سنبل

سنبل؛ گیاهی با گل‌های خوشه‌ای، زیبا و خوش‌بو.

سنبل، گیاهی از خانوادۀ سوسنی‌ها، دارای برگ‌های ریز و گل‌های خوشه‌ای به رنگ بنفش است. هرچند امروزه، گل سنبل به رنگ‌های متنوع دیگری نیز دیده می‌شود. این گیاه، همواره به‌عنوان گیاهی زینتی و نمادین در فرهنگ مردم ایران محسوب می‌شده است. همچنین، از سنبل، به‌دلیل رایحۀ خوش آن، در صنعت عطرسازی استفاده می‌شود و در ادبیات فارسی نیز گاهی هم‌ردیف با مشک و عنبر به‌کار رفته است.

واژه‌شناسی

سنبل، در اصل، واژه‌ای عربی است که به‌معنای «خوشه» است. این گیاه، با اسامی دیگری همچون زمبل، زومبول، ارسیل، عرصیل، عیسلان و خزام نیز شناخته می‌شود.

خاستگاه

بسیاری از گیاه‌شناسان، خاستگاه گل سنبل را خاورمیانه و مدیترانه می‌دانند. بررسی اشعار کهن فارسی نیز حکایت از خودرو بودن این گیاه، در برخی از کوه‌ها و دشت‌های ایران دارد. گل سنبل، امروزه، در زمرۀ گل‌های زینتی قرار داشته و به‌منظور کاشت در گلدان، پیاز آن را در خاک گلدان می‌کارند. زمان گل دادن این گیاه، اوایل بهار است.

آداب نوروزی

امروزه، در خانه بسیاری از فارسی‌زبانان، سنبل را یکی از هفت سینِ سفرۀ نوروزی به‌شمار می‌آورند. هرچند، در نقاط مختلف ایران، با توجه به اقلیم و جغرافیای خود، هفت‌سین‌های متفاوتی را تدارک می‌بینند.

انواع

سنبل، از جمله گیاهانی است که انواع و رنگ‌های مختلفی دارد. این گیاه، که امروزه، یکی از گیاهان آپارتمانی محسوب می‌شود، بیش از 20 گونۀ متفاوت دارد، که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. آیولوس (سنبل سفید): این گل که دارای سنبله‌های سفیدرنگ، شکوفه‌هایی درخشان، عطری دلپذیر و برگ‌های سبز توری است و به سنبل هلندی نیز معروف است.
2. آنا ماری (سنبل صورتی)؛
3. فستیوال آبی (سنبل آبی)؛
4. سنبل هلندی آبی_بنفش؛
5. کارنگی (سنبل سفید): که از سفیدترین انواع گل سنبل است؛
6. شهر هالم (سنبل سفید کره‌ای): این گل، دارای گلبرگ‌هایی به رنگ زرد کمرنگ هستند.

سنبل در ادبیات فارسی

سنبل، از جمله گیاهان و گل‌های معروف در میان فارسی‌زبانان است و در ادبیات رسمی و شفاهی ایرانیان، از دیرباز حضور داشته است. این گل، به‌دلیل داشتن ویژگی‌های ظاهری و رویش پرطراوتی که در بهار دارد، نمادی از «رستاخیز بهار» و نیز در بندهش به‌عنوان «ایزد پیروزی» آمده است. شاعران، همچنین، به‌دلیل پرتراکم بودن و بوی خوش این گل، آن را به «گیسوی یار» تشبیه کرده‌اند. شاعرانی بزرگ، همچون حافظ در شعر خود از این واژه استفاده کرده‌اند:

رسم بدعهدی ایام چو دید ابرِ بهار

گریه‌اش بر سمن و سنبل و نسرین آمد

فردوسی، از واژه سنبل، بارها در اشعار خود استفاده کرده است:

می و گلشن و بانگ چنگ و رباب

گل و سنبل و رطل و افراسیاب

شاعران معاصر، همچون شهریار نیز واژه سنبل را در اشعار خود به کار برده‌اند:

شبنم از گونه گلبرگ نگون بود که من

گله زلف تو با سنبل و سوسن کردم

منابع

• بلوکباشی، علی، نوروز، جشن نوزایی آفرینش، تهران، دفتر پژوهش‌های فرهنگی، ۱۳۸۹ش.
• بندهش، ترجمۀ مهرداد بهار، تهران، توس، ۱۳۸۵ش.
• حافظ، دیوان، به‌تحقیق ابوالقاسم انجوی شیرازی، تهران، اقبال، ۱۳۶۱ش.
• حافظ، غزلیات، سایت گنجور، تاریخ بازدید: 22 تیر 1401ش.
• خنجری، ناهید، «سنبل»، دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ بازدید: 22 تیر 1401ش.
• خواجوی کرمانی، محمود، دیوان، به‌تحقیق احمد سهیلی خوانساری، تهران، محمودی ۱۳۳۶ش.
• رازی، فریده، فرهنگ عربی در فارسی معاصر، تهران، مرکز، ۱۳۶۶ش.
• رنگچی، غلامحسین، گل و گیاه در ادبیات منظوم فارسی، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، ۱۳۷۲ش.
• سلطانی، ابوالقاسم، دایرةالمعارف طب سنتی ( گیاهان دارویی)، قم، پدیده دانش، ۱۳۸۴ش.
• شهری، جعفر، طهران قدیم، تهران، معین، ۱۳۸۳ش.
• شهریار، گزیدۀ غزلیات، سایت گنجور، تاریخ بازدید: 22 تیر 1401ش.
• فردوسی، شاهنامه، جنگ بزرگ کیخسرو با افراسیاب، سایت گنجور، تاریخ بازدید: 22 تیر 1401ش.
• «معرفی 20 گونه از انواع گل سنبل»، وبلاگ گُل‌سِتان (مجله گل و گیاه)، تاریخ بازدید: 22 تیر 1401ش.
• معین، محمد، فرهنگ فارسی، تهران، روزنه، ۱۳۵۵ش.
• معین، محمد، فرهنگ فارسی، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 22 تیر 1401ش.