شنبه به در
شنبه به در؛ نوعی آیین نوروزی در اولین شنبة سال نو خورشیدی.
مردم برخی از نواحی کشور، اولین شنبة سال خورشیدی را بیرون از خانه در باغ‌ها و صحراها می‌گذرانند. این آیین بعد از اسلام در ایران رواج یافت. این جشن باقی‌مانده از جشن شکار است که در اولین شنبة سال اجرا می‌شد. برخی، این روز را خوش‌یمن و برخی بدیمن می‌دانند.[۱] مردم ایزدخواست (استان فارس)، اولین شنبة سال نوی خورشیدی را مبارک و پربرکت می‌دانند و آن را شنبه به در نامیده‌اند. آن‌ها در این روز به مکان‌های مختلف رفته و به تفریح می‌پردازند.[۲] آن‌ها اشعاری دربارة این روز نیز دارند. میخوایم بریم شنبه به در / ششه به در، سیزده به در / با عروس‌های باجی‌قمر / با دخترای کل‌‌صفر.[۳] اهالی لرستان در این روز پس از صرف ناهار به دشت و صحرا می‌روند. دختران دم‌بخت نیز در مکان‌های نظرکرده، ننوی کوچکی می‌آویزند تا بخت آن‌ها باز شود. آن‌ها بر این باورند که اگر خاشاکی یا پر، درون ننو بیفتد آرزوی آن‌ها برآورده خواهد شد. مردان در دشت به ورزش و سرگرمی پرداخته و زنان و دختران با طنابی برای خود تاب درست می‌کنند.[۴] کرمانی‌ها این روز را «شنبة سال» می‌نامند و در آن روز مراسمی مانند مراسم سیزده به در اجرا می‌کنند. آن‌ها این روز را مانند سیزده به در نحس نمی‌دانند و با نیت شادی و خوشحالی این آیین را اجرا می‌کنند و سبزه در این روز گره نمی‌زنند.[۵] مردم در این روز به دل طبیعت یا مکان‌های زیارتی یا تفریحی رفته و غذاهایی مانند چلوخورش اسفناج یا سبزی می‌پزند. آش رشته از جمله غذاهای مخصوص این روز است؛ زیرا آن‌ها باور دارند با پخت آش رشته به اصطلاح رشتة کار به‌دست خانواده می‌آید؛ به این دلیل آش رشته را به فردی غیر از اعضای خانوادة خود نمی‌دهند.[۶] مردم سیرجان (استان کرمان) در روز «شنبة سال» به روستاهای اطراف شهر رفته[۷] و در آن‌جا شیرینی، آجیل و کماچ سهن (آرد جوانة گندم) می‌خورند و قلیان می‌کشند. از تفریح‌های این روز دایره‌زدن است.[۸] آن‌ها بر این باورند که هنگام تحویل سال نو خورشیدی، صبح عید و صبح اولین شنبة سال نباید به جسم سیاهی نگاه کنند و آن را به فال بد می‌گیرند.[۹] اهالی پیرسواران ملایر (استان لرستان) این روز را شنبة سِرِسال نامیده و در آن روز سبزه گره می‌زنند.[۱۰] مردم بیرجند این روز را همانند روز سیزده به در نحس می‌دانند و این روز را خارج از خانه می‌گذرانند. آن‌ها لباس‌های رنگی پوشیده و آش رشته می‌پزند تا به اصطلاح رشتة کار از دست‌شان در نرفته و نحسی این روز از میان برود.[۱۱] مردم استهبان (استان فارس)، این روز را شنبه سالی و در این روز بیرون از خانه تفریح کرده و معتقدند باید کاهو، سرکه و سکنجبین بخورند. برای ناهار نیز دوغ یا ماست و جاشیر (نوعی گیاه دارویی) و خرما می‌خورند. اگر روز سال‌تحویل، شنبه باشد مردم می‌خوانند: عجب سالی شده شنبه به نوروز / که زین در پشت گو (گاو) میبینم امروز.[۱۲] خانم‌های نیریزی (استان فارس) در شنبة اول سال با مقداری پنبه به مسجد جامع کبیر رفته و در آن‌جا پنبه را ریسیده و به‌صورت نخ درمی‌آروند و به نیت سلامتی در متکاهای خود از آن نگهداری می‌کنند.[۱۳] مردم در این روز به صحراها و باغ‌ها رفته و حاجت‌مندان به نیت برآورده شدن حاجت خود، دستمالی را رو به بالا پرتاب می‌کنند. اگر دستمال به قلابی گیر کند به این معنی است که حاجت آن‌ها برآورده می‌شود. آن‌ها در این روز انواع برنج‌ها مانند کلم‌پلو و چلوها و انواع آبگوشت طبخ می‌کنند.[۱۴] نوجوانان روستاهای اصفهان در این روز سنگ به رودخانه پرتاب کرده و می‌خوانند: غم برو، شادی بیا / محنت برو، روزی بیا.[۱۵] مردم چهارمحال و بختیاری در اولین شنبة سال که آن را «شنبه گردش» می‌نامند در بیرون از خانه خوراکی‌هایی مانند آش مچه (نوعی آش تهیه شده با گیاه مچه، کشک و پیازداغ) و آش شنگ (نوعی آش تهیه شده از گشاه شنگ، کشک و پیازداغ) پخته و دعا و قرآن می‌خوانند.[۱۶]
پانویس
- ↑ رییسی، «آیین سنتی شنبه گردش در چهارمحال‌وبختیاری»، سایت ایرنا.
