل تطبیق بر سرزمین موعود در تورات و انجیل است. به‌عنوان مثال برخی معتقدند که مراد از ارض مقدسه، بیت‌المقدس یا سراسر شامات است. برخی هم مدعی‌اند که سرزمین مقدس، نیل تا فرات یا فلسطین، دمشق و بخش‌هایی از اردن را شامل می‌شود.

جایگاه و اهمیت

از مصادیق اصلی سرزمین موعود، بیت‌المقدس (به زبان عبری: بِیت‌همیقداش)، اورشلیم و یا قُدس است که یکی از چهار شهر مقدس یهودیان، سومین شهر مقدس مسلمانان پس از مکه و مدینه و مقدس‌ترین شهر جهان نزد مسیحیان و محل تبلیغ، دعوت و عروج حضرت مسیح محسوب می‌شود. به باور مسیحیان «کلیسای مقبرۀ مقدس»، «کلیسای مهد»، (محل تولد حضرت مسیح)، «باغ جتسیمانی» (Gethsemane)،که عیسی مسیح عشای ربانی را در آن خورد و نیز محل دفن مریم مقدس و «وِیا دورولوسا» یا «طریق الم» و خیابانی که عیسی مسیح در روز مصلوب‌شدن با تحمل اهانت و رنج آن را طی کرد همگی در بیت‌المقدس قرار دارند. سالانه بیش از صد هزار زائر مسیحی برای زیارت ویا دورولوسا به بیت المقس می‌آیند. این‌جا تنها نقطه‌ای است که در نظر مسلمانان، یهود و نصاری، در نهایت‌درجه قداست و ارزش معنوی قرار دارد. این شهر، از مراکز زیارتی ادیان ابراهیمی است و هر یک از این ادیان، آثار و بنا‌های مقدسی در آن دارند. از جمله مسجدالاقصی كه نخستين قبلۀ مسلمانان بود و همیشه مورد احترام آنها است. «قبة الصخره» یا «دیوار بُراق» که بر اساس منابع اسلامی، پیغمبر اسلام در شب معراج از آنجا به آسمان عروج کرده است. و این دیوار قسمتی از دیوار غربی هیکل سلیمان (دیوار ندبه) را تشکیل می‌داده و گفته می‌شود که آخرین بازمانده حصارهای دومین «بیت‌همیقداش»، یا معبد سلیمان است که بعد از ویرانی آن در سال 70م، به مقدس‌ترین مکان برای قوم یهود مبدل شده، و آنها در دوران پراکندگی پیوسته به‌سوی آن و یا در کنار آن به عبادت می‌پرداخته‌اند. در 1929م جنگ خونینی میان فلسطینیان و یهودیان در کنار این دیوار اتفاق افتاد، که بیش از 350 فلسطینی توسط صهیونیست‌ها و سربازان بریتانیا کشته شدند. کلیسای مقبرۀ مقدس، مشهور به «کلیسای رستاخیز» نیز در بیت‌المقدس قرار دارد که دلیل اصلی آغاز جنگ‌های 200 سالۀ صلیبی است. گلگاتا یا جلجاتا یک قلۀ صخره‌ای طبیعی و نوعی کوه مقدس مینیاتوری است، که ادعا می‌شود محل مصلوب‌شدن و دفن موقتی عیسی مسیح و محل دفن جمجمۀ آدم است. امپراتور کنستانتین در سال 335م کلیسای بزرگی را بر فراز مقبره بنا می‌کند که در طول تاریخ دو بار تخریب و دوباره بازسازی شده است. کلیسای قبر مقدس یکی از محترم‌ترین بناهای مسیحیان است هرچند در مورد اینکه آیا عیسی در این کلیسا دفن شده و از همه مهم‌تر اینکه آیا او اصلاً بر روی صلیب مرده قابل اثبات نیست. در پی جنگ‌های صلیبی، شوالیه‌های معبد سلیمان تحت نظارت مستقیم پاپ نقش مهمی در اشغال بیت‌المقدس، حفاظت از زائران مسیحی داشتند. در دفاع از اورشلیم، اگرچه یهودیان ساکن فلسطین در برابر شوالیه‌های معبد سلیمان می‌جنگیدند، اما ثروت‌مندان یهودی در اروپا به‌حمایت مالی از شوالیه‌های معبد روی آوردند، تا آنها در جنگ با مسلمانان پیروز شوند. در اثر پیوند سران این فرقه با سران جوامع یهودی آنها از نظر اعتقادی از پیروان اصلی مسیح فاصله گرفتند تا جایی که مولِه آخرین سرکردۀ این گروه، کمی پس از دستگیری، اقرار کرد که در زمان عضویت در فرقه منکر مسیح شده است. همچنین بنیامین، آخرین و محبوب‌ترین فرزندان یعقوب، داوود نبی و عیسی مسیح در بیت‌لحم به دنیا آمده‌اند. در سال 326م اولین کلیسای محل تولد بر فراز آن ساخته شد. این بنا در قرن ششم بازسازی شده و از آن زمان تاکنون مقدس‌ترین حرم مسیحیت بوده است.

