شال‌کو
شال‌کو؛ نوعی بازی محلی و گروهی.
شال‌کو نوعی بازی محلی بهصورت گروهی است. شال‌کو از دو واژة شال و کو تشکیل شده است. شال نوعی شلاق از جنس پارچة پشمی نسبتأ ضخیم است (به طول حدود ۱ متر)[۱] و کو در گویش محلی مناطق جنوبی به‌معنی میدان دایره‌ای شکل است که با گچ یا زغال روی زمین ترسیم می‌شود.[۲] مردم کازرون به ضربه‌ای که مدافع با پا می‌زند کو می‌گویند که به‌معنی دقت و مهارت در زدن هدف است.[۳] از این بازی در مناطق مختلف کشور با نام‌های متفاوتی یاد می‌شود. به این بازی در رامهرمز و بهبهان (استان خوزستان) شال‌کو، [۴]در کازرون و طالب‌آباد (استان فارس)، شلاق‌زنی،[۵] در کهگیلویه و بویراحمد گُرنا یا گُرنا دوال،[۶] در ایزدخواست (استان فارس) دُرنه‌بازی،[۷] در ایلام ته‌سمه‌بازی یا شال‌بازی،[۸] در بروجن (استان چهارمحال و بختیاری) گرمه‌کشی[۹] و در گیلان قَیش‌بازی گفته می‌شود.[۱۰]
تعداد بازیکنان
این بازی بهصورت گروهی انجام می‌شود. افراد در دو گروه ۴ تا ۶ نفره تقسیم می‌شوند. بازیکنان این بازی معمولأ نوجوانان بین ۱۰ تا ۱۵ سال هستند.[۱۱]
زمان انجام بازی
این بازی در تمام ایّام سال به‌ویژه در فصل بهار پس از بارندگی،[۱۲] سیزده‌به‌در و جشن رغائب (اولین شب جمعه ماه رجب) انجام می‌شود.[۱۳]
ابزارها و زمین بازی
برای انجام این بازی به چند تکه پارچه نیاز است. بازیکنان، تکّه‌هایی از پارچه‌های مختلف را به هم گره می‌زنند. سپس گره‌ها را به یکدیگر متصل می‌کنند تا پارچه‌ای گلوله‌شده و درهم تنیده به دست آید. در سروستان (استان فارس) درون پارچه سنگ‌ریزه‌هایی ریخته می‌شود.[۱۴] سپس شال را به ریسمانی به طول حدود ۲ متر می‌بندند. آن‌ها برای زمین بازی، دایره‌ای به شعاع ۱۰ تا ۱۵ متر روی زمین با گچ یا زغال ترسیم می‌کنند.[۱۵]
نحوه انجام بازی
نحوة انجام بازی در نواحی ماهشهر و هندیجان خوزستان به این صورت است که ابتدا قرعه‌کشی می‌شود تا گروهی در کو (میدان) قرار گیرند. گروه دیگر خارج از میدان، بازی می‌کنند. گروهی که در کو هستند مهاجم و گروهی که خارج از کو هستند، مدافع نامیده می‌شوند. گروه خارج از کو شال را در دست گرفته و مدام به گروه دیگر ضربه می‌زنند. گروه درون کو سعی می‌کنند تا شال به آن‌ها برخورد نکرده و همچنین بتوانند با پا ضربه‌ای به بدن افراد خارج از کو بزنند. آن‌ها باید ضربات خود را به پایین‌تر از ران حریف بزنند.[۱۶] در صورتی که شال به پای یکی از افراد درون کو برخورد کند، آن گروه باخته و جای دو تیم جابه‌جا می‌شود.[۱۷] در برخی مناطق به‌جای شال از کمربند استفاده می‌شود که به این بازی شلاق‌زنی می‌گویند.[۱۸] در منطقة کلور (استان اردبیل) به این بازی قیشه‌مزا (به‌معنی کمربند بازی) گفته می‌شود. در این منطقه، دایرة کو بین ۵ الی ۶ متر است. بازیکنان کمربندهای خود را درون کو قرار داده و سگک آن را روی خط می‌گذارند.[۱۹] در ایلام معمولأ ۳ شال یا کمربند بهصورت مثلث درون کو قرار می‌گیرد.[۲۰] در برخی مناطق، درون کو چاله‌هایی حفر شده و بازیکنان درون چاله قرار می‌گیرند.