شهدای روشنایی

گلزار شهدای دانایی در غرب کابل

شهدای روشنایی، قربانیان حملۀ انتحاری در میدان ده‌مزنگ کابل.

شهدای روشنایی، نامی است که برای اشاره به قربانیان حملۀ تروریستی بر راهپیمایی اعتراضی در میدان دهمزنگ کابل در تاریخ 2 خرداد 1395ش، به کار می‌رود. این نام، در میان بخشی از مردم افغانستان، به نماد عدالت‌طلبی، مبارزه با تبعیض سازمانیافته و مقاومت در برابر این تبعیض بدل شده است.

تاریخچه

شرکت آلمانی فِیشنر، طرح جامع۲۰ سالۀ انرژی افغانستان را تهیه و تأکید کرده بود که خط دوم برق ۵۰۰ کیلو ولتی وارداتی از کشور ترکمنستان به پایتخت افغانستان، از مسیر مناسب و کم‌خطر بامیان و میدان وَردَک، عبور کند، اما در 11 اردیبهشت 1395ش، هئیت دولت افغانستان، به ریاست محمد اشرف غنی، برخلاف طرح پیشنهادی این شرکت، مسیر سالنگ را برای عبور این خط برق، تصویب کرد. این تصمیم، با واکنش اعتراضی فعالان مدنی، استادان، دانشجویان، احزاب سیاسی و نمایندگان پارلمان مردم هزاره مواجه شد. آنها این تصمیم را تبعیض علیه ساکنان بامیان و میدان وردک دانستند که بیشتر از مردم هزاره هستند. کنشگران معترض، چندین بار در شهرهای مختلف افغانستان، راهپیمایی‌های اعتراضی برگزار کردند که بزرگ‌ترین آن در روز 27 اردیبهشت 1395ش بود.

جزئیات

بعد از اعتراضهای زیاد و عدم توجه دولت به خواسته‌های مردم، مبنی بر لغو تصمیم انتقال خط برق از سالنگ، در 2 مرداد 1395ش، راهپیمایی مسالمت‌آمیز مردمی در غرب کابل شکل گرفت. دولت، مسیرها و خیابان‌های اصلی به‌سمت مرکز شهر را با ایجاد موانع بست و تظاهرکنندگان بعد از اجتماع اولیه در مصلی شهید عبدالعلی مزاری، به‌سمت میدان ده‌مزنگ رفته و در آن‌جا راهپیمایی کردند. وقتی مراسم اصلی و سخنرانی‌ها به پایان رسید و معترضان خود را برای نصب خیمه‌های تحصن و اعتراض نامحدود آماده می‌کردند، صدای مهیب انفجار، همه‌جا را تاریک کرد. در این حملۀ فاجعه‌بار، بیش از 90 نفر از معترضان کشته و بیش از 400 نفر دیگر زخمی شدند. گروه داعش، مسئولیت رویداد را به عهده گرفت.

ویژگی

اکثر شهدای روشنایی، جوان‌های تحصیل کرده و از شیعیان هزاره بودند.

واکنش‌ها

نهادها و افراد بین‌المللی این حمله را محکوم کردند و یوناما، نمایندگی سازمان ملل درافغانستان، آن را حمله‌ای علیه افراد یک مذهب و قوم خاص دانست. محمد اشرف غنی، رئیس‌جمهور وقت افغانستان، این حمله را محکوم و یکشنبه ۳ مرداد را ماتم ملی اعلام کرد. همچنین، او دستور داد تا میدان «ده‌مزنگ» به «میدان شهداء» نام‌گذاری شود. معترضان و بازماندگان شهدای روشنایی، دولت افغانستان را مقصر اصلی در این حمله دانسته و خواستار تحقیق نهادهای بین‌المللی دربارۀ این حادثۀ خونین شدند.

یادمان‌ها

بیشتر شهدای روشنایی، روی تپه‌ای در غرب کابل، در پای کوه قُورِیغ، دفن و این تپه به‌نام گلزار شهدای جنبش روشنایی نام‌گذاری شد. همچنین قطعات بدن افراد گمنام در مصلی شهید مزاری به خاک سپرده و یادمان سنگی برای آن ساخته شد.

بازتاب‌ها

1. نماد عدالت‌خواهی

نام شهدای روشنایی، در میان مردم به نماد ماندگار عدالت‌خواهی و برابری بدل شد که بازتاب‌‌دهندۀ خواست‌های همگانی برای تأمین عدالت اجتماعی و حقوق شهروندی است.