مدعیان فعلی سرزمین موعود

الف) صهیونیسم

جنبش صهیونیسم، از مدعیان اصلی سرزمین ‎موعود و طرفدار بازگشت يهوديان به ‎سرزمين فلسطين و ايجاد كشور يهودى در اين سرزمين است. در تصوف يهودي (کابالا)، شخصيت داوود در موجودي خداي‌گونه به ‏نام شخينا تجلي مي‌يابد که انديشه و ساختار سياسي يهوديت بر آن استوار است. صهيونيسم، به‌عنوان يک ايدئولوژي جديد، درون‌مايۀ خود را از اسطورۀ خاندان داوود گرفته و بر اصل «برگزيدگي الهي»، «سلطنت ابدي خاندان داوود»، «ادعای رسالت جهانی» در کنار «نژاد‌گرایی افراطی» و «تقدس‌زدايي اخلاقي از پيامبران» مبتني است. آنها مدعی‌اند که روزی ماشیخ ظهور خواهد کرد و سيطرۀ يهوديان و در رأس آنان خاندان داوود را بر سراسر جهان برقرار خواهد کرد. تصويري که عهد عتيق از شخصيت داوود به‌عنوان یک سلطان قسی‌القلب، قدرت‌طلب و غرق در فساد به‌دست مي‌دهد در تکوين روانشناسي فردي و اجتماعي و فرهنگ قوم يهود و به‌خصوص صهیونیسم به‌شدت مؤثر بوده است. دولت انگلیس با تصویب بیانیۀ بالفور در 1917م از طرح جنبش صهیونیسم حمایت کرد. شورای عالی، متفقین در ۱۹۲۰م، در اجلاس «سن‌ریمو» ضمن تأیید مفاد اعلامیه بالفور در مورد تأسیس موطنی ملی برای یهودی‌ها، فلسطین را زیر قیمومیت انگلیس قرار داد و در 1922م سند قیمومیت انگلیس بر فلسطین در جامعۀ ملل نیز به تصویب رسید. سیاست انگلیس در فلسطین بر اجرای سه تعهد: کمک به تشکیل موطن ملی یهود، تسهیل مهاجرت یهودی‌ها به فلسطین، تشویق اسکان یهودی‌ها در فلسطین با همکاری آژانس یهود استوار بود.

ب) گروه صهیونیسم مسیحی

گروه صهیونیسم مسیحی که بر اساس وحیانی‌بودن کتاب مقدس و بازگشت عیسی مسیح بنا شده است از حامیان اصلی صهیونیسم به ‌شمار می‌رود. در نگاه اسلامی نیز حضرت مسیح باز خواهد گشت، اما از اصحاب و یاران امام زمان خواهد بود. اصلی‌ترین دلیل حمایت مسیحیان صهیونیست از اسرائیل، عهد تحریف‌شدۀ خدا به ابراهیم تلقی شده است که بر مبنای آن پاداش خداوندی تنها برای کسانی است که به‌یهودی‌ها رحمت بفرستند و عذاب نیز متعلق به ‌کسانی است که یهودیان را لعن کنند. در صورتی‌که بر اساس آیات قرآن خداوند، یهود را به‌خاطر نسبت ناروا به ‌خداوند، لعنت کرده و از زبان داوود و عیسای مسیح نیز بر آنها لعنت فرستاده است. دولت‌های آمریکا و انگلیس حامیان اصلی اسرائیل به‌شمار رفته‌اند. آمریکا از ۱۹۴۸م تا کنون، ۴۶ بار قطعنامه‌های شورای امنیت علیه رژیم صهیونیستی را وتو کرده است.

سازمان ملل متحد و سرزمین موعود

در 1948م جنگ‌های خونینی بین اعراب و یهودیان درگرفت و دولت انگلیس، تصمیم‌گیری دربارۀ آن را به سازمان ملل واگذار می‌كند. نمایندۀ اتحاد جماهیر شوروی پیشنهاد می‎کند که فلسطین به یك كشور عربی و یك كشور یهودی تقسیم شود که با استقبال سازمان ملل همراه شد. سازمان ملل 55 درصد از اراضی حاصلخیز فلسطین را به ‎صهیونیست‌ها و 45 درصد زمین‌های غیرقابل كشاورزی را به ‌فلسطینیان داد. صهیونیست‌ها نخست از این طرح سازمان ملل استقبال کردند، اما بعدها نشان دادند كه در عمل هیچ التزامی به قواعد بین‌المللی ندارند. دولت انگلیس با خارج‌کردن سربازان خود، بیشتر سلاح‌ها را به صهیونیست‌ها تحویل می‌دهد. به ‌دنبال خروج انگلیسی‌ها بن‌گوریون تأسیس دولت «اسرائیل» را اعلام می‌کند که بلافاصله توسط دولت آمریکا و بریتانیا به‌رسمیت شناخته می‌شود. مناخیم بگین در رابطه با گسترۀ سرزمینی ارض موعود اعلام داشته بود که دولت اسرائیل مطابق تورات، شامل عراق، سوریه، ترکیه، عربستان سعودی، مصر، سودان، لبنان، اردن و کویت است.

