شامنگشت
شامُنگَشت؛ نام کوه و زیارتگاهی در شهرستان ایذه استان خوزستان
شامنگشت نام کوهی است که در ۴۰ کیلومتری جنوب شهرستان ایذه قرار دارد.[۱] این کوه از شرق دریاچه آب بوندان آغاز و تا حوالی روستای روریش به طول حدود ۸۰ کیلومتر و عرض بین ۲۰ تا ۲۵ کیلومتر امتداد یافته و منطقه‌ای به وسعت حدود ۱۸۵۰ کیلومتر مربع را پوشش می‌دهد. بلندترین قلة این کوه ۳۶۱۳ متر ارتفاع دارد. این قله از شمال به جنوب امتداد یافته و شهر ایذه را از کهگیلویه و بویراحمد جدا می‌کند و در دامنة آن رودخانة خِرسان جاری است. کوه غاران یا در اصطلاح محلی قارون در امتداد این قله قرار دارد.[۲] از کوه منگشت آب زرد جاری می‌شود.[۳] این کوه مانند دیواری ییلاق و قشلاق بختیاری را از یکدیگر جدا کرده و در تمام فصول سال پوشیده از برف است.[۴] جلوه‌های زیبای این منطقه صحنه‌های دلنشینی را برای گردشگران فراهم کرده است.
پوشش گیاهی و جانوری
در این منطقه انواع گیاهان وحشی و دارویی و حیوانات وحشی مانند خرس، پلنگ و یوزپلنگ و انواع پرندگان مانند کبک، دراج و تیهو و چهارپایانی مانند آهو وجود دارند.[۵] بلوط ایرانی از درخت‌های شاخص این منطقه است.[۶]
اهمیت باستان‌شناسی این منطقه
در این منطقه بقعه‌ای میان باران‌کِرد و قلعه تُل (مناطقی در شمال استان خوزستان) واقع شده که به خنگ‌سوار معروف است. برخی منابع بیان کرده‌اند که این مکان زیارتگاهی کهن مربوط به مهر یا میترا ( از ایزدان یا فرشتگان آیین مزدیسنا) بوده است.[۷]
مکان زیارتی شامنگشت
مزار امام‌زاده‌ای در ۵۰-۶۰ کیلومتری باغملک (در استان خوزستان) در نزدیکی شهر صیدون واقع شده که به دلیل قرارگرفتن در دامنة این کوه به شامنگشت یا شاه‌منگشت معروف شده است. در برخی منابع بیان شده است که این امامزاده اهل لرستان بوده و نام اصلی او شاه عبدالله است.[۸] دربارة نسب این امامزاده روایات متفاوتی وجود دارد.[۹] مردم این منطقه بر این باورند که این امامزاده در یک جنگ در دامنة کوه پشته شهید شد. به این دلیل به آن کوه «پُشته خسته» می‌گویند.[۱۰] مردم معتقدند پس از شهادت امامزاده، سر او در نقطه‌ای که قتلگاه نام دارد از تن او جدا شده است.[۱۱] پیکر او به دستور یکی از بزرگان منطقه با احترام در دامنة شامنگشت دفن شده است. در برخی منابع بیان شده است که قاتلی که سر امامزاده را با خود داشت، به خانة پیرزنی با نام بی‌بی‌گزیده مهمان می‌شود. پیرزن مشاهده کرد که از این سر، نور درخشانی ساطع می‌شود. ابراهیم پسر او سر امامزاده را در شوشتر دفن کرد.