سید آهنگ کوثر

از ویکی‌زندگی

سید آهنگ کوثر؛ پژوهشگر ایرانی و مشهور به پدر آبخوان‌داری ایران.

دکتر سید آهنگ کوثر دانشمند و پژوهشگر برتر ایرانی است که به‌خاطر طرح‌هایش در زمینۀ مدیریت منابع آب، به‌ویژه در مناطق خشک به پدر آبخوان‌داری ایران مشهور شد. او از منتقدان جدی سدسازی افراطی در ایران بود و اعتقاد داشت که سرزمین ایران برای انباشت آب، پشت سد مناسب نیست. او تمام هستی، سلامتی، دانش و توان خود را برای آبادانی بیابان‌ها و افزایش اندوختۀ آبی ایران صرف کرد. سید آهنگ کوثر به‌عنوان یک دانشمند ملی و ارزشمند میان ایرانیان شناخته می‌شود.

تولد و خانواده

دکتر سید آهنگ کوثر در 4 خرداد 1315ش در شهر شیراز و در خانواده‌ای متدین، با فرهنگ و نوع‌دوست دیده به جهان گشود.[۱] پدرش که در ارتش خدمت می‌کرد، بسیار منضبط و متعهد بود و این نظم و مسئولیت‌پذیری پدر تأثیر عمیقی در شکل‌گیری شخصیت آهنگ داشت. سید آهنگ که در کودکی همراه پدر زیاد به دامان طبیعت می‌رفت از همان دوران به طبیعت و محیط زیست علاقه‌مند شد.[۲]

تحصیلات

سید آهنگ دوران دبستان و دبیرستان خود را در شیراز و جهرم گذراند و سپس دورۀ دانشسرای مقدماتی را طی کرد و از سال 1333ش تا 1339ش در جهرم و کرمان به شغل آموزگاری مشغول بود. وی مدتی در شعبه‌های بانک صادرات و معادن کرمان و اهواز فعال بود و با پس‌اندازی که در این مدت به‌دست آورد، در سال 1340ش به آمریکا رفت تا به ادامۀ تحصیل بپردازد. او زبان انگلیسی را در کوینز کالج نیویورک آمریکا فراگرفت و تحصیلات خود را در دانشگاه ایالتی یوتا آغاز کرد. نمرات بالای او در مدت تحصیل سبب شد از دانشگاه ارگن امتیاز ویژه‌ای دریافت کند و مدرک کارشناسی خود را در رشتۀ علوم خاک و مدرک کارشناسی ارشد را در رشتۀ فیزیک خاک گرفت.[۳] او مدرک دکترایش را سال 1355ش در دانشگاه اورگن آمریکا در رشتۀ روابط آب و خاک و گیاه با گرایش مهندسی آبیاری و آب‌شناسی جنگل کسب کرد.[۴]

طرح آبخوان‌داری

آبخوان‌داری به مجموعه فعالیت‌هایی گفته می‌شود که با مهار سیلاب و نفوذ آن روی عرصه‌های آبخوان موجب تغذیۀ سفره‌های زیرزمینی می‌شود. آبخوان‌ها در محل خروج آبریزها قرار گرفته و موجب مهار شن‌زارها و تثبیت ریگ‌های روان می‌شوند. در این طرح با کشت درختان مقاوم به خشکی و اجرای عملیات غرق در طی چند سال، این زمین‌ها به جنگل تبدیل می‌شوند. در آبخوان‌داری، برای جمع‌آوری و مدیریت آب‌های زیرزمینی علاوه بر سطح زمین، از زیرِ زمین هم کمک گرفته می‌شود.

دکتر کوثر در مقالات علمی خود بر این دیدگاه تأکید کرده است که در کشور ایران که میانگین تبخیر سالانۀ آن بیش از دو متر است، بهترین روش مدیریت آب‌ها و سیلاب‌ها استفاده از مخازن زیرزمینی یا همان آبخوان‌های درشت‌دانه است نه ساختن سدهای عظیم. این آبخوان‌ها قادرند مقادیر بسیار زیادی از هرزآب‌های کشور را به آبی ناب و گوارا تبدیل کنند. دکتر کوثر همچنین در ارائۀ این طرح معتقد بود سیلاب برای انسان یک برکت است و نه مصیبت و بلا؛ اگر سیلاب اتفاق نمی‌افتاد در بیشتر مناطق جهان حیات وجود نداشت. سیلاب‌ها سفره‌های زیرزمینی را سیراب می‌کنند و مهم این است که انسان بتواند سیلاب‌ها را مهار کرده و از برکت خدا به نحو احسن استفاده کند. او همچنین معتقد است آبخوان‌داری در مناطق دارای خاک نرم که ریگ ندارند، فایده‌ای ندارد و این طرح در مناطقی که آبرفت درشت‌دانه دارند در هنگام سیلاب‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.[۵] فواید طرح آبخوان‌داری نسبت به سدسازی شامل این موارد می‌شود: سادگی و سرعت انجام کار، بازدهی سریع، بیابان‌زدایی، آسیب کمتر به محیط زیست نسبت به سدسازی و پذیرش روستاییان و کوچ‌نشینان که بخش عظیمی از جمعیت ایران هستند. این فواید آبخوان‌داری را نسبت به سدسازی گزینه‌ای منطقی‌تر نشان می‌دهد.[۶]

