شهر یزد

یزد؛ اولین شهر خشتی و دومین شهر تاریخی جهان.

یزد شهری در مرکز ایران، ما بین اصفهان و شیراز و کرمان واقع شده است.این شهر، ما بین رشته کوههای خرانق و شیرکوه قرار دارد. اوج آبادانی این شهر به قرن هشتم برمی‌گردد و اتابکان یزد از مهمترین عوامل پیشرفت این شهر بوده‌اند. این شهر توسط خواجه نظام‌الملک به «دارالعباده» مشهور شده است. شهر یزد به عنوان اولین شهر خشتی جهان و دومین شهر تاریخی دنیا توسط یونسکو در سال 2017م شناخته شده است. این نامگذاری به سبب گسترده‌ترین بافت تاریخی و مسکونی در ایران به وسعت 700 هکتار است. اولین صندوق امانات جهان در شهر یزد در حدود 1700 سال پیش، بنا شده است. اولین ساعت شهری دنیا در میدان ساعت یزد نیز بنا شده است. بلندترین بادگیر خشتی جهان؛ بادگیر باغ دولت‌آباد یزد با ارتفاع 33 متر در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارد. برخی گردش‌گران، «یزد» را همانند ماشین زمان دانسته‌اند که آدمی را با خود به گذشته می‌برد.

واژه‌شناسی

واژه «یزد» با ایزد و یزدان هم‌ریشه است. یزد در لغت به معنای پاک و مقدس، تحسین برانگیز و آفریننده خوبی‌ها است. نام یزد در گذشته «ایساتیس» و پس از آن «فرافیژ» بوده است. در حال حاضر، قریه‌ای به نام «هرفته» موجود است که شاید همان «فرافیژ» باشد.

پيشينه

پیشینه شهر یزد به قرن‌ها پیش از اسلام نسبت داده می‌شود. یزد اولیه در منطقه مهریز بوده است. آثار به‌دست آمده نشان می‌‌دهد که این شهر به زمانی که مردم در گور مردگان خود وسایل جنگی قرار می‌دادند، تعلق دارد. شهر یزد از دسته شهرهایی است که در زمان تسلط مسلمانان، جزیه داده است. بنابراین آیین زرتشتی را حفظ کرده و دین اسلام به تدریج در آن نفوذ کرده است. تاریخ‌نویسان درباره ساخت شهر یزد اختلاف نظر دارند؛ برخی معتقدند که یزد به دست اسکندر مقدونی ساخته شده و به «زندان اسکندر» معروف بوده است. برخی دیگر معتقدند که یزد به دست یزدگرد اول ساسانی ساخته شده و نام این شهر نیز از نام او گرفته شده است. برخی مورخین معتقدند که شهر یزد را اردشیر بابکان ساخته است.

وسعت

شهرستان یزد دارای مساحت 70011 کیلومتر مربع است. این شهر در جلگه مسطح واقع است و از شمال به دشت کویر، از جنوب به شهرستان سیرجان و بخش بوانات آباده، از شرق به دشت لوت و شهرستان رفسنجان، از غرب به شهر نائین و بخش بوانات آباده و بخش کوهپایه می‌رسد. ارتفاع این شهر از سطح دریا 1230 متر است. مسافت یزد تا تهران از بزرگراه نائین، اردکان و آزادراه کاشان، نطنز و آزاد راه قم، تهران 623 کیلومتر است.

آب و هوا

میانگین دمای یزد 19درجه سانتیگراد است. هوای این شهر به‌واسطه مجاورت با کویر گرم است و بادهای گرمسیری با گردوغبار، هوا را تیره و تار می‌کند. میزان بارش سالیانه بسیار کم و در حدود 80 الی 120 میلیمتر است. آب و هوای یزد، گرم و خشک است. نوسان دما در فصول تابستان و زمستان و حتی شب و روز بسیار متغیر است. گرمای طولانی از اسفند آغاز و تا مهر ادامه دارد و سرما از آبان تا اواخر بهمن است.

