شپش

شپش؛ انگلی بیرونی که فقط از خون بدن انسان تغذیه می‌کند.

شپش که نام علمی آن پدیکولوزیس (Pediculus) است، یک انگل بیرونی است که در سطح بدن انسان زندگی می‌کند. این انگل در شرایطی که بهداشت رعایت نمی‌شود و نیز در مناطق سردسیر، بیشتر وجود دارد. میزبان این حشره فقط، بدن انسان است.

معرفی

شپش‌ها حشرات بسیار ریز سفید، قهوه‌ای یا خاکستری رنگی هستند که روی بدن انسان زندگی می‌کنند و اندازۀ آن‌ها حدود 3 میلی‌متر است. آن‌ها با مکیدن خون انسان تغذیه می‌کنند. شپش‌ها بر خلاف باور عام، بال ندارند و توانایی پریدن ندارند و روی موها می‌خزند. این حشرات با گزش پوست و ایجاد خارش، موجب آزار انسان می‌شوند. حضور این حشره، به قشر و جنس و سن و طبقۀ خاصی تعلق ندارد و همه انسان‌ها را درگیر می‌کند؛ البته شیوع آن در کودکان و به‌ویژه دختران خردسال، بیشتر است. شپش در بدن انسان به سه نوع تقسیم می‌شود؛ شپش سر، شپش بدن و شپش زهار (عانه). در صورت ابتلا، زدودن این انگلِ واگیردار از روی موها بسیار دشوار است. انتقال شپش از طریق حیوان به انسان ممکن نیست.

علائم

شپش در هنگام گزیدن، با ماده‌ای که از بُزاق خود ترشح می‌کند، سبب ایجاد خارش شدید و خراشیدگی‌هایی در روی پوست می‌شود که در نهایت موجب عفونت‌هایی مانند زردزخم شده و در مراحل پیشرفته‌تر برجسته‌شدن غدد لنفاوی در گردن را در پی دارد. افراد مبتلا به این بیماری دچار بی‌قراری، بی‌خوابی، افسردگی، پرخاشگری و بی‌اشتهایی می‌شوند. همچنین از دیگر علامت‌های این بیماری، احساس راه‌رفتن چیزی لابه‌لای موها و ایجاد قرمزی در پوست است.

راه‌های انتقال

شپش‌ها از طریق تماس مستقیم یا غیرمستقیم منتقل می‌شوند.

• تماس مستقیم: در اثر تماس فرد آلوده با فرد سالم، انگل‌ها منتقل می‌شوند. این روشِ انتقال بیشتر در مکان‌های عمومی مانند پادگان‌ها، مدارس و مهد کودک‌ها که کودکان در هنگام بازی سرِ خود را به یکدیگر نزدیک می‌کنند رخ می‌هد.
• تماس غیرمستقیم: در اثر استفادۀ فرد سالم از لوازم شخصیِ فردِ آلوده مانند استفاده از شانه، رخت‌خواب یا لباس، انگل‌ انتقال می‌یابد.

شپش‌ها نمی‌توانند شنا کنند و امکان انتقال آن‌ها از طریق استخر وجود ندارد.

چرخه زیستی

یک شپش از زمانی‌که تخم (رِشک) است تا زمانی‌که به یک شپش بالغ تبدیل می‌شود باید سه مرحله را طی کند.

• مرحلۀ اول، تخم‌گذاری به‌وسیلۀ شپش بالغ است. تخم‌ها بعد از 6 تا 8 روز باز می‌شوند.
• مرحلۀ دوم، تبدیل تخم به نوزاد (نمف) است. در این مرحله نوزاد برای بالغ‌شدن باید خون‌خواری کند.
• مرحلۀ سوم، بالغ‌شدن نوزاد است. شپش‌ها حدود 6 هفته زنده می‌مانند و هر شپش بالغ ماده روزانه 8 تخم می‌گذارد و بعد از جفت‌گیری می‌تواند روزانه 56 تخم بگذارد. اگر شپش بالغ نتواند 24 ساعت از خون انسان تغذیه کند، می‌میرد.

شپش سر

این نوع شپش ابتدا در موهای پشت‌گردن و اطراف گوش‌ها دیده می‌شود و سپس تا وسط سر گسترش می‌یابد. آن‌ها به‌ندرت روی مژه‌ها و ابروها دیده می‌شوند. شپشِ سر، روی موها تخم می‌گذارد. این تخم‌ها که شبیه شورۀ سر و سفیدرنگ هستند، به انتهای موها می‌چسبند و فرق‌شان با شورۀ سر این است که به‌راحتی از موها کنده نمی‌شوند و فقط با نوک ناخن‌ جدا می‌شوند، اما شوره به‌راحتی در لابه‌لای موها حرکت می‌کند. این حشرۀ شش‌پا با پنجه‌های قلاب‌مانند خود به موها وصل می‌شود و روزانه چند نوبت از خون انسان تغذیه می‌کند.

