سیاه قلم
سیاه قلم؛ سبکی از طراحی با استفاده از ذغال و مداد کنته
سیاه قلم، نوعی نقاشی است که در آن فقط از قلم، مرکب سیاه و مداد استفاده می‌شود.[۱] دهخدا نیز آن را نوعی از تصویر می‌داند که به سیاهی کشند و هیچ رنگ‌آمیزی در آن دیده نمی‌شود.[۲]
در نقاشی سیاه قلم، دو روش معمول است: 1. سایه زدن؛ 2. هاشور زدن
پیشینه نقاشی سیاه قلم
قدمت این سبک از نقاشی در ایران بسیار است و همزمان با سده‌ی هفتم هجری، در کنار فنون دیگر نگارگری پیگیری شد.
واژه سیاه قلم یک واژه کاملا ایرانی است و معادل دقیق انگلیسی برای آن وجود ندارد. برخی انتخاب این واژه را به‌واسطه‌ی هنر استاد محمد سیاه‌قلم (غیاث‌الدین نقاشی) در سده نهم هجری می‌دانند. برخی دیگر، رواج واژه سیاه‌قلم را از دوره کمال‌الملک دانسته‌اند، زمانی‌که شاگردان او با شیوه‌ی «ذغال مِل» و قلم‌مو بر روی بوم، نقاشی می‌کردند.
بسیاری از هنرمندان، نقاشی سیاه قلم را مختص ایران نمی‌دانند، زیرا از گذشته تا کنون در بسیاری از نقاط دنیا، این شیوه‌ی نقاشی، رایج و شناخته‌شده بوده است.
انواع ذغال در نقاشی سیاه قلم
امروزه، از انواع مختلف ذغال، به‌منظور ایجاد نقش‌ها و طرح‌های مختلف استفاده می‌شود؛ برای مثال، از ذغال فشرده برای ایجاد رنگ‌های خاکستری و سیاه پُررنگ، از پودر ذغال برای ایجاد سایه، از ذغال بید یا تاک که به‌صورت بلند و استوانه‌ای شکل است برای طراحی‌های اولیه و پایه‌ای و از مداد ذغالی (کنته) برای رسم ظریف‌کاری‌های هنر نقاشی استفاده می‌شود.
تکنیک‌های نقاشی سیاه قلم
از این سبک نقاشی برای طراحی طرح‌های مختلفی استفاده می‌شود. تکنیک‌هایی برای این مدل از نقاشی وجود دارد که با استفاده از آن‌ها می‌توان به زیبایی و ظرافت نقاشی اضافه کرد.
- تکنیک هاشورزنی: خطوط تیره و نازک به‌صورتی متوالی و به موازات یکدیگر قرار می‌گیرند. در این تکنیک از ذغال استفاده می‌شود تا هاشور را نرم‌تر و تیره‌تر رسم کند.
- تکنیک سایش: با کمک ذغال، یک تکه کاغذ را روی سطحی ساییده و در نهایت بافتی روی آن ایجاد می‌کنند.
- تکنیک محو کردن: برای ایجاد صیقل بین نواحی تاریک و روشن، که از انگشت یا ابزار محوکن استفاده می‌شود.
- تکنیک پاک‌کن زنی: در این روش، از پاک‌کن‌های خمیری، فرچه‌دار و اتودی استفاده می‌شود.[۳]
دیدگاه منتقدان نقاشی سیاه قلم
هرچند این سبک از نقاشی، در میان عوام محبوبیت فراوانی دارد، اما، در میان قشر آکادمیک و دانشگاه‌های هنر، جایگاه خاصی برای آن قائل نیستند. یکی از دلایل این عدم محبوبیت، استفاده گسترده از ابزار کپی در آن است. برخی اساسا این روش را روش طراحی‌محور نمی‌دانند. اما برخی دیگر معتقدند که این سبک از نقاشی نیز مانند سایر شیوه‌های نقاشی نیازمند صبر و تمرین بسیار است. بسیاری از اساتید این حوزه به‌سبک منحصر به‌فردی در این زمینه دست یافته‌اند و به سطح هایپررئال رسیده‌اند. در این سطح، که بالاترین و پیشرفته‌ترینِ سطوح سیاه قلم است، حالت نورپردازی و سایه‌روشن به حد کمال می‌رسد.[۴]
پانویس
منابع
- «بررسی تکنیک‌های نقاشی سیاه قلم و لوازم مورد نیاز آن»، سایت تینو، تاریخ بارگذاری: 28 مرداد 1400ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 28 آبان 1400ش.
- معین، محمد، فرهنگ فارسی معین، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 28 آبان 1400ش.
- «نقاشی سیاه قلم و آموزش تکنیک‌های آن»، سایت ایکاروس، تاریخ بازدید: 28 آبان 1400ش.