[۱۲] بعدها ابراهیم را نیز در کنار امامزاده دفن کردند که به دلیل دلاوري‌اش به «ابراهیم سربخش» معروف شد.[۱۳] در روایتی دیگر آمده است که پیرزن وارد اتاقی که سر امامزاده قرار داشت شد. او مشاهده کرد که چند نفر نورانی وارد اتاق شدند. ابراهیم به مادر می‌گوید که این سر از نوادگان امام‌علی است. به پیشنهاد پسر، مادر سر او را بریده و به‌جای سر امامزاده قرار می‌دهد تا کفار متوجه نبود سر نشوند. سپس او سر امامزاده را با احترام دفن کرد.[۱۴] امامزاده شامنگشت صاحب کرامات است. عشایر و مردمان این منطقه به زیارت امامزاده می‌روند.[۱۵]
شامنگشت در ادبیات عامه
مردم بختیاری در ادبیات شفاهی خود از منگشت و شامنگشت نیز استفاده می‌کنند. آن‌ها به یکدیگر دعاهایی مانند شامنگشت نگهدارت باد، شامنگشت بزرگت کند و شامنگشت حافظ تو باد استفاده می‌کنند. آن‌ها برای نفرین نیز می‌گویند: شامنگشت تورا زنده نگذارد، شامنگشت نگذارد از این بزرگ‌تر شوی یا کوهمرگ شامنگشت تو را بکشد. مردم این منطقه برای سوگندخوردن نیز از نام امامزاده استفاده می‌کنند.[۱۶] مردمان بختیاری در نام‌گذاری و نام خانوادگی از منگشت و شامنگشت استفاده می‌کنند. نام این منطقه در شعر و موسیقی قوم بختیاری نیز تجلی دارد.[۱۷]
پانویس
- ↑ خسروی، فرهنگ بختیاری، ۱۳۶۸ش، ص۱۲۶-۱۲۷.
- ↑ ساکی، حاشیه بر سفرنامۀ ویلسن، ۱۳۹۴ش، ص۹۷، حاشیه ۷۲.
- ↑ لایارد، سیری در قلمرو بختیاری و عشایر بومی خوزستان، ۱۳۷۱ش، ص۱۲۱-۱۲۲.
- ↑ سعیدیان، دائرةالمعارف سرزمین و مردم ایران، ۱۳۶۰ش، ص۱۱۰۶.
- ↑ سردار اسعد بختیاری، تاریخ بختیاری خلاصة الأعصار في تاريخ البختيار، ۱۳۷۶ش، ص۸۳.
- ↑ «منطقه حفاظت‌شده شالو و منگشت»، سایت تیشینه.
- ↑ سردار اسعد بختیاری، تاریخ بختیاری خلاصة الأعصار في تاريخ البختيار، ۱۳۷۶ش، ص۶۶؛ کیان‌فر، حاشیه بر تاریخ بختیاری خلاصة الأعصار في تاريخ البختيار، ۱۳۷۶ش، ص۶۶، حاشیه ۱.
- ↑ ساکی، حاشیه بر سفرنامۀ ویلسن، ۱۳۹۴ش، ص۹۷، حاشیه ۷۲.
- ↑ علیزاده گل‌سفیدی، تشیع در بختیاری، ۱۳۸۸ش، ص۵۶؛ امام شوشتری، تاریخ جغرافیایی خوزستان، ۱۳۳۱ش، ص۱۳۳؛ شوشتری، مجالس المؤمنین، ۱۳۹۲ش، ج۳، ص۴۰۰-۴۰۱.
- ↑ حاجت‌پور، زیارتگاههای منطقۀ بختیاری، ۱۳۹۰ش، ص۱۴۳.
- ↑ علیزاده گل‌سفیدی، تشیع در بختیاری، ۱۳۸۸ش، ص۱۵۷.
- ↑ امام شوشتری، تاریخ جغرافیایی خوزستان، ۱۳۳۱ش، ص۱۳۴؛ حاجت‌پور، زیارتگاههای منطقۀ بختیاری، ۱۳۹۰ش، ص۱۴۳.
- ↑ شوشتری، فردوس (در تاریخ شوشتر و برخی از مشاهیر آن)، ۱۳۷۸ش، ص۱۵۳؛ حاجت‌پور، زیارتگاههای منطقۀ بختیاری، ۱۳۹۰ش، ص۱۴۳.
