سنجرخان وزیری

سنجرخان وزیری؛ از قهرمانان قوم کُرد و از فعالان جنبش مشروطه که به مبارزه با نفوذ روس و انگلیس در منطقه کردستان پرداخت.

سنجرخان وزیری، معروف به سردار اکرم از قهرمانان و جوانمردان قوم کرد است که در پی بی‌کفایتی حاکمان وقت در دورۀ سلطنت حکومت قاجار، به‌منظور جلوگیری از تجاوز روس‌ها و انگلیسی‌ها به منطقۀ کردستان با تشکیل سپاه مردمی به قیام علیه متجاوزان پرداخت.

از کودکی تا جوانی

سنجرخان، فرزند میرزا محمد وزیری در روستای نران از توابع شهرستان سنندج در سده سیزدهم هجری شمسی متولد شد. پدر سنجرخان از طایفۀ وزیری بود که صدها سال پیشتر به سنندج آمده بودند. طایفۀ وزیری در کردستان از نفوذ بسیاری برخوردار بودند و گاهی در عزل و نصب‌های حکومتی، نقش اساسی داشتند. مادر سنجرخان شیعه و پدرش شافعی‌مذهب بود. سنجرخان وزیری پس از ازدواج، به‌دلیل بی‌مهری برادرش خلیل‌خان بر سر سهم‌الارث پدری، روستا و ملک اجدادی خود را ترک کرد و به‌صورت مستقل به دامپروری پرداخت و در منطقۀ میاوران در همسایگی روستای نران، خانه‌ای ساخت.

سیره اخلاقی

سنجرخان با در اختیار گذاشتن خانه و زمین به کشاورزان، عده‌ای از مردم را دور خود جمع کرد. او دارای روحیۀ مردانگی، دلاوری و جلوگیری از پایمالی حق مظلوم در مقابل ظالم بود. وی برخلاف بسیاری از خوانین که به منافع شخصی توجه داشتند؛ فردی از‌ خود گذشته، با انصاف و مدافع حقوق رعیت و مردم فقیر بود. این امر سبب شد اختلافات چشمگیری با سایر خوانین و حتی خویشاوندان خود پیدا کند و آنها شیوۀ زندگی و رفتار او را تهدیدی برای دیگر خوانین وزیری بدانند.

ایستادگی در برابر بیگانگان

کردستان از دیرباز کانون جنبش‌های ضد استعماری و اشغالگری بوده است. بر همین اساس تعداد حرکت‌های اصلاح‌خواهانه علیه رژیم‌‌های قاجار و پهلوی و جنبش‌های استعمارستیز علیه کشورهای اشغالگر خارجی در این دیار قابل توجه بوده است. یکی از جنبش‌های مهمی که در این منطقه در اواخر حکومت قاجار، علیه حضور بیگانگان به‌ویژه روس‌ها روی داد، قیام سنجرخان وزیری بود. در اواخر حکومت قاجار، بی‌کفایتی حاکمان وقت سبب شد که روس‌ها مناطق مختلفی از ایران از جمله کردستان را اشغال کنند. ساکنان کردستان به‌دلیل سبک زندگی ایلاتی و طایفه‌ای، تعصب خاصی به سرزمین اجدادی خود دارند. به‌همین دلیل، قهرمانانی از جمله سنجرخان وزیری در مقابل اشغالگران ایستادگی کردند. وی ابتدا با فرستادن نامه‌هایی به حاکم سنندج و کسب اجازه، درخواست شروع جنگ علیه متجاوزان کرد؛ اما بعد از ناامید شدن از حمایت آنها، گروهی از جنگاوران محلی را برای مبارزه علیه دشمن اشغالگر تشکیل داد. آنها به جنگ با نیروهای انگلیسی رفتند و با شکست انگلیسی‌ها، راه جنگ با روس‌ها برای آنها هموارتر شد. قیام سنجرخان با انگیزۀ دینی و برای دفاع از مردم مظلومی بود که سرزمین‌شان مورد تجاوز نیروهای بیگانه قرار گرفته بود. این جنبش به‌لحاظ محلی اهمیت بالایی داشت و از نظر ملی نیز جنبشی مؤثر بود. قیام سنجرخان از روی احساسات میهن‌دوستانه و با هدف رهایی مردم کردستان و شهر‌های همجوار از یوغ اشغالگران بود و به قدرت‌های داخلی و خارجی وابسته نبود و ایران‌گرا بودن مردم کردستان را نشان می‌دهد. سنجر‌خان همچنین به‌مدت سه سال به‌عنوان سردار لشکر امیر امجدخان، از حاکمان بانفوذ منطقۀ کلیایی، به ایفای نقش پرداخت.

