شکریه تبسم

شکریه تبسم، دختر 9 سالۀ افغانستانی که در اسارت داعش، سر بریده شد

شُکریه تَبسم، دختر خردسالی که قتل او در ولایت زابل، خاستگاه جنبش تبسم شد.

شکریه تبسم، دختربچه‌ای از قوم هزاره، در مسیر راه غزنی به قندهار همراه 6 نفر دیگر، توسط افراد مسلح ربوده و بعد از حدود یک ماه اسارت، به‌شکل فجیعی سربریده شدند. این حادثۀ وحشتناک، باعث حضور خودجوش و میلیونی مردم در سراسر افغانستان و خلق یک ادبیات جدید در عرصۀ سیاسی و اجتماعی به‌نام «جنبش تبسم» شد که یک حرکت‌ عدالت‌خواهانۀ بی‌سابقه در تاریخ افغانستان بود.

زادگاه

شکریه تبسم در سال 1385ش، در روستای «دَهمَردَۀ گُلزَار»، از توابع وُلُسوالی جاغوری در ولایت غزنی به دنیا آمد.

شرح حادثه

تبسم و همراهان او در هفتم مهر 1394ش در راه غزنی به قندهار، در منطقۀ رَسنَه از توابع ولسوالی گیلان ولایت غزنی توسط گروهی از تروریست‌ها ربوده شدند. ربایندگان این هفت نفر را در ۱۶ آبان 1394ش، سربریدند و روز بعد، تصاویری از اجساد سربریدۀ آنها در شبکه‌های اجتماعی، به‌خصوص در فیسبوک، منتشر شد. پس از مدتی، هویت گروگان‌های مقتول، سه زن و چهار مرد اعلام شد که در میان آنها خانمی 75 ساله به‌نام لاجورد و دختربچه‌ای خردسال، به‌نام شکریه تبسم، حضور داشتند. این جنایت، در ولسوالی ارغنداب از ولایت زابل، در جنوب افغانستان روی داد و گروه داعش مسئولیت آن را به‌عهده گرفت.

ویژگی

این حادثۀ فجیع، در نوع خود در تاریخ افغانستان بی‌سابقه بود. به‌همین دلیل از میان هزاران حادثۀ تلخ و مرگبار، باعث خلق ماندگارترین کنش جمعی در عرصۀ سیاسی و اجتماعی افغانستان شد. سربریدن یک دختر خردسال و بی‌گناه، تمام مردم افغانستان و انسان‌های آزادۀ جهان را از لحاظ عاطفی تحت تأثیر قرار داد و باعث بسیج عمومی همه اقوام کشور برای دادخواهی شد.

خاک‌سپاری

1. انتقال به کابل

دولت افغانستان اجساد قربانیان را به غزنی انتقال داد تا به خانواده‌های آنها تحویل داده شود؛ اما با اصرار مردم برای دادخواهی، اجساد به کابل منتقل شدند. مردم با بر افروختن شمع، تمام شب را در هوای سرد در کنار تابوت‌ها، به‌صبح رساندند و برای دادخواهی در جادهها آماده شدند.

2. دادخواهی

بعد از انتقال پیکر تبسم به کابل، خیابانهای این شهر به میدان اعتراض خودجوش مردمی بدل شد و در روز چهارشنبه، 20 آبان 1394ش، شمار زیادی از مردم از همۀ اقوام و اقشار اجتماعی، پیکرهای این هفت تن را بر دوش خود، حمل کرده و با تجمع در برابر کاخ ریاست جمهوری افغانستان به بیدادگری گروه‌های تروریستی و سکوت حکومت مرکزی افغانستان اعتراض کردند. در این حرکت مدنی، مردم از هر قوم، نژاد و مذهب حضور داشته و همگی خواهان عدالت بودند. جمعی از شهروندان هندو (سیک) نیز در این تجمع مدنی شرکت کرده و به‌صورت سمبلیک تابوت‌های شهدای زابل را به دوش کشیدند.