[۲۱] در برخی نقاط دیگر، زمین بازی به ۴ قسمت تقسیم می‌شود. هر بازیکن طنابی را به شکلی قرار می‌دهد تا از چاله رد شده و ۱۰ سانتی‌متر آن از خط کو بیرون باشد. هرکدام از بازیکنان داخل کو، روی یک طناب به شکلی می‌ایستد که طناب میان دو پای او قرار گیرد. بازیکن باید انگشتان یک پای خود را درون چاله قرار دهد تا به راحتی تعادل خود را حفظ کرده و بتواند از طناب خود دفاع کند. گروه خارج از کو تلاش می‌کنند تا طناب را از زیر پای حریف بیرون کشند.[۲۲] در برخی نواحی، هر گروه سرگروهی انتخاب می‌کند (با نام سلّار)[۲۳] تا به کمربندهای داخل کو ضربه بزند. گروه داخل کو با لگد زدن به افراد تیم حریف سعی می‌کند از طناب خود دفاع کند. پای بازیکن از خط کو نباید خارج شود. پس از گرفتن تمام طناب‌ها، گروه خارج از کو می‌توانند به بازیکنان داخل کو ضرباتی از کمر به پایین وارد کنند.[۲۴] در کهگیلویه و بویراحمد بازیکنان خارج از کو پس از گرفتن اولین طناب به بازیکنان حریف ضربه می‌زنند.[۲۵]
در ایزدخواست تیم خارج از کو با کمربند و با زبان راندن «بال ... بال» به گروه درون کو ضرباتی وارد می‌کنند. اگر موفق شوند به بازیکنی داخل کو ضربه وارد کنند جای تیم‌ها جابه‌جا می‌شود.[۲۶] در بروجن، بازیکنان داخل کو سعی می‌کنند کمربند را از بازیکنان خارج کشیده و آن‌ها را به داخل کو بکشند تا ببازند.[۲۷] گاهی یک گروه دست یکدیگر را گرفته تا بهتر حریف را به سمت خود بکشد.[۲۸] گاهی مهاجم برای برهم زدن تمرکز حریف به سرعت از وسط کو می‌گذرد که به این حرکت «شورت» گفته می‌شود. در این حالت، بازیکنی که برای ضربه زدن به بازیکن شورت‌زن رفته باشد از شال خود غافل شده و مهاجمان قصد گرفتن شال او را می‌کنند.[۲۹] در گیلان اگر بازیکنان خارج از کو بتوانند تمام کمربندها را بگیرند، بازیکنان داخل کو باید به آن‌ها کولی دهند.[۳۰] گروهی در این مسابقه برنده است که در مرحلة آخر برندة مسابقه شده باشد.[۳۱] در بروجن داور، بازیکنی از خارج از دایره که کمتر از سایر بازیکنان به داخل کشیده شده را برندة فردی اعلام می‌کند.[۳۲]
پانویس
- ↑ انوری، فرهنگ روز سخن، ذیل واژه شال؛ معین، فرهنگ فارسی، ذیل واژه شال.
- ↑ درویشی، هندیجان تمدنی خفته در خاک، ۱۳۷۸ش، ص۱۶۰؛ جوکار، فرهنگ عامیانۀ مردم بهبهان، ۱۳۷۹ش، ص۹.
- ↑ حاتمی، بازی‌های محلی کازرون، ۱۳۷۷ش، ص۶۶.
- ↑ یوسفی، فرهنگ عامیانۀ مردم رامهرمز، ۱۳۸۷ش، ص۴۱؛ جوکار، فرهنگ عامیانۀ مردم بهبهان، ۱۳۷۹ش، ص۹.
- ↑ حاتمی، بازی‌های محلی کازرون، ۱۳۷۷ش، ص۶۵؛ قزل‌ایاغ، راهنمای بازی‌های ایران، ۱۳۷۹ش، ص۱۶۱و۳۰۰.
- ↑ امیریان، بازی‌های محلی استان کهگیلویه و بویراحمد، ۱۳۷۰ش، ص۴۵.
- ↑ رنجبر، سرزمین و فرهنگ مردم ایزدخواست، ۱۳۷۳ش، ص۳۶۱؛ جعفری، لپوئی ستارۀ درخشان فارس، ۱۳۹۰ش، ص۱۳۴.
- ↑ محمدی، فرهنگ بازی‌های محلی ایلام، ۱۳۷۴ش، ج۳، ص۳۰.
- ↑ هادی‌پور بروجنی، بازی‌های بومی محلی چهارمحال و بختیاری، ۱۳۷۱ش، ص۱۸۳.
- ↑ موسوی، نمایش‌ها و بازی‌های سنتی گیلان، ۱۳۸۶ش، ص۲۱۷.
- ↑ درویشی، هندیجان تمدنی خفته در خاک، ۱۳۷۸ش، ص۱۶۰.
- ↑ کیانی، سیه‌چادرها، ۱۳۷۱ش، ص۳۶۶.
- ↑ مجاوری، آسمان ریسمان، ۱۳۹۰ش، ص۸۰.
- ↑ همایونی، فرهنگ مردم سروستـان، ۱۳۷۱ش، ص۴۹۰.
- ↑ درویشی، هندیجان تمدنی خفته در خاک، ۱۳۷۸ش، ص۱۶۰.
