سلامت روان زنان

سلامت روان زنان؛ از مهمترین ابعاد سلامتی در زنان.

سلامت روان زنان، از جمله ابعاد مهم سلامتی در زنان است که بر سلامت جسمی و اجتماعی آنها نیز تأثیر می‌گذارد. سلامت روان‌شناختی، حاکی از نبود استرس، اضطراب، نشانه‌های افسردگی و مشکلات وابسته به روان است.

آمارها

سازمان بهداشت جهانی بر این باور است که بسیاری از پزشکان هنوز قادر به تشخیص بیماری‌های روانی نبوده و در نتیجه افراد و خانواده‌های آنها، توانایی تشخیص این بیماری‌ها و یا اختلالات روانی را ندارند. بر اساس گزارشی که انجمن اضطراب و افسردگی آمریکا (ADAA) ارائه داده، بیش از 6.8 میلیون نفر از مردم این کشور به بیماری‌های روانی مبتلا هستند که در این میان زنان دو برابر بیشتر از مردان به انواع بیماری‌های روانی دچار شده‌اند. آمارها نشان داده‌اند که شیوع بیماری‌های روانی در زنان، در سراسر جهان، در حدود 70 درصد بیشتر از مردان است.

شایع‌ترین بیماری‌های روان در زنان

برخی از شایع‌ترین اختلالات روانی در زنان شامل موارد زیر است:

1. افسردگی: برخی از اَشکال افسردگی مانند اختلالات روانی مرتبط با تغییر در سطوح هورمونی زنان، افسردگی پس از زایمان، سندرم پیش از قاعدگی و افسردگی پس از یائسگی تنها مختص زنان است. علاوه بر آن، برخی از عوامل همچون خانه داری، فقر، خشونتهای خانگی، نداشتن احترام در خانه، کمبود و فقدان نقشهای اجتماعی، کمبود روابط اجتماعی مؤثر، برخودار نبودن از حمایت اجتماعی و ناامیدی و درماندگی، از جمله عوامل افسردگی زنان در خانواده و جامعه هستند.
2. اضطراب: اختلال اضطراب به‌معنای تجربۀ اضطراب یا نگرانی بیش از حد برای بیشتر روزها در یک دورۀ 6 ماهه است.
3. افسردگی پس از زایمان: 10 درصد از زنان باردار و 13 درصد از زنانی که به تازگی زایمان کرده‌اند، یک اختلال روانی، در درجۀ نخست، افسردگی را تجربه می‌کنند. این نوع از افسردگی، علاوه بر ایجاد اختلال در عملکرد زنان، مانع از رشد مناسب کودک می‌شود.
4. اختلالات اشتها: بر اساس آمار ارائه شده توسط انجمن ملی آمریکا، زنان دو برابر بیش از مردان تحت تأثیر اختلالات خوردن هستند.
5. اختلال بدشکلی بدن: گروهی از زنان، به‌صورت دائم، به دنبال اطمینان از ظاهر خود بوده و ممکن است خود را «زشت» بدانند تا جایی‌که به دنبال راه حل بروند.
6. اختلال دوقطبی: این بیماری که با نام «شیدایی- افسردگی» نیز شناخته می‌شود، با نوسانات خلقی گسترده و شدیدی همراه است.
7. اختلال شخصیت مرزی: در این بیماری، فرد با خلق‌وخوی متغیر، تغییر مداوم تصویر از خود و رفتار ناسازگار در یک دورۀ زمانی طولانی درگیر است.
8. سوء مصرف مواد: تحقیقات نشان داده‌اند که زنان زودتر از مردان به مواد مخدر معتاد می‌شوند؛ هرچند، زنان مقدار کمتری از مواد مخدر را مصرف می‌کنند.

علائم اختلالات روانی در زنان

برخی از این علائم عبارتند از: 1. غم و اندوه یا حس ناامیدی؛ 2. کاهش انرژی و خستگی مدام؛ 3. خلق‌وخوی بسیار بالا یا پایین؛ 4. سوء مصرف مواد مخدر یا الکل؛ 5. سردرد یا مشکلات گوارشی بدون دلیل مشخص؛ 6. دوری از اجتماع؛ 7. تغییرات چشمگیر در عادات غذایی؛ 8. تغییر اشتها و وزن؛ 9. فکر به خودکشی؛ 10. تحریک‌پذیری.

عوامل مؤثر بر سلامت روان زنان

کارشناسان معتقدند که اختلالات روان‌پزشکی در گروه‌های اقتصادی- اجتماعی پایین شیوع بیشتری دارد. «فقر» یکی از مهمترین عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت روان زنان بوده که بیش از همه در خانواده‌های تک والد و نیز در میان زنان سالمند به چشم می‌خورد. از دیگر عوامل تأثیرگذار بر سلامت روان زنان می‌توان به فقدان تحصیلات، بی‌خانمانی، فقدان حمایت‌های اجتماعی، خشونت‌های جسمی و جنسی، مزاحمت‌ها، تبعیض در خانواده و محیط کار اشاره کرد. کارشناسان معتقدند که وضعیت تأهل نیز در سلامت روان زنان مؤثر است. زنانی که زندگی موفق زناشویی دارند، از حمایت‌های اجتماعی- اقتصادی و عاطفی برخودار بوده و در نتیجه سلامت روان بهتری دارند.