3. تشییع

جنازه‌های شهدا، روز جمعه، 23 آبان 1394ش، با سه فروند بالگرد وزارت دفاع به زادگاه آنها در جاغوری منتقل و در روستای دهمردۀ گلزار با حضور گستردۀ مردم محل، به خاک سپرده شد.

جنبش تبسم

حضور پرشور مردم در خیابان‌های کابل و سایر شهرهای افغانستان، یک حرکت عدالت‌خواهانۀ بی‌سابقه را بنیان نهاد که در ادبیات سیاسی و اجتماعی افغانستان، «جنبش تبسم» نامیده شد. در این حرکت دادخواهانه، ماندگارترین کنش جمعی در برابر جنایت و فاجعه رقم خورد.

موضع‌گیری‌های مسئولان

1. رئیس‌جمهور: بعد از حضور میلیونی مردم در اطراف ارگ ریاست جمهوری، رئیس‌جمهور افغانستان، مردم را به آرامش و اتحاد فراخواند. او در سخنانی به تلاش‌های ارتش افغانستان برای آزادی گروگان‌های هزاره اشاره کرد و با محکوم کردن سربریدن این هفت تن، آن را نشانۀ ضعف «دشمنان افغانستان» خواند. همچنین در ارگ ریاست جمهوری جلسۀ فوق‌العادۀ امنیتی، به‌خاطر پی‌گیری و مجازات عاملین این جنایت و دلجویی از خانواده‌های قربانیان برگزار شد.

2. مجلس نمایندگان: نمایندگان مجلس افغانستان، تروریستها را دشمنان تمام اقوام افغانستان خوانده و از مردم افغانستان خواستند تا وحدت خود را حفظ کنند.

واکنش‌ها

1. مردم: این حادثه واکنش شدید مردم افغانستان و جهان را به‌دنبال داشت. در 20 آبان 1394ش، راه‌پیمایی‌های عظیمی در سراسر افغانستان و سایر نقاط جهان، برگزار شد. در راه‌پیمایی کابل، مردم بیش از ده ساعت در خیابان‌ها حضور داشتند و از غرب کابل تا دروازۀ ارگ ریاست جمهوری، بیش از 10 کیلومتر راه رفتند. پس از آن، یادبودهای متعددی در سراسر کشور و جهان برای حفظ نام و یاد قربانیان زابل برپا شد که هنوز ادامه دارد.

2. رسانه‌ها: قتل فجیع هفت گروگان، در بسیاری از رسانه‌های داخلی و بین‌المللی بازتاب پیدا کرد و بسیاری از کاربران در شبکه‌های اجتماعی مثل فیسبوک، نمایۀ خود را به عکس شکریه تبسم، مزین کردند.

3. ادبیات: بعد از وقوع حادثه، یادداشت‌ها، مقاله‌ها، اشعار و دلنوشته‌های زیادی تولید و ثبت شده که این جنبش را در تاریخ افغانستان ماندگار کرده است. برای مثال می‌توان به شعری از بشیر رحیمی اشاره کرد که با ابیات زیر آغاز می‌شود:

چگونه شمع برای تو می‌توان افروخت		مگر به داغ تو آتش گرفت و جان افروخت
کم است اگر که به داغ تو خاک، خون گرید		مگر شفق شد و آتش در آسمان افروخت
شبانه، هُرم غمت آه آه بالا رفت		چه شعله‌ها که به دامان کهکشان افروخت
غمت عزیز شد و چنگ زد به دل‌هامان		غمی که جان و تن مرد و زن از آن افروخت
به سوگت ای سر از تن جدا چه باید کرد؟		چگونه سینه زد و نوحه کرد و جان افروخت؟

4. سازمان ملل: در پی این حادثه، دفتر معاونت سازمان ملل متحد در کابل (یوناما) قتل شکریه تبسم و همراهان او را محکوم کرد و این حادثه را از جرایم جنگی خواند.

پیامدها

بعد از حضور خودجوش و میلیونی مردم در 20 آبان 1394ش در سراسر افغانستان، شکریه تبسم به نماد مظلومیت، عدالت‌خواهی، بیداری، پایداری، مقاومت خیابانی، خیزش‌های مدنی و جنبشهای شالوده‌شکن اجتماعی بدل شد و مردم دریافتند که می‌توانند از طریق فعالیت‌های اجتماعی، نتیجه بگیرند.