- ↑ درویشی، هندیجان تمدنی خفته در خاک، ۱۳۷۸ش، ص۱۶۰.
- ↑ جوکار، فرهنگ عامیانۀ مردم بهبهان، ۱۳۷۹ش، ص۱۰.
- ↑ قزل‌ایاغ، راهنمای بازی‌های ایران، ۱۳۷۹ش، ص۱۶۱و۳۰۰۰؛ امیریان، بازی‌های محلی استان کهگیلویه و بویراحمد، ۱۳۷۰ش، ص۴۵.
- ↑ مجاوری، آسمان ریسمان، ۱۳۹۰ش، ص۷۹.
- ↑ محمدی، فرهنگ بازی‌های محلی ایلام، ۱۳۷۴ش، ج۳، ص۳۰.
- ↑ کیانی، سیه‌چادرها، ۱۳۷۱ش، ص۳۶۶.
- ↑ جعفری، لپوئی ستارۀ درخشان فارس، ۱۳۹۰ش، ص۱۳۴.
- ↑ «بازی شال و کو»، سایت نگاه مدیا.
- ↑ قزل‌ایاغ، راهنمای بازی‌های ایران، ۱۳۷۹ش، ص۱۶۱-۱۶۲.
- ↑ امیریان، بازی‌های محلی استان کهگیلویه و بویراحمد، ۱۳۷۰ش، ص۴۶.
- ↑ رنجبر، سرزمین و فرهنگ مردم ایزدخواست، ۱۳۷۳ش، ص۳۶۱-۳۶۲.
- ↑ هادی‌پور بروجنی، بازی‌های بومی محلی چهارمحال و بختیاری، ۱۳۷۱ش، ص۱۸۴.
- ↑ جعفری، لپوئی ستارۀ درخشان فارس، ۱۳۹۰ش، ص۱۳۴-۱۳۵.
- ↑ جوکار، فرهنگ عامیانۀ مردم بهبهان، ۱۳۷۹ش، ص۱۰.
- ↑ موسوی، نمایش‌ها و بازی‌های سنتی گیلان، ۱۳۸۶ش، ص۲۱۸.
- ↑ رنجبر، سرزمین و فرهنگ مردم ایزدخواست، ۱۳۷۳ش، ص۳۶۲.
- ↑ هادی‌پور بروجنی، بازی‌های بومی محلی چهارمحال و بختیاری، ۱۳۷۱ش، ص۱۸۴.
منابع
- امیریان، فریدون، بازی‌های محلی استان کهگیلویه و بویراحمد، تهران، جهان معاصر، ۱۳۷۰ش.
- انوری، حسن، فرهنگ روز سخن، تهران، سخن، ۱۳۸۳ش.
- «بازی شال و کو»، سایت نگاه مدیا، تاریخ بازدید: ۲۵ تیر ۱۴۰۱ش.
- جعفری، بهادر و جعفری، راضیه، لپوئی ستارۀ درخشان فارس، شیراز، ایلاف، ۱۳۹۰ش.
- جوکار قنواتی، رضا، فرهنگ عامیانۀ مردم بهبهان، بهبهان، توفیق بهبهان، ۱۳۷۹ش.
- حاتمی، حسن، بازی‌های محلی کازرون، تهران، سروش، ۱۳۷۷ش.
- درویشی، غلام‌رضا، هندیجان تمدنی خفته در خاک، اهواز، موسسه فرهنگی نور معرفت اهواز، ۱۳۷۸ش.
- رنجبر، حسین و دیگران، سرزمین و فرهنگ مردم ایزدخواست، اهواز، [بی‌نا]، ۱۳۷۳ش.
- قزل‌ایاغ، ثریا، راهنمای بازی‌های ایران، تهران، کمیسیون ملی یونسکو، چ۱، ۱۳۷۹ش.
- کیانی، منوچهر، سیه‌چادرها، تهران، مولف، ۱۳۷۱ش.
- مجاوری، محسن، آسمان ریسمان، تهران، نخبگان، ۱۳۹۰ش.
- محمدی، آیت، فرهنگ بازی‌های محلی ایلام، تهران، [بی‌نا]، ۱۳۷۴ش.
- معین، محمد، فرهنگ فارسی، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۲۵ تیر ۱۴۰۱ش.
- موسوی، هاشم و دیگران، نمایش‌ها و بازی‌های سنتی گیلان، رشت، فرهنگ ایلیا، ۱۳۸۶ش.
- هادی‌پور بروجنی، مژگان، بازی‌های بومی محلی چهارمحال و بختیاری، تهران، [بی‌نا]، ۱۳۷۱ش.
- همایونی، صادق، فرهنگ مردم سروستـان، مشهد، به نشر، ۱۳۷۱ش.
- یـوسفی، حسین، فرهنگ عامیانۀ مردم رامهرمز، قـم، مقام محمود، چ۱، ۱۳۸۷ش.