- ↑ رنجبر، سرزمین و فرهنگ مردم ایزدخواست، ۱۳۷۳ش، ص۲۳۲-۲۳۳.
- ↑ رنجبر، سرزمین و فرهنگ مردم ایزدخواست، ۱۳۷۳ش، ص۴۴۷.
- ↑ ایزدپناه، «نوروز در لرستان»، ۱۳۶۲ش، ص۸۹۵.
- ↑ بختیاری، سیرجان در آیینۀ زمان، ۱۳۷۸ش، ص۳۰۶.
- ↑ مؤیدمحسنی، فرهنگ عامیانۀ سیرجان، ۱۳۸۱ش، ص۲۵۰.
- ↑ بختیاری، سیرجان در آیینۀ زمان، ۱۳۷۸ش، ص۳۰۶.
- ↑ بختیاری، سیرجان در آیینۀ زمان، ۱۳۷۸ش، ص۳۰۷؛ مؤیدمحسنی، فرهنگ عامیانۀ سیرجان، ۱۳۸۱ش، ص۲۵۰.
- ↑ مؤیدمحسنی، فرهنگ عامیانۀ سیرجان، ۱۳۸۱ش، ص۲۴۹.
- ↑ رسولی، پژوهشی در فرهنگ مردم پیرسواران، ۱۳۷۸ش، ص۳۲۲.
- ↑ رضایی، بیرجندنامه، ۱۳۸۱ش، ص۴۵۵.
- ↑ فقیری، آداب و رسوم نوروزی در فارس، ۱۳۸۲ش، ص۵۰.
- ↑ فقیری، آداب و رسوم نوروزی در فارس، ۱۳۸۲ش، ص۴۹.
- ↑ پیشاهنگ، «شنبه به در (شنبه اول سال)»، دانشنامه مردم‌شناسی نی‌ریز.
- ↑ عسکری، « آیین شنبه به در در قمبوان»، سایت ایران ویلیج.
- ↑ رییسی، «آیین سنتی شنبه گردش در چهارمحال‌وبختیاری»، سایت ایرنا.
منابع
- ایزدپناه، حمید، «نوروز در لرستان»، فروهر، تهران، شماره ۱۰، ۱۳۶۲ش.
- بختیاری، علیاکبر، سیرجان در آیینۀ زمان، کرمان، مرکز کرمان‌شناسی، چ۱، ۱۳۷۸ش.
- پیشاهنگ، «شنبه به در (شنبه اول سال)»، دانشنامه مردم‌شناسی نی‌ریز، تاریخ درج مطلب: ۲۷ اسفند ۱۳۹۱ش.
- رسولی، غلام‌حسن، پژوهشی در فرهنگ مردم پیرسواران، تهران، بلخ، ۱۳۷۸ش.
- رضایی، جمال، بیرجندنامه، به‌تحقیق محمود رفیعی، تهران، هیرمند، چ۱، ۱۳۸۱ش.
- رنجبر، حسین و دیگران، سرزمین و فرهنگ مردم ایزدخواست، تهران، موسسه فرهنگی آیات، ۱۳۷۳ش.
- رییسی، «آیین سنتی شنبه گردش در چهارمحال‌وبختیاری»، سایت ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۷ فروردین ۱۳۹۵ش.
- عسکری، موسی، « آیین شنبه به در در قمبوان»، سایت ایران ویلیج، تاریخ درج مطلب: ۱۵ دی ۱۳۹۲ش.
- فقیری، ابوالقاسم، آداب و رسوم نوروزی در فارس، شیراز، تخت جمشید، ۱۳۸۲ش.
- مؤیدمحسنی، مهری، فرهنگ عامیانۀ سیرجان، کرمان، مرکز کرمان‌شناسی، ۱۳۸۱ش.