ویکی‌زندگی

سفره بی‌بی سه‌شنبه

صفحه بحث

سفرة بی‌بی سه‌شنبه؛ از سفره‌های نذری زنان ایرانی با توسل به زن مقدسی با نام بی‌بی سه‌شنبه.

سفرة بی‌بی سه‌شنبه از گذشته، یکی از نذرهای رایج میان زنان ایرانی جهت برآورده شدن حاجات بوده است.[۱] از این سفره با نام‌های بی‌بی حور و بی‌بی نور نیز یاد می‌شود. مردم به اجابت دعاهای خود از طریق این سفره باور دارند.[۲] در جهرم (استان فارس) کسانی که پس از سال‌ها دارای فرزند شده‌اند برای تندرسی فرزند خود آش بی‌بی سه‌شنبه نذر می‌کنند.[۳] مردم کیش، پیش از فرارسیدن ماه محرم در مساجد به بی‌بی سه‌شنبه متوسل شده و در مجلسی که به‌نام او برپا می‌کنند، نوعی حلوای خاص می‌پزند.[۴] در ایران زیارتگاه‌هایی با نام این ۳ بی‌بی وجود دارد: مقبرة بی‌بی سه‌شنبه در جهرم،[۵] کوه بی‌بی حوری در فامور استان فارس،[۶] آرامگاه بی‌بی حور در روستای فقیه احمدان (استان بوشهر) و قبر بی‌بی نور در گرگان.[۷]

بی‌بی سه‌شنبه

در انگاره‌های زنان ایرانی، بی‌بی سه‌شنبه، زن نیکوکاری معرفی شده که در روز سه‌شنبه زاده شد، در روز سه‌شنبه ازدواج کرد و در روز سه‌شنبه درگذشت.[۸] برخی، بی‌بی حور و بی‌بی نور را دو تن از دختران پیامبر و بی‌بی سه‌شنبه را زنی مقدس و هم‌دورة آن‌ها دانسته‌اند.[۹] در روایت زردشتیان یزد، بی‌بی سه‌شنبه، بی‌بی حاجت و بی‌بی مراد، سه خواهر یتیم و پرهیزگار بودند که پدر، آن‌ها را در غاری جای داد. آن‌ها با انداختن سفرة مشکل‌گشا به حاجت خود رسیدند.[۱۰]

پهن کردن سفره

گستردن سفره بی‌بی سه‌شنبه، آدابی دارد؛ یکی از الزامات پهن کردن سفرة بی‌بی سه‌شنبه این است که فردی داستان‌هایی دربارة این سه زن نقل کند. شیوة بیان داستان با توجه به فرهنگ، شیوة معیشت و باورهای مردم و متناسب با گویش محلی آن‌ها متفاوت است.[۱۱] معمولأ این سفره فقیرانه پهن می‌شود اما وابسته به سطح مالی صاحب‌نذر، سفره می‌تواند مجلل نیز باشد.[۱۲] این سفره باید در ۳ سه‌شنبه، پهن شود[۱۳] و برخی آن را در آخرین سه‌شنبة ماه شعبان پهن می‌کنند.[۱۴] همچنین این سفره نباید در ماه‌های محرم و صفر پهن شود.[۱۵] معمولا دو سفره، قبل از برآورده شدن حاجت پهن می‌شود و سفرة آخر گرو نگه داشته می‌شود تا پس از برآورده شدن حاجت پهن شود.[۱۶] البته گاهی ۳ هفته پشت سر هم این نذر ادا می‌شود.[۱۷] جهت پهن کردن این سفره، روز دوشنبه هنگام غروب آفتاب، سفرة تمیزی در اتاقی خلوت پهن می‌شود.[۱۸] محل پهن کردن سفره جایی تاریک (به اصطلاح آسمان ندیده) است.[۱۹] هیچ‌کس نباید به این اتاق وارد شود؛[۲۰] زیرا مردم باور دارند اشخاصی که سفره، نذر آن‌ها شده نیمه‌شب وارد اتاق شده و روی غذاها اثر انگشت خود را قرار می‌دهند تا صاحب نذر بفهمد نذر او قبول و حاجت او برآورده شده است.[۲۱] برخی بر این باورند که حوریان بهشتی سر سفره آمده و قرآن می‌خوانند. صبح روز بعد، غذاهای سفره را در همان اتاق تاریک می‌پزند و درحال پخت غذا داستان بی‌بی را تعریف می‌کنند. مهمانان، غذا را در همان اتاق تاریک می‌خورند. غذاها از اتاق بیرون برده نمی‌شود؛ حتی ظرف‌ها نیز در همان اتاق شسته می‌شوند.[۲۲] آب درون سفره به بیرون از شهر برده شده و در آب‌های روان ریخته می‌شود.[۲۳]