ازدواج

دکتر سید آهنگ کوثر در سال 1347ش با خانم آذرتاج (نیکی) دوایی ازدواج کرد. همسر وی در تمام سال‌های زندگی یار و همراه دکتر کوثر بود و نقش زیادی در موفقیت او ایفا کرد. ثمرۀ زندگی پرمحبت آنها، دو فرزند پسر و یک فرزند دختر است.[۷]

فعالیت‌ها‌

دکتر سید آهنگ کوثر با ارائۀ طرح آبخوان‌داری سعی بر این داشت که به دیگران اثبات کند که همیشه بهترین راه مواجهه با کم‌آبی ساختن سد نیست و می‌توان با هزینه‌های کمتر و ماندگاری بیشتر، آب را در خاک ذخیره کرد و به‌تدریج و بدون نگرانی از تبخیر، آن را مورد استفاده قرار داد. او معتقد بود سدها محیط زیست را خراب، بیماری‌ها را تشدید و مردم را بی‌خانمان می‌کند.[۸]

سید آهنگ کوثر با ارائۀ طرح آبخوان‌داری در مجامع ملی و بین‌المللی مورد توجه قرار گرفت و از او تقدیر و تشکر شد، هرچند زمانی‌که دکتر کوثر طرح خود را قبل از پذیرفته شدن در سازمان ملل به مسئولین وقت در ایران ارائه کرده بود، حمایتی از او صورت نگرفت.[۹]

او فعالیت جدی خود را در زمینۀ طرح‌های آبخوان‌داری از دی ماه 1358ش از جونگان ممسنی شروع کرد و سپس در سال 1363ش در گربایگان فسا و برخی مناطق مرکزی ایران آن را اجرا کرد که به همین دلیل به پدر آبخوان‌داری ایران مشهور شد.[۱۰] در گربایگان فارس که روستاها دچار بحران زیست‌محیطی و کم‌آبی شده بودند و بسیاری از روستاییان مهاجرت کرده بودند، دکتر کوثر با اجرایی کردن طرح خود توانست در سال زراعی 1389-1390ش مساحت کشتزارهای این منطقه را به بیش از 13 برابر سال 1361ش توسعه دهد.[۱۱]

دکتر کوثر در طول عمر خود به شاگردان بسیاری از ایران و دیگر کشورها، اسرار سازگارشدن انسان با منابع آبی محدود یا زیستن پایدار در بیابان را آموزش داد.[۱۲] او همچنین با 78 مقاله بین‌المللی، به بخشی از مسائل مربوط به مدیریت سیلاب‌ها پاسخ داده است.[۱۳]

جوایز و افتخارها

  • دریافت جایزۀ عالی یونسکو در حوزۀ آب توسط مدیرکل وقت یونسکو در آیین روز جهانی علم، سال 1384ش در بوداپست مجارستان؛[۱۴]
  • طرح تحسین‌شده از سوی یونسکو به‌عنوان الگویی موفق در مدیریت منابع آب در مناطق خشک جهان؛
  • دریافت جایزه بهترین مقاله آبخیزداری سال‌های 1369 و 1371ش در سال‌ 1372ش؛
  • برنده مدال پژوهش درجه 3 در سال 1375ش توسط رئیس‌جمهور وقت؛
  • برنده جایزه دوم خوارزمی برای پژوهش کاربردی در سال 1375ش؛
  • برنده مدال طلای مالکیت معنوی جهانی در سال 1375ش؛[۱۵]
  • برنده جایزه ملی محیط زیست در سال ۱۳۷۹ش؛
  • برنده جایزه ۳۰ هزار دلاری سازمان اسکان بشر در سال ۲۰۰۴م؛
  • برنده جایزه ۲۰ هزار دلاری رودخانه‌های بزرگ ساختۀ دست بشر در سال ۲۰۰۵م که توسط رئیس وقت یونسکو به وی اهدا شد.[۱۶]
  • برنده اولین جایزه ملی استاد دکتر محمد قریب در زمینه پژوهشگران اثرگذار در حوزۀ آب و خاک؛[۱۷]
  • کسب نشان انجمن علمی خاک ایران؛
  • کسب جایزه ویژه داوران محیط زیست ایران.[۱۸]