راهکارهای حفظ سلامت روان زنان

برخی از مهارت‌ها، در حفظ سلامت روان زنان تأثیرگذار هستند؛ مانند:

1. ورزش: انجام ورزش‌های هوازی، منجر به ترشح اندروفین شده و به کاهش استرس و ایجاد آرامش کمک می‌کند. علاوه بر آن، انجام ورزش، به‌صورت منظم، در بهبود خلق‌وخو بسیار کمک‌کننده است.
2. تغذیۀ سالم: رژیم غذایی سالم علاوه بر سلامت جسمی، سلامت روانی افراد را نیز بهبود می‌بخشد.
3. داشتن شغل مناسب: برخی مسائل مربوط به سلامت روان زنان، با نوع شغل آنها تشدید می‌شود. تغییر شغل و انجام کاری لذت‌بخش، حس هدفمندی، استقلال، ارزشمندی و عزت نفس را در زنان زنده کرده و عوارض بیماری‌های روانی را در آنها کاهش می‌دهد.
4. روابط دوستانه و سالم: وجود روابط صحیح و سالم بین زن و مرد در خانواده، از جمله عوامل مؤثر بر سلامت روان زنان است. شناخت حق و حقوق یکدیگر، نیازهای جسمی و روانی و مهارت گفت‌وگو، در این زمینه، برای زنان بسیار کمک‌کننده است. علاوه بر آن، مراوده با دوستان خوب و اخلاق‌مدار در این بعد از سلامتی زنان مؤثر است.
5. باور به توانمندی زنان: دست‌کم نگرفتن توانمندی‌های زنان توسط خود آنها و دیگران در این زمینه بسیار تأثیرگذار است.

ارتباط واکنش روانی و سلامت روان

واکنش روانی، حالتی انگیزشی در پاسخ به آزادی رفتاری از دسته رفته یا مورد تهدید قرار گرفته، است. این واکنش، در حقیقت، تحت تأثیر دو پدیدۀ تهدید و آزادی عمل است. کارشناسان، چند عامل را بر میزان واکنش روانی مؤثر می‌دانند: 1. نیرویی که آزادی عمل فرد را تهدید می‌کند؛ 2. وجود آزادی عملی که ناشی از وقفه در رفتارهای آزادانه یا موانعی است که از بروز آنها جلوگیری می‌کند؛ 3. اهمیت اختیار در فهم نیازها و حد و اندازۀ نیازهایی که برای موجودیت بشر مهم هستند. این واکنش، همچنین، به‌عنوان یک صفت با متغیرهای فردی گوناگونی همچون خشم، افسردگی، پرخاشگری و شادکامی در ارتباط است که سلامت روانی زنان را تهدید می‌کند.

ارتباط سلامت روان زنان با سلامت روان خانواده

زنان، بیش از نیمی از جمعیت جهان را تشکیل داده و پرورش‌دهندۀ نسل‌های آیندۀ جوامع هستند. امروزه، در بیشتر کشورهای دنیا، فراهم کردن غذا، آموزش و پرورش و نیز مراقبت‌های بهداشتی افراد خانواده بر عهدۀ زنان است. در جوامع پیشرفتۀ بشری، حضور زنان در بیرون از خانه افزایش یافته و این مسئولیت زنان به کل افراد جامعه نیز تعمیم یافته است؛ بنابراین، سلامت روان آنها بر خانواده و در نهایت بر جامعه تأثیرگذار است.

منابع

• «راهکارهای تأمین سلامت روان زنان چیست؟»، خبرگزاری ایمنا، تاریخ بازدید: 11 دی 1401ش.
• زارع‌زادگان، بهمن و دیگران، «مقایسۀ سلامت روان، عزت نفس و پرخاشگری دانش آموزان نوجوان مصروع و غیرمصروع»، مجلۀ پزشکی هرمزگان، شمارۀ 17، 1392ش.
• «سلامت روان و زنان»، وب‌سایت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات درمانی شهید بهشتی، تاریخ بازدید: 12 دی 1401ش.
• «سلامت روان زنان»، وب‌سایت سیمیا روم، تاریخ بارگذاری: 4 اسفند 1400ش.
• صفاری‌نیا، مجید، «بررسی خصوصیات روان سنجی مقیاس واکنش روانی در جمعیت ایرانی»، طرح پژوهشی دانشگاه پیام نور، 1394ش.