2. شعر

شاعران زیادی در افغانستان، ایران و اروپا، ضمن اعتراض به این حادثه، احساسات خود را در قالب شعر بیان کردند. برای مثال، ابوطالب مظفری، از شعرای مشهور افغانستان نوشت:

خون سفید و سرخ و حبش هست در زمین		خون می‌دهیم و باز عطش هست در زمین
ضحاک پیر غازه طلب می‌کند ز ما		هر روز خون تازه طلب می‌کند ز ما
هی می‌کشند و بار دگر تازه‌ایم ما		در مرگ از قدیم خوش آوازه‌ایم ما
خون گلوی کیست برین سنگفرش داغ		اینک سزای آنکه طلب می‌کند چراغ
سر می‌برند وای مگو شانه‌ات کجاست		گیرم چراغ داد تو را خانه‌ات کجاست
شهر تو کو، پناه تو کو، لشکر تو کو		قوم هزار پاره من! کشور تو کو
خواهر بگو هوای کدام شما چُم است		از خانه کدام شما روشنی گُم است
بخت بد کدام شما سرب و سنگ بود		نان‌آور کدام شما دهمزنگ بود
این تکه گوشت پاره دل نوبر تو نیست؟		این لخته‌ها شبیه سر شوهر تو نیست؟
این پاره آستین به نظر آشنا نبود؟		خواهر ببین! دو دست خود مرتضی نبود؟

موسیقی

عارف جعفری، شاعر و هنرمند آوازخوان افغانستانی، آهنگ «خون سفید» را به‌یاد شهدای روشنایی ساخت که مورد استقبال قرار گرفت.

کتاب

سروده‌های شاعران فارسی‌زبان دربارۀ شهدای روشنایی، در دو مجموعۀ شعر، در قالب کتاب، چاپ شده است:

1. مجموعۀ اول با عنوان «هر روز خون تازه طلب می‌کند ز ما»، با تلاش علی یعقوبی و توسط انتشارات امیری در کابل؛
2. مجموعۀ دوم با عنوان «فریاد روشنایی»، با تلاش محمدحسین فیاض و بشیر رحیمی ، توسط انتشارات تاک.

منابع

• «اعلام یک روز ماتم ملی برای شهدای جنبش روشنایی»، وب‌سایت خبرنامه، تاریخ درج مطلب: 2 مرداد 1395ش.
• «جنبش روشنایی»، وب‌سایت ویکی شیعه، تاریخ بازدید: 21 آذر 1401ش.
• «ششمین سالیاد شهدای جنبش روشنایی؛ بزرگ‌ترین جنبش مدنی افغانستان چگونه سرکوب شد؟» خبرگزاری شفقنا، تاریخ درج مطلب: 2 مرداد 1401ش.
• «فریاد روشنایی؛ سروده‌های فارسی‌زبانان برای شنبه سیاه کابل»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 1 شهریور 1395ش.
• «پشت پرده‌ی شب اول و دوم اسد 1395 (فاجعه دهمزنگ)، به‌روایت عضو ارشد شورای عالی مردمی جنبش روشنایی»، خبرگزاری شفقنا، تاریخ درج مطلب: 31 تیر 1396ش.
• «تسلیت بر همه بازماندگان شهدای جنبش روشنایی»، وبلاگ صدای عدالب، تاریخ درج مطلب: 7 مرداد 1395ش.
• «خون سفید، اجرایی از عارف جعفری به‌یاد شهدای کابل»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: 5 مرداد 1395ش.
• «شش سال پس از حمله به جنبش روشنایی؛ تنها قبرستانی در کابل باقی مانده است»، وب‌سایت روزنامۀ صبح کابل، تاریخ درج مطلب: 2 مرداد 1401ش.
• لعلی، اسماعیل، «پنج سال پس از جنبش روشنایی؛ ما به تنهایی عادت نداریم، گورهای ما همه دسته‌جمعی است»، وب‌سایت روزنامۀ صبح کابل، تاریخ درج مطلب: 2 مرداد 1401ش.
• «مسیر مطمین برق سالنگ یا بامیان؟»، وب‌سایت روزنامۀ 8 صبح، تاریخ درج مطلب: 2 حمل 1394ش.