سبک زندگی

دکتر سید آهنگ کوثر با اینکه تمام دوران تحصیل خود را در آمریکا سپری کرد، اما همیشه به کشور و هموطنانش علاقه داشت و بعد از تحصیل بلافاصله به ایران بازگشت و به قول خودش بسیار تلاش کرد تا درگیر وسوسه‌های قدرت و ریاست نشود. وی با همراهی خانواده‌اش به مدت دوسال در مناطق بیابانی جونگان ممسنی و سال‌ها در یک کانکس در منطقۀ «بیشه زرد» فسا زندگی کرد تا طرح‌های خود را به انجام رسانده و بتواند ارزش آب را به بقیه نشان دهد. وی هنگام دریافت جایزۀ عالی یونسکو از همسرش که زندگی در بیابان‌ها را به آسایش زندگی در شهر ترجیح داد، قدردانی و تشکر کرد.[۱۹]

دکتر کوثر همیشه سخنان خود را با این جملات آغاز می‌کرد: «به‌ نام فروریزنده باران‌ها، روان‌کننده تندآب‌ها و پروردگار آبرفت‌های درشت‌دانه». این عبارت‌ها نشان از آرمان او برای اعتلای ایران داشت.[۲۰] با اینکه دکتر کوثر در مجامع بین‌المللی جایزه‌های زیادی را کسب کرد و مقام علمی او بر جهانیان نیز پوشیده نماند، اما در ایران فرصت چندانی پیدا نکرد تا به‌خوبی، طرح‌ها و ایده‌های خود را عملی سازد. به عقیدۀ کارشناسان محیط زیست فقدان این استاد می‌تواند به تداوم سیاست‌های ناپایدار و وابستگی بیشتر به سدسازی منجر شود.[۲۱]

درگذشت

دکتر سید آهنگ کوثر در سن 88 سالگی در اول آبان 1403ش در شهر شیراز دار فانی را وداع گفت.[۲۲]

نظرات دیگران دربارۀ پدر آبخوان‌داری ایران

در هفت آذر 1403ش و همزمان با چهلمین روز درگذشت دکتر سید آهنگ کوثر، آیین نکوداشت وی در دانشگاه شیراز از سوی بنیاد نخبگان استان فارس برگزار شد. در این مراسم از نقش اثرگذار دکتر آهنگ در حفظ و مراقبت از نعمت ارزشمند آب و اجرای طرح‌های آبیاری سیلابی و آبخوان‌داری در مناطق خشک و نیمه‌خشک ایران که موجب بهبود شرایط زیست‌محیطی آن مناطق و افزایش بهره‌وری آب شد، تقدیر و تشکر شد. معاون سرآمدان و نخبگان بنیاد ملی نخبگان، دکتر کوثر را مایۀ غرور تمام ایرانیان معرفی کرد و اینکه وی در جامعه فردی ناشناخته باقی ماند و خدمات ارزشمند او در راستای حفظ محیط زیست به‌خوبی معرفی نشد را تلخ و حسرت‌برانگیز دانست.

رئیس بنیاد نخبگان استان فارس نیز دکتر آهنگ را از برجسته‌ترین دانشمندان ایران برشمرد که در زمینۀ آبخوان‌داری و آبخیزداری با نگاه به گذشته و حال، سعی کرد آینده و چشم‌انداز بهتری را در این حوزه برای ایران ترسیم کند و در این راه تلاش‌های پرثمری نیز انجام داد.

همچنین همسر دکتر آهنگ در این مراسم همسرش را این‌گونه توصیف کرد: کوثر و یارانش سرسبزی را از دل بیابان بیرون کشیدند و نام آنها تا ابد با افتخار در دفتر روزگار باقی خواهد ماند. وی اشاره کرد: دکتر آهنگ در واپسین روزهای زندگی خود در حالی‌که بیمار بود به شاگردان و همکارانش یادآوری کرد که صندلی‌ها ناپایدار است؛ او اهمیت زمان را برای آنها بازگو کرد و آنها را به گذاشتن وقت برای مطالعۀ بیشتر تشویق کرده و از آنها خواسته بود اگر به ایران علاقه دارید دست از اختلاف‌ها بردارید و به افراد باسواد و متعهد، فرصت سازندگی و خدمت بدهید.[۲۳]