درگذشت

در سال ۱۲۹۷‌ش علی‌محمد‌خان شریف‌الدوله بنی‌آدم از اهالی خراسان، حاکم سنندج شد. او با فریب و نیرنگ بسیاری از خوانین منطقۀ کردستان را از میان برداشت. سنجرخان نیز که همواره از همکاری با حکومت وقت امتناع می‌کرد مورد غضب او قرار گرفت و شریف‌الدوله با همکاری آصف‌دیوان‌خان وزیری، نقشۀ قتل سنجرخان را کشیدند. آصف‌دیوان‌خان با فریفتن خلیل‌خان، برادر سنجر‌خان، وی را فعالیت علیه سنجرخان تشویق کرد. سرانجام در روز عاشورای سال ۱۳۳۷ق، خلیل‌خان طی یک توطئه، سنجرخان را به عمارت خود دعوت کرده و او را به‌واسطۀ گماشتگان خود به قتل رسانید.

تصویرپردازی

سردار اکرم کردستان از مردان ملی استعمار‌ستیز در سرزمین ایران به‌شمار رفته و الگوی مردانگی، شجاعت، انسانیت، اخلاق و میهن‌دوستی در منطقۀ کردستان دانسته می‌شود. بسیاری از مردم کردستان، کودکان خود را با قصه‌هایی از دلاوری و قهرمانی جوانمردان و قهرمانان آن منطقه از جمله سنجرخانه وزیری، بزرگ کرده‌اند تا آنها از این شخصیت‌ها به‌عنوان الگوی اخلاقی و عملی خود بهره بگیرند. امروزه که با گسترش سبک زندگی مدرن روحیۀ جوانمردی، دفاع از وطن و میهن‌دوستی در میان نسل جوان کم‌رنگ شده، معرفی این قهرمان ایرانی، امری ضروری است. در سال 1402ش با هدف بازنمایی رشادت‌ها و روحیۀ قهرمانی سنجرخان وزیری، یک مجموعۀ تلویزیونی به کارگردانی محمدحسین لطیفی و تهیهکنندگی حسین جلالی تهیه شد تا در ژانر تاریخی و حماسی به معرفی این شخصیت بپردازد. همچنین کتابی با عنوان حماسه سنجرخان، توسط عباس کمندی تألیف شده است که در آن به معرفی سنجرخان وزیری و اقدامات وی پرداخته است.

منابع

• احمدی، اسماعیل، «خوانشی نو از قیام ضداستعماری سنجرخان وزیری»، فصلنامه پژوهش ملل، شمارۀ 28، 1397ش.
• اشرفی، سپیده، «جام‌جم از سریال سنجرخان در گفت و گو با عوامل گزارش می‌دهد: حماسه قهرمان کرد»، وب‌سایت مگیران، تاریخ درج مطلب: 29 بهمن 1402ش.
• حاجی میرزایی، صلاح، «جنبش ضد استعماری در کردستان در اواخر دوره قاجار»، فصلنامه خردنامه، شمارۀ 11، 1392ش.
• حیدرآقایی، «سنجرخان وزیری اسطوره مقاومت و مبارزی جاودان در تاریخ و فرهنگ کردها»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا»، تاریخ درج مطلب: 17 اسفند 1402ش.
• «سنـجرخان مبارز کُرد در برابر روس‌هــا»، وب‌سایت آرمان امروز، تاریخ درج مطلب: 22 بهمن 1402ش. «سنجرخان وزیری از کردستان تا تمام ایران»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 9 خرداد 1399ش.
• «سنجرخان وزیری کیست؟ | آشنایی با قهرمان کُرد»، وب‌سایت شهرآرا نیوز، تاریخ درج مطلب: 29 بهمن 1402ش.
• محمدی، بهرنگ و محمدی، شیما، «تحلیل شخصیت ضد استعماری سنجرخان از دیدگاه روانشناسی مازلو و راجرز»، فصلنامه مطالعات روانشناسی و علوم تربیتی، شمارۀ 21، 1400ش.