در بیش‌تر نقاط کشور، زمانی که مهمانان گرد سفره جمع می‌شوند، نماز، قرآن و دعا خوانده و حاجت خود را می‌طلبند. در سیستان و بلوچستان، خانم‌ها نماز می‌خوانند. سپس سورة الرحمن خوانده و پس از هر آیة فَبِاَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ دسته‌جمعی می‌گویند: لا بِشَی ءٍ مِن آلائِکَ رَبِّ اُکَذِّبُ. برخی دعای توسل و روضه نیز بر سر سفره می‌خوانند.[۲۴] برخی دو رکعت نماز حاجت، دو رکعت نماز برای بی‌بی نور و دو رکعت نماز برای بی‌بی حور می‌خوانند. برخی از صاحبان نذر، روزه گرفته و در میان مراسم، روزة خود را می‌شکنند.[۲۵] هیچ مردی نباید در اتاقی که سفره انداخته شده، وارد شود. در سیستان و بلوچستان حتی پسربچه و آقایان نباید در خانه حضور داشته باشند. خانم‌های باردار نیز نباید بر سر سفره حاضر شوند.[۲۶]

غذای سفره

غذای اصلی سفره در نقاط مختلف کشور متفاوت است. در خراسان آشی با نام آش بی‌بی سه‌شنبه یا آش اماج پخت می‌شود.[۲۷] در سیستان با آرد، نمک و روغن، غذایی با نام «لیّتی» پخت می‌شود. در قم با آردی که از روش تکدی‌گری تهیه شده نوعی حلوا می‌پزند.[۲۸] در لرستان و ایلام غذای اصلی نوعی آش است که از نخود، لوبیا، عدس، ماش، گوشت و سبزی تهیه می‌شود. افراد موقع پخش این آش داستان بی‌بی سه‌شنبه را تعریف می‌کنند.[۲۹] مردم اصفهان بر سر این سفره کاچی نیز قرار می‌دهند.[۳۰] اهالی میبد با آرد، قند، زردچوبه و روغن آش بی‌بی سه‌شنبه می‌پزند.[۳۱] مواد اولیه جهت پخت غذا از روش تکدی‌گری تهیه می‌شود تا فرد غرور خود را بشکند. در قم مواد مورد نیاز آش را از ۷ خانه که زنی با نام فاطمه دارند، تهیه می‌کنند.[۳۲] در خراسان جنوبی، صاحب نذر در شب سه‌شنبه همراه با چند خانم دیگر با یک سینی حاوی قرآن، آینه، سرمه‌دان، گلاب و شیرینی به خانة مردم می‌رود تا مواد اولیه را جمع‌آوری کند. برخی کاچی به همراه نخودچی در ۴ گوشة سفره قرار می‌دهند.[۳۳] برخی خربزه یا تخم خربزه، خرما، قاووت، آجیل مشکل‌گشا‌، آش رشته، کوزه، پنیر یا سبزی نیز بر سر سفره قرار می‌دهند.[۳۴]

سایر اشیای سفره

در کنار غذا، برخی اشیای نمادین نیز در سفره بی‌بی سه‌شنبه قرار داده می‌شود. در وسط سفره جانماز، مهر و تسبیح می‌گذارند. در اطراف سفره چند شمع روشن می‌شود.[۳۵] مسلمانان در سفره قرآن، تشت آب و آینه قرار می‌دهند.[۳۶] زردشتیان اوستا و یک خشت خام به نشانة خانة بی‌بی در سفره قرار می‌دهند.[۳۷] در این سفره سرمه‌دان نیز قرار داده می‌شود.[۳۸]