منار یادبود

بر مزار شکریه تبسم و همراهان او، منار یادبودی ساخته‌اند که بر روی آن عکس این هفت شهید دیده می‌شود.

منابع

• ابراهیمی، نسیم، «تبسم بریده‌ شدۀ شکریه 9 ساله در پیش ارگ»، و ب‌سایت مجلۀ اورال، تاریخ درج مطلب: 20 آبان 1394ش.
• احمدی، یوسف، «ظرفیت و کارکردهای شبکه‌های اجتماعی فیسبوک در همسویی جنبش‌های اجتماعی: مطالعۀ موردی جنبش تبسم»، فصلنامۀ علمی- پژوهشی غرجستان، شماره سوم، بهار 1396ش.
• امینی، حسین‌علی «گروه‌های افراطی، نوستالژی حکومت اسلامی یا خشونت و انتقام‌گیری؟» وب‌سایت طرح نو، تاریخ درج مطلب: 1 بهمن 1399ش.
• برهانی، محمدجواد، «نقطه سرخط ۶۶» وب‌سایت اطلاع‌رسانی جاغوری، تاریخ درج مطلب: 11 مهر 1400ش.
• «بیانیۀ مجمع علما و طلاب جاغوری در بارۀ شهدای بی‌گناه مردم هزاره در زابل»، وب‌سایت جت بیست، تاریخ درج مطلب: 24 آبان 1394ش.
• «پیکر قربانیان رویداد زابل، در جاغوری به خاک سپرده شد»، خبرگزاری جمهور، تاریخ درج مطلب: 23 آبان 1394ش.
• «دل‌نوشته‌های فعالان شبکه‌های اجتماعی برای شکریه»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 21 آبان 1394ش.
• دهقان، صادق، «شب شعر تبسم»، وبلاگ چنداول، تاریخ درج مطلب: 6 دی 1394ش.
• «شب شعر تبسم ویژۀ افغانستان برگزار می‌شود»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: 9 دی 1394ش.
• «شب شعر شکریه تبسم در کابل برگزار می‌شود»، خبرگزاری شفقنا، تاریخ درج مطلب: 26 آبان 1394ش.
• شریفی، غفاری و علی اکبر، عبدالله، «جنبش ملی دادخواهی تبسم از آغاز تا پایان»، وب‌سایت جت بیست، تاریخ درج مطلب: 13 خرداد 1395ش.
• «گلوی بریده تبسم، جرقه‌ای برای مشتعل شدن آتش دل‌های مردم افغانستان بود»، خبرگزاری شفقنا، تاریخ درج مطلب: 15 آذر 1394ش.
• لعلی، رضا، «بیست عقرب، کنش جمعی در برابر بیدادگری»، هفته‌نامۀ راه ابریشم، شماره 19، 21 آبان 1395ش.
• محمدی، عارف، «سیک‌ها و هندو‌ها؛ اقلیتی با کوله‌باری از رنج»، وبسایت روزنامۀ 8 صبج، تاریخ درج مطلب: 11 فروردین 1399ش.
• مشل نوف، مجیب، «گزارش تظاهرات بیست عقرب درنیویورک تایمز»، ترجمۀ عالمی کرمانی، هفته‌نامۀ راه ابریشم، شماره 19، 21 آبان 1395.
• واعظی، حمزه، «تبسم، جیغ بلند یک بیداری»، هفته‌نامۀ راه ابریشم، شماره 19، 21 آبان 1395.
• «واکنش‌ها به سربریدن هفت گروگان «شکار توطیه نشوید»، وب‌سایت رزنامۀ ماندگار، تاریخ درج مطلب: 18 آبان 1394ش.
• «یوناما قتل هفت غیر نظامی را در ولایت زابل محکوم کرد»، خبرگزاری صدای افغان، تاریخ درج مطلب: 20 آبان 1394ش.