درگیر شدن افراد به این بیماری، نشان‌دهندۀ عدم بهداشت فردی و کثیف زندگی‌کردن آن‌ها نیست و ممکن است از طریق دیگران به این انگل آلوده شوند. شپش سر، سبب انتقال بیماری‌های دیگر از بدن فرد آلوده به فرد سالم نمی‌شود.

شپش تن

شپش بدن، شبیه شپش سر است، فقط کمی کوچک‌تر است و رنگ شفاف‌تری دارد. این شپش، بیشتر در لباس‌های زیرِ افراد زندگی می‌کند و تحرک بیشتری نسبت به شپش سر دارد. در مراحل پیشرفته این انگل به موهای ریز بدن نیز می‌چسبد. شپش بدن می‌تواند 10 روز، جدا از بدن میزبان زنده بماند و سپس از بین می‌رود. شپش بدن می‌تواند سبب انتقال بیماری‌هایی مانند تیفوس یا تب حاصل از گزش به افراد سالم شود.

شپش عانه

شپش عانه در مناطق مرطوب بدن وجود دارد و خاکستری رنگ است و تحرک کمی نیز دارد. انتقال این شپش از راه تماس جنسی صورت می‌گیرد و در مردان بیشتر دیده می‌شود. شیوع این شپش در میان کودکان بسیار کم است. راه تشخیص این انگل، وجود نقاط آبی در محل گزش است.

راه‌های درمان

درمان شپش سر

برای رهایی از شپش سر، هم درمان‌های خانگی و هم درمان‌های شیمیایی وجود دارد.

درمان‌های خانگی مانند شستن موها با سرکه، آغشته‌کردن موها با انواع روغن‌ها و سس مایونز، ماساژ سر با آب پیاز و یا پوشاندن سر با حنا. در صورت ابتلای یک نفر از اعضای خانواده، بقیۀ اعضای خانواده هم باید معاینه شوند.

درمان شیمیایی با استفاده از شامپوی پرمترین صورت می‌گیرد بدین صورت که، ابتدا موها را خیس کرده و سپس شامپو به موها مالیده شود و بعد از ده دقیقه سر با آب فراوان شسته شود.‌ برای دریافت نتیجۀ مطلوب‌تر، این کار، یک هفتۀ دیگر تکرار می‌شود.

در طول درمان خانگی و شیمیایی، بهداشت فردی باید کاملاً رعایت شود. لباس‌ها و بدن فرد آلوده به‌طور مرتب شسته و تمیز شوند. استفاده از شانۀ دندانه ریز نیز در پیشگیری، تشخیص و درمان شپش سر بسیار مؤثر است.

درمان شپش بدن و شپش عانه

برای درمان این دو نوع شپش، شستشو و گندزدایی لباس‌ها اهمیت بیشتری دارند. در حین درمان بعد از تعویض مکرر لباس‌ها، باید آن‌ها را مرتب با آب داغ بشویند و بهتر است بعد از شستشو، لباس‌ها اتو شوند. همچنین برای درمان از شامپوی پرمترین و لوسیون گامابنزن نیز استفاده می‌شود.

راه‌های پیشگیری

برای پیشگیری از ابتلا به شپش، راه‌کارهایی وجود دارد از جمله؛

1. رعایت بهداشت فردی.
2. چندبار شانه‌کردن موها در طول روز.
3. استفاده نکردن از وسایل شخصی و لباس‌های دیگران.
4. استفاده از ساک مخصوص به خود در باشگاه‌ها و استخرها و دور گذاشتن ساک‌ها از یکدیگر.
5. بالا بردن سطح آگاهی جامعه نسبت به این بیماری و ارتقای رفتارهای بهداشتی در جامعه.

منابع

• «پدیکولوزیس: شپش»، وب‌سایت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی گلستان، تاریخ بازدید: 17 دی 1401ش.
• «شپش و راه‌های درمان شپش»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: 17 دی 1401ش.
• «شپش و راه‌های درمان شپش»، وب‌سایت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی کاشان، تاریخ درج مطلب: 11 مهر 1397ش.
• «علائم شپش سر در زنان و مردان + راه‌های درمان شپش»، وب‌سایت ایده‌آل مگ، تاریخ به‌روزرسانی: 23 مرداد 1401ش.
• «علت شپش سر چیست؟ درمان مؤثر شپش سر در کودکان و بزرگسالان»، وب‌سایت پذیرش 24، تاریخ درج مطلب: 16 خرداد 1401ش.
• نسیم‌فر، امیر، «شپش سر چیست؟»، وب‌سایت بیمارستان شهید مطهری، تاریخ درج مطلب: 5 دی 1394ش.
• «همه چیز درباره شپش»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: 17 دی 1401ش.