سرزمین موعود در باورهای اسلامی

در نگاه قرآن، مسئلۀ اصلی سرزمین موعود، امامت و پیشوایی بر روی زمین است و امامت بر روی زمین یک موهبت الهی است که خداوند به بندگان صالح خود نوید داده است. این عهد در تورات نیز مشروط به انجام فرامین الهی شده و مربوط به کسانی است که به خدا ایمان داشته و از پیامبر او پیروی می‌کنند و مراجعت به سرزمین مقدس منوط به‌کمک مستقیم خدا و رهبری انبیا دانسته شده است؛ اما یهودیان با وجود این‌که پیامبر اسلام را به‌دقت و با خصوصیات فردی می‌شناختند، به او ایمان نیاوردند و باز مدعی‌اند که خداوند این زمین را به آنها بخشیده ‌است. همچنین این بخشش به بندگان صالح خدا، برکتی دارد که به همۀ انسان‌ها می‌رسد رحمت گسترده خدا برای کل موجودات عالم توصیف شده است.

محور مقاومت در سرزمین موعود

محور مقاومت عنوانی است برای اشاره به ائتلاف منطقه‌ای نانوشته میان قدرت‌های منطقه‌ای ضد اسرائیل شامل ایران، سوریه، عراق، حزب‌الله لبنان، انصارالله یمن، حماس و جهاد اسلامی فلسطین، که هدف آنها مبارزه با رژیم اسرائیل، سلطۀ غرب در منطقۀ خاورمیانه و دفاع از آزادی فلسطین است. این محور شعار خود را همۀ فلسطین برای همۀ ساکنان اصلی فلسطین از رود اردن تا دریای مدیترانه و از رأس‌الناقوره تا ام‌رشراش، قرار داده‌اند.

نگاه آخرالزمانی به سرزمین موعود

بر اساس پیش‌بینی‌های تورات، انجیل، قرآن و روایات موجود در منابع اسلامی، جنگ در سرزمین شام میان جبهۀ حق و باطل، اجتناب‌ناپذیر، نهایی و تعیین‌‌کننده است. مسیحیان صهیونیست آخرالزمان را همراه با ظهور حضرت مسیح و تشکیل حکومت جهانی توسط وی می‌دانند؛ اما این ظهور مقدماتی دارد که از مهم‌ترین آنها تشکیل حکومت یهودی در فلسطین، تخریب مسجد‌الاقصی، بازسازی معبد سلیمان و در نهایت جنگ آرماگدون است. در روایات اسلامی نیز آمده که جنگی در شام شروع می‌شود که دنیا را تکان می‌دهد و بیش از صد هزار نفر در این آشوب کشته می‌شوند، افرادی از مغرب‌زمین با پرچم‌های زرد وارد شام می‌شوند آن‌گاه سفیانی از وادی یابس ظهور کرده و وارد مسجد دمشق می‌شود، سپس مهدی ظهور خواهد کرد.