پانویس

  1. ↑ «نذر بی‌بی سه‌شنبه، مشکل‌گشای دیرین زنان ایرانی»، سایت ایسنا.
  2. ↑ اسدیان خرم‌آبادی، باورها و دانسته‌ها در لرستان و ایلام، ۱۳۵۸ش، ص۲۰۰، شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص۲۸.
  3. ↑ تسلیم جهرمی، «آش بی‌بی حور و بی‌بی نور از آیین‌های کهن رمضانی جهرم»، سایت ایرنا.
  4. ↑ مختارپور، دو سال با بومیان جزیرۀ کیش، ۱۳۸۷ش، ص۴۵۷.
  5. ↑ تسلیم جهرمی، «آش بی‌بی حور و بی‌بی نور از آیین‌های کهن رمضانی جهرم»، سایت ایرنا.
  6. ↑ ثواقب، دریاچۀ پریشان و فرهنگ منطقۀ فامور، ۱۳۸۶ش، ص۱۱۰.
  7. ↑ مونس‌الدوله، خاطرات، ۱۳۸۰ش، ص۱۱۴.
  8. ↑ اسدیان خرم‌آبادی، باورها و دانسته‌ها در لرستان و ایلام، ۱۳۵۸ش، ص۲۰۰.
  9. ↑ شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص۴۰.
  10. ↑ رمضانخانی، فرهنگ زرتشتیان یزد، ۱۳۸۷ش، ص۳۲۹.
  11. ↑ مزداپور، «مار جادو و زیبایی پروانه»، ۱۳۸۷ش، ص۲۱۱؛ محمدی، «متن دعای بی‌بی سه‌شنبه برای حاجت»، سایت می‌نویسم.
  12. ↑ سهراب، «سفرۀ دختر بی‌بی سه‌شنبه»، ۱۳۶۸ش، ص۴۲.
  13. ↑ Massé, Croyances et coutumes Persanes, 1938, I, P302.
  14. ↑ هدایت، نیرنگستان، ۱۳۵۶ش، ص۴۵.
  15. ↑ شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص۴۴.
  16. ↑ Massé, Croyances et coutumes Persanes, 1938, I, P302.
  17. ↑ رمضانخانی، فرهنگ زرتشتیان یزد، ۱۳۸۷ش، ص۳۲۹.
  18. ↑ شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص۴۴.
  19. ↑ مقتدر، «سفره‌ها»، ۱۳۴۵ش، ص۲۹۱.
  20. ↑ شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص۴۴؛ مقتدر، «سفره‌ها»، ۱۳۴۵ش، ص۲۹۱.
  21. ↑ شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص۴۵.
  22. ↑ مقتدر، «سفره‌ها»، ۱۳۴۵ش، ص۲۹۱-۲۹۲.
  23. ↑ Massé, Croyances et coutumes Persanes, 1938, I, P303.
  24. ↑ شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص۴۶-۴۷.
  25. ↑ Massé, Croyances et coutumes Persanes, 1938, I, P302-303.
  26. ↑ محمدی، «متن دعای بی‌بی سه‌شنبه برای حاجت»، سایت می‌نویسم.
  27. ↑ شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص۴۴؛ میرنیا، ایل‌ها و طایفه‌های عشایری خراسان، ۱۳۶۹ش، ص۱۸۷.
  28. ↑ «از آش قل هو الله تا سفره بی‌بی سه‌شنبه»، خبر آنلاین.
  29. ↑ اسدیان خرم‌آبادی، باورها و دانسته‌ها در لرستان و ایلام، ۱۳۵۸ش، ص۲۰۰.
  30. ↑ «کاچی بی‌بی سه‌شنبه در وزوان»، وزوان.
  31. ↑ رمضانخانی، فرهنگ زرتشتیان یزد، ۱۳۸۷ش، ص۳۳۰.
  32. ↑ «از آش قل هو الله تا سفره بی‌بی سه‌شنبه»، خبر آنلاین.
  33. ↑ مقتدر، «سفره‌ها»، ۱۳۴۵ش، ص۲۹۱.
  34. ↑ هدایت، نیرنگستان، ۱۳۵۶ش، ص۴۵.
  35. ↑ شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص۳۲؛ مقتدر، «سفره‌ها»، ۱۳۴۵ش، ص۲۹۱.
  36. ↑ رمضانخانی، فرهنگ زرتشتیان یزد، ۱۳۸۷ش، ص۳۲۹.
  37. ↑ رمضانخانی، فرهنگ زرتشتیان یزد، ۱۳۸۷ش، ص۳۲۹-۳۳۰؛ سهراب، «سفرۀ دختر بی‌بی سه‌شنبه»، ۱۳۶۸ش، ص۴۲-۴۳.
  38. ↑ شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص۴۴؛ رمضانخانی، فرهنگ زرتشتیان یزد، ۱۳۸۷ش، ص۳۲۹.

