سرطان
سرطان؛ تکثیر مهار نشدۀ سلول‌های غیرطبیعی در بدن.
سرطان،[۱] به انواع تومورهای بدخیم گفته میشود که تمامی انسان‌ها، در سراسر جهان، فارغ از رنگ، نژاد و سن در معرض ابتلا به آن قرار دارند. امروزه، این بیماری، دومین یا سومین عامل مرگ‌ومیر در تمامی کشورها است.
مفهوم سرطان
سرطان، شامل انواع تومورهای بدخیم است که در علم پزشکی به آنها «نئوپلاسم» می‌گویند. زمانی‌که یکی از سلول‌های بدن، در اثر عوامل مختلفی دچار رشد غیرطبیعی سلول‌های دیگر میشود، این بیماری رخ می‌دهد. این فرآیند، در نهایت به تولید تومورهایی منتهی میشود که علاوه بر از کار انداختن آن عضو یا بافت در بدن، به سایر بخش‌ها نیز سرایت می‌کند. تومورها، در مجموع، به دو دستۀ «خوش‌خیم» و «بدخیم» تقسیم می‌شوند. نوع بدخیم سرطان، با گسترش زیادی به قسمت‌های دیگر بدن نیز سرایت می‌کند. این تومورها، توسط سیستم لنفاوی و گردش خون در بدن حرکت کرده و باقی قسمت‌ها و اندام‌ها را نیز آلوده می‌کنند. تومورهای خوش‌خیم، دیگر قسمت‌های بدن را درگیر نکرده و تنها به یک قسمت از آن آسیب وارد می‌کنند.[۲]
چگونگی ایجاد سرطان
سرطان، در اثر تغییرات خاصی که در ژِن‌ها رخ می‌دهد، به وجود می‌آید. ژن‌ها در رشته‌های درازی به‌نام DNA قرار دارند که در صورت ایجاد جهش در آنها، فرد به سلول‌های سرطانی مبتلا میشود. دانشمندان، سرطان را یک بیماری ژنتیکی می‌دانند و بر این باورند که در این بیماری، ژن‌هایی که نحوۀ عملکرد سلول‌های بدن، به‌خصوص نحوۀ رشد و تقسیم آنها را کنترل می‌کنند، دچار جهش و تغییر می‌شوند. این نوع از جهش‌ها، به دلایل مختلفی اتفاق می‌افتند.
تفاوت سلول‌های سرطانی و سلول‌های طبیعی
سلول‌های سرطانی و طبیعی، تفاوت‌های بسیاری با یکدیگر دارند؛ مانند:
- سلول‌های سرطانی، در غیاب سیگنال‌های رشد سلولی تکثیر می‌شوند، در حالی‌که سلول‌های طبیعی تنها در صورت دریافت چنین سیگنال‌هایی رشد می‌کنند.
- سلول‌های سرطانی، سیگنال‌های کنترلی و مهاری را نادیده می‌گیرند.
- این سلول‌ها، در مراحل پیشرفته به حرکت درآمده و به سایر نواحی بدن نیز سرایت می‌کنند، در حالی‌که سلول‌های طبیعی، در بدن حرکت نمی‌کنند.
- در اطراف تومورها، عروق خونی تشکیل میشود و اکسیژن و مواد مغذی را برای این سلول‌ها تأمین می‌کنند.
- سیستم ایمنی، به‌صورت معمول سلول‌های غیرطبیعی را از بین می‌برد اما سلول‌های سرطانی از دید این سیستم مخفی می‌شوند.