منابع

• ابن‌اثیر، الكامل في التاريخ‌، بیروت، دار صادر، 1385ق.
• ابن‌خلدون، تاریخ ابن‌خلدون، ترجمۀ عبدالمحمد آیتی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1383ش.
• انصاری، خواجه عبدالله، كشف الاسرار و عدة الابرار، تهران، اميركبير، 1371ش.
• بستانى، فواد افرام، فرهنگ ابجدي، تهران، اسلامی، 1375ش.
• «تخریب دوم معبد و پیامدهای آن در تاریخ یهود»، وب‌سایت دایرۀ المعارف طهور، تاریخ درج مطلب: 12 آذر 1381ش.
• «تصویب قیمومیت انگلیس بر سرزمین فلسطین/ چگونه استعمار پیر به کمک صهیونیسم جوان آمد؟»، فارس نیوز، تاریخ درج مطلب: 2 مرداد 1393ش.
• تمرابی، اور، منازعۀ فلسطین و اسراییل، ترجمۀ پریسا صیادی، تهران، ققنوس، 1399ش.
• جعفری، جواد، «حضرت عیسی جزء 313 یار امام زمان»، خبرگزاری شیعه نیوز، تاریخ درج مطلب: 6 دی 1399ش.
• جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان، قم، اسراء، 1388ش.
• چراغی، مریم، «تبیین جایگا و جغرافیای زیارت در دیانت مسیحی»، در مجلۀ هفت آسمان، سال 22، شماره 29، پاییز و زمستان 1399ش.
• حسنى واعظ، محمود بن محمد، دقائق التأويل و حقائق التنزيل، تهران، مركز پژوهشى ميراث مكتوب، 1381ش.
• حمیدی، سیدجعفر، تاریخ اورشلیم، تهران، امیرکبیر، 1381ش.
• خامنه‎ای، سیدعلی، بيانات در خطبه‏هاى نماز جمعۀ تهران، نرم‌افزار حدیث ولایت، 10 بهمن 1378ش.
• راغب اصفهانى، حسين بن محمد، ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن با تفسير لغوى و ادبى قرآن، ترجمۀ خسروی حسینی، غلام‌رضا، تهران، مرتضوى، 1369ش.
• رضایی، محسن، «پشت پرده حمایت آمریکا و انگلیس از اسرائیل به روایت محسن رضایی /پای نفت در میان است؟»، خبر آنلاین، تاریخ درج مطلب: 2 آذر 1402ش.
• رضایی پناه، امیر و حاجیلو، محمدحسین، «واکاوی نقش رسانه‌های اسرائیل در بازتولید ایدئولوژی نژادپرستی صهیونیسم»، در فصلنامۀ پژوهش‌های راهبردی سیاست، سال دوم، شمار5، سال 1392ش.
• زعیتر، اکرم، سرگذشت فلسطین، ترجمه اکبر هاشمی رفسنجانی، قم، حکمت.
• زمخشرى، محمود بن عمر، الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل و عيون الأقاويل فى وجوه التأويل، بیروت، دار الكتاب العربي، 1407ق.
• «سرزمین موعود»، وب‌سایت دانشنامۀ فلسطین، تاریخ درج مطلب: 15 ژوئیۀ 2020م.
• سلیمانی اردستانی، عبدالرحیم، «ارض موعود و صهيونيسم»، خبرگزاري فارس، تاریخ درج مطلب: 10 مهر 1385ش.
• سيوطى، عبدالرحمن، الدر المنثور فى التفسير بالماثور، قم، كتابخانۀ عمومى آيت‌الله مرعشى نجفى، 1404ق.
• شهبازی، عبدالله، زرسالاران یهودی و پارسی استعمار بریتانیا و ایران، تهران، مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، 1377ش.
• شهبازی، عبدالله، «پیشینۀ کنعانی دولت یهود»، وب‌سایت عبدالله شهبازی، تاریخ درج مطلب: 16 ژانویۀ 2010م.
• طباطبايى، محمدحسين، ترجمه تفسير الميزان، ترجمۀ محمدباقر موسوی، قم، اسلامى، 1374ش.
• طبرسى، فضل بن حسن، تفسير جوامع الجامع، قم، مركز مديريت حوزه علميه قم، 1412ق.
• طبرى، محمد بن جرير، جامع البيان فى تفسير القرآن، بیروت، دارالمعرفة، 1412ق.
• «طریقت شهسواران معبد یا شوالیه‌های معبد»، وب‌سایت اندیشکدۀ مطالعات یهود، تاریخ درج مطلب: 20 مهر 1395ش.
• علی‌زاده، هادی، «ریشه‌های انحراف یهود»، دوفصلنامۀ انسان پژوهی دینی، مجتمع آموزش عالی شهید محلاتی، شماره 17 و 18، پاییز و زمستان 1387ش.
• کتاب مقدس، (ترجمۀ قدیم)، شامل کتب عهد عتیق و عهد جدید، تهران، ایلام، 2002م.
• گری، مارتین، «نمازخانه مقبره مقدس، اورشلیم، اسرائیل»، وب‌سایت راهنمای زیارت جهانی، تاریخ بازدید: 10 اسفند 1402ش.
• میرحسینی، مرتضی، «تاریخ باستان و اسارت بابلی»، وب‌سایت روزنامۀ اعتماد، تاریخ درج مطلب: 26 اسفند 1399ش.
• نصراللهی، نگین، «اینفوگرافیک/ آمریکا چندبار قطعنامه علیه رژیم صهیونیستی را وتو کرد؟»، خبرگزاری دانشجویان ایران، تاریخ درج مطلب: 20 آذر 1402ش.
• نعمانی، محمد بن ابراهيم، الغيبة، تهران، صدوق، 1397ق.
• هنیه، اسماعیل، «سرزمین فلسطین قابل تقسیم نیست»، وب‌سایت حوزۀ نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، تاریخ درج مطلب: 12 فروردین 1399ش.