زبان و لهجه مردم یزد

یزدی‌ها به زبان فارسی صحبت‌ می‌کنند و لهجه مخصوص به خود دارند که هنوز آن را حفظ کرده‌اند. زبان زرتشتیان، بهدینی (گورونی یا دری زرتشتی) است و در میان خود و در مراسم خویش با این زبان صحبت می‌کنند ولی به زبان فارسی مسلط هستند.

دین و مذهب

دین عموم مردم یزد، اسلام است و پیرو مذهب شیعه دوازده‌امامی هستند. شیعیان یزد، مردمانی معتقد هستند و در مراسم گوناگون به‌ویژه «نخل‌برداری» در ماه محرم، مشارکت پرشوری دارند. در یزد، همچنین تعداد زیادی از زرتشتیان و اندکی یهودی ساکن هستند. «جشن سده» از مراسم معروف زرتشتیان است که در روز دهم بهمن ماه در یزد برگزار می‌شود. اقلیت‌های دینی دیگری نیز در این شهر وجود دارند. اقلیت‌های زرتشتی و یهودی و مسیحی با آرامش در کنار اکثریت مسلمانان شهر یزد زندگی می‌کنند و به‌همین دلیل به این شهر لقب «صلح و گفت‌وگو» داده‌اند.

سوغات یزد

شهر یزد با جاذبه‌های گردشگری فراوان، پذیرای مسافران و جهانگردان بسیاری است. سوغات یزد به دو بخش صنایع دستی و شیرینی‌های یزدی تقسیم می‌شود. صنایع دستی یزد شامل دارایی‌بافی، ترمه‌بافی با تار ابریشمی، سفال‌گری، شعربافی، شمدبافی، زیلوبافی و چادرشب است. شیرینی‌‌های یزدی از معروف‌ترین سوغاتی‌های یزد است. کیک یزدی، پشمک، لوز نارگیل و بیدمشک و پسته، نان برنجی، سوهان خانی و آردی، نقل، حاجی بادام، قطاب و باقلوای یزدی از جمله این شیرینی‌های اصیل و لذیذ است که طرفداران بسیاری دارد.

آثار تاریخی یزد

شهر یزد آثار تاریخی و باستانی بسیاری دارد. آثار تاریخی عمده آن به شرح زیر دسته‌بندی شده است: 1-بازارهای تاریخی شامل بازار خان، بازار زرگری و بازار حاجی قنبر یزد؛ 2- موزه‌های قدیمی شامل موزه سکه و مردم‌شناسی حیدرزاده،موزه آب خانه کلاهدوز، موزه مارکار و موزه قصر آینه؛ 3- مساجد تاریخی شامل مسجد جامع یزد، مسجد شاه طهماسب، مسجد شاه یحیی و مسجد میرخضرشاه چهار منار؛ 4- حمام‌های کهن شامل حمام خان و حمام ابوالمعالی؛ 5- هتل‌‌ها شامل هتل داد یزد، هتل باغ صفائیه یزد، هتل ملک‌التجار و هتل باغ مشیر الممالک؛ 6-میدان‌ها شامل میدان ساعت، میدان خان، میدان امیرچخماق؛ 7-آب‌انبارها نیز شامل امیرچخماق و شش بادگیر است. برخی بناهای مشهور تاریخی دیگر شامل بقعه دوازده امام، آتشکده ورهام یزد، دخمه زرتشتیان، نارین قلعه و خانه لاری‌ها است که سالانه گردشگران زیادی را از نقاط مختلف جهان به یزد می‌کشاند.

کشاورزی در یزد

شیوه کشاورزی سنتی در یزد، به‌دلیل کم‌آبی، مشقت زیادی را به یزدی‌ها تحمیل می‌کرد. حفر قنات یکی از مهم‌ترین راهکارهای کشاورزان یزدی بوده است. کشاورزان، با حفر چاه و دست‌یافتن به آب حتی در عمق صد متری توانستند با حفر کانال، آب را در مسافتی به طول 60 الی 70 کیلومتر به سوی مزارع و یا شهر هدایت کنند. حفر چاه و کانال‌های طولانی نیازمند طاقت و حوصله‌ای وافر بوده است. مردم یزد قرن‌ها با کم‌آبی مبارزه کردند تا اینکه صنایع و ماشین‌آلات کشاورزی به کمک آنها آمد و چاه‌های عمیق حفر شد و دشت‌های سوزان این منطقه را به زیر کشت برده است. محصول عمده کشاورزی شهرستان یزد شامل غلات، حبوب، پسته، بادام، گردو، خشکبار، صیفی، پنبه و حنا است.