- کروموزوم‌هایی که در سلول‌های سرطانی حضور دارند، دچار تغییرات متعدد ژنتیکی می‌شوند.[۳]
انواع
امروزه، بیش از 100 نوع بیماری سرطان در سراسر جهان، شناخته شده است. این گونه‌های سرطانی، با توجه به اندام‌ها یا بافت‌هایی که در آنجا شکل می‌گیرند، نام‌گذاری می‌شوند؛ مانند سرطان ریه، معده و خون. همچنین، برخی از انواع سرطان را با نوع سلولی که آنها را تشکیل می‌دهند، توصیف می‌کنند؛ مانند سلول سنگ فرشی. از مهم‌ترین انواع سرطان می‌توان به سرطان‌های مغز، کبد، پانکراس، کلیه، خون، رودۀ بزرگ، معده، غدد لنفاوی، کیسۀ صفرا، حنجره، ریه و دهان اشاره کرد.[۴]
علل
متخصصان، عوامل بسیاری را موجب این تغییرات ژنتیکی می‌دانند؛ مانند:
- مصرف الکل؛
- اعتیاد به مواد مخدر؛
- سیگار و قلیان؛
- قرار گرفتن در معرض پرتوهای فرابنفش خورشید به‌مدت طولانی؛
- قرار گرفتن در معرض پرتوهای رادیواکتیو؛
- استفادۀ بیش‌ازحد از مواد شیمیایی؛
- کار کردن در محیط‌های آلوده به ترکیبات شیمیایی مانند آفت‌کش‌ها؛
- رژیم غذایی و نوع میزان فعالیت‌های فیزیکی؛
- بی‌تحرکی و چاقی؛
- مصرف غذاهای فست‌فودی و چرب؛
- مصرف بیش‌ازحد از غذاهای کنسروی و دودی؛
- مصرف بیش‌ازحد از غذاهای منجمد؛
- برخی عفونت‌های ویروسی.[۵]
علائم
هر کدام از انواع سرطان، بسته به بزرگی، اندام مورد نظر و مرحلۀ آن، دارای علائم متفاوتی هستند. متخصصان، علائمی همچون کاهش وزن غیرعادی، خستگی شدید و تب را از جمله نشانه‌های این بیماری می‌دانند. دلیل این علائم، فعالیت شدید سلول‌های سرطانی در بدن هستند که مقادیر بسیاری از انرژی بدن را صرف خود می‌کنند. از دیگر علائم سرطان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ضخیم شدن بخشی از بافت بدن؛
- دردهای جدید و بدون دلیل شناخته شده که از بین نمی‌روند یا به‌مرور زمان بدتر می‌شوند؛
- تغییرات پوستی (توده یا زخم)؛
- پوسته پوسته شدن یا ایجاد خال روی پوست؛
- سرفه یا گرفتگی صدای دائمی؛
- کبودی‌های غیرطبیعی؛
- یبوست یا اسهال غیرنرمال و ادامه‌دار؛
- تغییر در ظاهر مدفوع یا وجود خون در آن؛
- درد در زمان دفع ادرار یا وجود خون در آن؛
- سردردهای غیرطبیعی؛
- مشکلات بینایی یا شنوایی؛
- تغییراتی در دهان (زخم و خونریزی)؛
- درد یا بی‌حس شدن بخشی از بدن.[۶]
درمان
امروزه، درمان سرطان، به‌عنوان یکی از چالش‌های علوم پزشکی در سراسر جهان به شمار می‌رود. از جملۀ روش‌های درمانی این بیماری می‌توان به جراحی، شیمی درمانی، پرتودرمانی و یا ترکیبی از این شیوه‌ها برای کوچک کردن و یا از بین بردن تومورها اشاره کرد. علاوه بر آن، هورمون درمانی، پیوند سلول‌های بنیادی و مغز استخوان و نیز ایمنی درمانی، از روش‌های نوین درمانی سرطان محسوب می‌شوند. ایمنی درمانی، از جمله روش‌های مکمل در درمان سرطان است که به‌صورت سیستماتیک و برای جلوگیری از گسترش بدخیمی‌ها انجام شده، به سلول‌های بدخیم حمله کرده و روی سلول‌های سالم بدن تأثیری ندارد.[۷]
پیش‌گیری
سرطان از جمله بیماری‌های غیر قابل پیش‌بینی در جهان است که روشی برای جلوگیری صددرصدی از آن وجود ندارد. با این حال، با انجام برخی اقدامات می‌توان تا حد امکان، از ابتلای به این بیماری پیش‌گیری کرد:
- ترک سیگار، قلیان و الکل؛
- پرهیز از مصرف غذاهای منجمد و فست فودی؛
- کاهش مصرف چربی و قند در رژیم غذایی؛
- افزایش مصرف سبزی‌ها و میوه‌های سالم؛
- انجام چکاپ‌های دوره‌ای و جدی گرفتن علائم جدید و غیرنرمال در بدن؛
- انجام تست‌ها و معاینات غربالگری سرطان؛
- ورزش کردن و داشتن فعالیت‌های فیزیکی؛
- کاهش وزن.[۸]
آمار
امروزه، علارغم موفقیت‌هایی که دانشمندان، در زمینه‌های کنترل و پیش‌گیری از بیمارهای واگیردار کسب کرده‌اند، میزان ابتلا به بیماری‌های مزمن رو به افزایش است. در این میان، بیماری سرطان، در بسیاری از کشورهای جهان، پس از بیماری‌های قلبی- عروقی، دومین علت مرگ‌ومیر به شمار می‌رود.[۹] در ایران، بررسی‌ها نشان داده‌اند که سرطان، پس از بیماری‌های قلبی- عروقی و تصادفات، به‌عنوان سومین عامل مرگ‌ومیر شناخته میشود.[۱۰]
سرطان در کودکی
بیماری سرطان در کودکان بسیار نادر بوده و کمتر از یک درصد از کل انواع سرطان‌ها را شامل میشود. هرچند، آمارها نشان می‌دهند که یکی از علل اصلی مرگ‌ومیر در کودکان، سرطان بوده و سرطان خون، شایع‌ترین نوع این بیماری در کودکان است. پس از آن نیز انواع دیگر سرطان، از جمله سرطان غدد لنفاوی و سیستم عصبی مرکزی بیشترین فراوانی را دارند. در میان کودکان ایرانی، در حدود 48-112 و 51-144 نفر در هر یک میلیون نفر، به‌ترتیب در میان دختران و پسران، ابتلا به سرطان گزارش شده است.[۱۱]
پانویس
- ↑ CANCER
- ↑ «تومور بدخیم و خوش‌خیم را چگونه بشناسیم؟»، وب‌سایت مجلۀ سلامتی هامون.