- ↑ جزایری، تذکرۀ شوشتر، ۱۳۸۴ش، ص۲۷-۲۸؛ علیزاده گل‌سفیدی، تشیع در بختیاری، ۱۳۸۸ش، ص۱۵۷.
- ↑ خسروی، فرهنگ بختیاری، ۱۳۶۸ش، ص۱۲۷.
- ↑ حاجت‌پور، زیارتگاههای منطقۀ بختیاری، ۱۳۹۰ش، ص۲۲.
- ↑ خسروی، عروس دالانکوه، ۱۳۷۹ش، ص۲۴۲؛ احمدی، کرصیاد (آداب، فرهنگ و اشعار صیادان بختیاری)، ۱۳۹۲ش، ص۷۸؛ شوشتری، فردوس (در تاریخ شوشتر و برخی از مشاهیر آن)، ۱۳۷۸ش، ص۷۲و۱۵۹.
منابع
- احمدی، جانمراد، کرصیاد (آداب، فرهنگ و اشعار صیادان بختیاری)، اصفهان، دارخوین، چ۱، ۱۳۹۲ش.
- امام شوشتری، محمدعلی، تاریخ جغرافیایی خوزستان، تهران، امیرکبیر، ۱۳۳۱ش.
- جزایری، عبدالله، تذکرۀ شوشتر، به‌تحقیق مهدی شرف‌الدین، اهواز، معتبر، چ۱، ۱۳۸۴ش.
- حاجت‌پور، موسى، زیارتگاههای منطقۀ بختیاری، اهواز، معتبر، چ۱، ۱۳۹۰ش.
- خسروی، عبدالعلی، فرهنگ بختیاری، تهـران، فرهنگ‌سرا، ۱۳۶۸ش.
- خسروی، عبدالعلی، عروس دالانکوه، اصفهان، شهسواری، ۱۳۷۹ش.
- ساکی، علی‌محمد، حاشیه بر سفرنامۀ ویلسن، به‌ترجمۀ همو، خرم‌آباد، شاپورخواست، چ۱، ۱۳۹۴ش.
- سردار اسعد بختیاری، علی‌قلی بن حسین‌قلی و سپهر، عبدالحسین، تاریخ بختیاری خلاصة الأعصار في تاريخ البختيار، به‌تحقیق جمشید کیان‌فر، تهران، اساطیر، چ۳، ۱۳۷۶ش.
- سعیدیان، عبدالحسین، دائره‌المعارف سرزمین و مردم ایران، تهران، مجله علم و زندگی، ۱۳۶۰ش.
- شوشتری، علاءالملک، فردوس (در تاریخ شوشتر و برخی از مشاهیر آن)، به‌تحقیق جلال‌الدین محدث ارموی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، چ۲، ۱۳۷۸ش.
- شوشتری، نورالله، مجالس المؤمنین، به‌تحقیق ابراهیم عرب‌پور و دیگران، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، چ۱، ۱۳۹۲ش.
- علیزادۀ گل‌سفیدی، مصطفى، تشیع در بختیاری، اصفهان، سرو چمن، چ۱، ۱۳۸۸ش.
- کیان‌فر، جمشید، حاشیه بر تاریخ بختیاری خلاصة الأعصار في تاريخ البختيار، به‌تحقیق جمشید کیان‌فر، تهران، اساطیر، چ۳، ۱۳۷۶ش.
- لایارد، ا. ه .، سیری در قلمرو بختیاری و عشایر بومی خوزستان، به‌ترجمۀ مهراب امیری، تهران، مهراب امیری، چ۱، ۱۳۷۱ش.
- «منطقه حفاظت‌شده شالو و منگشت»، سایت تیشینه، تاریخ بازدید: ۱۸ تیر ۱۴۰۱ش.