صنعت در یزد

یزد از مناطق صنعتی ایران شمرده می‌شود. مهم‌ترین صنایع شهر یزد عبارتند از نساجی فرش و پارچه، معادن فولاد و آهن، کارخانجات کاشی، معادن سنگ و زغال سنگ، کارخانه‌های کابل و فیبر نوری، صنایع غذایی و تولید فرش، زرگری و صنعت طلاسازی. صنایع در یزد به دو بخش صنایع دستی و صنایع کارخانه‌ای تقسیم می‌ شود.

1-صنایع دستی

مهمترین صنایع دستی یزد؛ قالیبافی، ترمه‌بافی، زیلوبافی، ابریشم‌بافی، زرگری، مسگری، شیرینی‌سازی، کنده‌کاری روی فلزات، گیوه‌بافی و سفال‌سازی است. در حال حاضر، 20،000 دستگاه قالیبافی در یزد و اطراف آن دایر است و بهترین نقش‌ها با ظرافت و دقت روی دستگاه‌ها توسط کارگران یزدی پیاده می‌شود. ترمه یزدی، شهرت جهانی دارد و یکی از اقلام صادراتی یزد به‌شمار می‎رود.

2- صنایع کارخانه‌‌ای

صادرات و سرمایه‌گذاری در صنعت نساجی در یزد با استقبال سرمایه‌داران مواجه شده است و این شهر را در زمره مهم‌ترین مرکز نساجی ایران قرار داده است. کارخانه‌‌های ریسندگی و بافندگی بسیاری در یزد فعالیت می‌کنند. وجود روحیه صنعتی، مهارت و صداقت و پایین بودن سطح دستمزد کارگران یزدی، زمینه تولید و سرمایه‌گذاری بیشتر را هموار کرده است.

منابع

• احمدزاده، فرحناز، «معرفی هیجان‌انگیزترین و خوشمزه‌ترین سوغات یزد»، سایت جا با ما، تاریخ بازدید: 10 تیر 1401ش.
• «آثار تاریخی یزد؛ دومین شهر تاریخی جهان»، سایت هومسا، تاریخ بازدید: 8 تیر 1401ش.
• «آثار تاریخی یزد»، سایت تاریخ ما، تاریخ بازدید: 7 تیر 1401ش.
• «آشنایی با شهر یزد»، سایت چمدون، تاریخ بازدید: 8تیر 1401ش.
• «بلندترین بادگیر جهان»، سایت خبرگزاری میزان، تاریخ درج خبر: 30 اردیبهشت 1398ش.
• دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، سایت واژه یاب، تاریخ بازدید: 5تیر 1401ش.
• «فاصله یزد تا تهران چقدر است»، سایت خبرگزاری میزان، تاریخ درج خبر: 5 اسفند 1398ش.
• گروه نویسندگان، مروارید کویر، یزد، استانداری استان یزد، چاپ اول، 1352ش،
• «نخستین شهر خشتی جهان کجاست»، سایت خبرگزاری صدا و سیما، تاریخ درج خبر، 29 آذر 1399ش.
• «معرفی شهر یزد»، سایت کارناوال، تاریخ درج خبر: 20 دی 1396ش.
• «میدان ساعت یزد»، سایت کجارو، تاریخ بازدید: 13 تیر 1401ش.
• «همه چیز درباره یزد»، سایت لحظه آخر، تاریخ بازدید: 13 تیر 1401 ش.

[ویکی‌زندگی] [محیط‌زیست] [مناطق مسکونی]