پانویس

  1. «آیین نکوداشت زنده‌یاد استاد دکتر سید آهنگ کوثر برگزار شد»، وب‌سایت بنیاد نخبگان استان فارس.
  2. «نماهنگ زنده یاد دکتر سید آهنگ کوثر-بنیاد ملی نخبگان»، وب‌سایت آپارات.
  3. «نماهنگ زنده یاد دکتر سید آهنگ کوثر-بنیاد ملی نخبگان»، وب‌سایت آپارات.
  4. «درس‌هایی که از پدر آبخوان‌داری ایران نیاموختیم!»، خبرگزاری ایسنا.
  5. «درس‌هایی که از پدر آبخوان‌داری ایران نیاموختیم!»، خبرگزاری ایسنا.
  6. «دکتر سید آهنگ کوثر پدر آبخوان‌داری ایران»، وب‌سایت آموزشیار آب.
  7. «نماهنگ زنده یاد دکتر سید آهنگ کوثر-بنیاد ملی نخبگان»، وب‌سایت آپارات.
  8. درویش، «زندگی‌نامه دکتر آهنگ کوثر؛ استاد فرهیخته آبخوان‌داری»، 1397ش، ص96.
  9. «درس‌هایی که از پدر آبخوان‌داری ایران نیاموختیم!»، خبرگزاری ایسنا.
  10. «دکتر آهنگ کوثر، استاد فرهیخته و پدر دانش نوین آبخوان‌داری ایران دار فانی را وداع گفت»، وب‌سایت مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور.
  11. «درس‌هایی که از پدر آبخوان‌داری ایران نیاموختیم!»، خبرگزاری ایسنا.
  12. درویش، «زندگی‌نامه دکتر آهنگ کوثر؛ استاد فرهیخته آبخوان‌داری»، 1397ش، ص97.
  13. «آیین نکوداشت زنده‌یاد استاد دکتر سید آهنگ کوثر برگزار شد»، وب‌سایت بنیاد نخبگان استان فارس.
  14. «درس‌هایی که از پدر آبخوان‌داری ایران نیاموختیم!»، خبرگزاری ایسنا.
  15. درویش، «زندگی‌نامه دکتر آهنگ کوثر؛ استاد فرهیخته آبخوان‌داری»، 1397ش، ص99.
  16. «آهنگ آمد تا آهنگ زندگی را در دل کویرها و بیابان‌های ایران کوک کند»، خبرگزاری فارس.
  17. «سخنرانی دکتر سید آهنگ کوثر برگزیده حوزه منابع طبیعی»، وب‌سایت آپارات.
  18. «آیین نکوداشت زنده‌یاد استاد دکتر سید آهنگ کوثر برگزار شد»، وب‌سایت بنیاد نخبگان استان فارس.
  19. «آهنگ آمد تا آهنگ زندگی را در دل کویرها و بیابان‌های ایران کوک کند»، خبرگزاری فارس.
  20. «آهنگ آمد تا آهنگ زندگی را در دل کویرها و بیابان‌های ایران کوک کند»، خبرگزاری فارس.
  21. «هشدار آهنگ کوثر برای نجات شیراز!»، خبرآنلاین.
  22. «درگذشت دکتر سید آهنگ کوثر پدر دانش نوین آبخوان‌داری ایران»، خبرگزاری صداوسیما.
  23. «آیین نکوداشت زنده‌یاد استاد دکتر سید آهنگ کوثر برگزار شد»، وب‌سایت بنیاد نخبگان استان فارس.

منابع

  • «آهنگ آمد تا آهنگ زندگی را در دل کویرها و بیابان‌های ایران کوک کند»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 17 آذر 1400ش.
  • «آیین نکوداشت زنده‌یاد استاد دکتر سید آهنگ کوثر برگزار شد»، وب‌سایت بنیاد نخبگان استان فارس، تاریخ درج مطلب: 11 آذر 1403ش.
  • «درس‌هایی که از پدر آبخوان‌داری ایران نیاموختیم!»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 31 مرداد 1401ش.
  • «درگذشت دکتر سید آهنگ کوثر پدر دانش نوین آبخوان‌داری ایران»، خبرگزاری صداوسیما، تاریخ درج مطلب: 1 آبان 1403ش.
  • درویش، محمد، «زندگی‌نامه دکتر آهنگ کوثر؛ استاد فرهیخته آبخوان‌داری»، نشریه طبیعت ایران، دوره 3، شماره 1، پیاپی 8، 1397ش.
  • «دکتر آهنگ کوثر، استاد فرهیخته و پدر دانش نوین آبخوان‌داری ایران دار فانی را وداع گفت»، وب‌سایت مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، تاریخ درج مطلب: 2 آبان 1403ش.
  • «دکتر سید آهنگ کوثر پدر آبخوان‌داری ایران»، وب‌سایت آموزشیار آب، آخرین به‌روزرسانی: 5 آبان 1403ش.
  • «سخنرانی دکتر سید آهنگ کوثر برگزیده حوزه منابع طبیعی»، وب‌سایت آپارات، تاریخ بازدید: 17 آذر 1403ش.
  • «نماهنگ زنده یاد دکتر سید آهنگ کوثر-بنیاد ملی نخبگان»، وب‌سایت آپارات، تاریخ بازدید: 12 مهر 1403ش.
  • «هشدار آهنگ کوثر برای نجات شیراز!»، خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: 5 مرداد 1392ش.