 

منابع

  • «از آش قل هو الله تا سفره بی‌بی سه‌شنبه»، خبر آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۴ مرداد ۱۳۸۹ش.
  • اسدیان خرم‌آبادی، محمد و دیگران، باورها و دانسته‌ها در لرستان و ایلام، تهران، وزارت فرهنگ و آموزش عالی، چ۱، ۱۳۵۸ش.
  • تسلیم جهرمی، فاطمه، «آش بی‌بی حور و بی‌بی نور از آیین‌های کهن رمضانی جهرم»، سایت ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۷ خرداد ۱۳۹۸ش.
  • ثواقب، جهانبخش، دریاچۀ پریشان و فرهنگ منطقۀ فامور، شیراز، نوید شیراز، چ۱، ۱۳۸۶ش.
  • رمضانخانی، صدیقه، فرهنگ زرتشتیان یزد، یزد، پایگاه میراث فرهنگی یزد، ۱۳۸۷ش.
  • سهراب، مهربانو، «سفرۀ دختر بی‌بی سه‌شنبه»، فروهر، تهران، س۲۴، شماره ۳-۴، ۱۳۶۸ش.
  • شکورزاده، ابراهیم، عقاید و رسوم مردم خراسان، تهران، سروش، چ۲، ۱۳۶۳ش.
  • «کاچی بی‌بی سه‌شنبه در وزوان»، وزوان، تاریخ درج مطلب: ۴ تیر ۱۳۸۷ش.
  • محمدی، «متن دعای بی‌بی سه‌شنبه برای حاجت»، سایت می‌نویسم، تاریخ درج مطلب: ۲۱ آذر ۱۴۰۰ش.
  • مختارپور، رجب‌علی، دو سال با بومیان جزیرۀ کیش، تهران، ورجاوند، چ۱، ۱۳۸۷ش.
  • مزداپور، کتایون، «مار جادو و زیبایی پروانه»، فرهنگ مردم، تهران، س۷، شماره ۲۷، ۱۳۸۷ش.
  • مقتدر، گلی، «سفره‌ها»، سخن، تهران، دوره ۱۶، شماره ۳، ۱۳۴۵ش.
  • مونس‌الدوله، خاطرات، به‌تحقیق سیروس سعدوندیان، تهران، زرین، ۱۳۸۰ش.
  • میرنیا، علی، ایل‌ها و طایفه‌های عشایری خراسان، تهران، نسل دانش، ۱۳۶۹ش.
  • «نذر بی‌بی سه‌شنبه، مشکل‌گشای دیرین زنان ایرانی»، سایت ایسنا، تاریخ بازدید: ۱۸ خرداد ۱۳۹۰ش.
  • هدایت، صادق، نیرنگستان، تهران، جاویدان، ۱۳۵۶ش.
  • Massé, H., Croyances et coutumes Persanes, Paris, 1938.
برگرفته از «https://fa.wikizendegi.com/w/index.php?title=سفره_بی‌بی_سه‌شنبه&oldid=8079»