- ↑ «سرطان چیست و چرا ایجاد میشود؟»، وب‌سایت هومکا.
- ↑ «سرطان و علائم آن، راه‌های تشخیص و درمان بیماری سرطان»، وب‌سایت درمانکده.
- ↑ «سرطان و علائم آن، راه‌های تشخیص و درمان بیماری سرطان»، وب‌سایت درمانکده.
- ↑ «سرطان و علائم آن، راه‌های تشخیص و درمان بیماری سرطان»، وب‌سایت درمانکده.
- ↑ نوری دلویی، «ایمنی درمانی سرطان»، 1398ش، ص1-11.
- ↑ «سرطان و علائم آن، راه‌های تشخیص و درمان بیماری سرطان»، وب‌سایت درمانکده.
- ↑ Etemadi, Cancer registry in Iran: a brief overview, 2008, V11, P577-580;
Cabanes, Cancer mortality trends in Spain, 1980-2007, V21, P14-20;
Mehrabani, Cancer Occurrence in Fars Province, Southern Iran. 2008, V10, P314-322. - ↑ Mousavi, Cancer incidence and mortality in Iran, 2009, V20, P556-563
- ↑ الماسی حشیانی، «اپیدمیولوژی سرطان کودکان بر اساس داده های ثبت سرطان استان فارس»، 1390ش، ص8-13.
منابع
- الماسی حشیانی، امیر و دیگران، «اپیدمیولوژی سرطان کودکان بر اساس داده های ثبت سرطان استان فارس»، فصلنامه کومش، شماره 1، 1390ش.
- «تومور بدخیم و خوش‌خیم را چگونه بشناسیم؟»، وب‌سایت مجلۀ سلامتی هامون، تاریخ بازدید: 15 آذر 1401ش.
- «سرطان چیست و چرا ایجاد میشود؟»، وب‌سایت هومکا، تاریخ بازدید: 15 آذر 1401ش.
- «سرطان و علائم آن، راه‌های تشخیص و درمان بیماری سرطان»، وب‌سایت درمانکده، تاریخ بازدید: 15 آذر 1401ش.
- نوری دلویی، محمدرضا و صدر، زهرا، «ایمنی درمانی سرطان»، نشریۀ دانشگاه علوم پزشکی سبزوار، دوره 26، شماره1، 1398ش.
- Cabanes A, Vidal E, Aragonés N, Pérez-Gómez B, Pollán M, Lope V, López-Abente G, Cancer mortality trends in Spain, 1980-2007, Ann Oncol 2010.
- Etemadi A, Sadjadi A, Semnani S, Nouraie SM, Khademi H, Bahadori M, Cancer registry in Iran: a brief overview, Arch Iran Med 2008.
- Mehrabani D, Tabei SZ, Heydari ST, Shamsina SJ, Shokrpour N, Amini M, Masoumi SJ, Julaee H, Farahmand M, Manafi A, Cancer Occurrence in Fars Province, Southern Iran. IRCMJ 2008.
- Mousavi SM, Gouya MM, Ramazani R, Davanlou M, Hajsadeghi N, Seddighi Z, Cancer incidence and mortality in Iran, Ann Oncol 2009.