صله رحم
صله رحم، پیوند و ارتباط با خویشاوندان
مفهوم‌شناسی
صله رحم از دو واژه «صله» و «رحم» تشکیل شده است؛ برای «صله» معانی مختلفی بیان شده از جمله احسان[۱] و پیوستن[۲] که هر دو قابل‌جمع است یعنی جمع بین ارتباط با خویشاوندان و احسان و بخشش به آن‌ها. واژه «رَحِم» نیز به معنای جای جنین در شکم مادر است که آن را «زِهدان» می‌گویند،[۳] اما ازآنجاکه همه خویشاوندان از یک رحم متولد شده‌اند معنای قرابت و خویشاوندی نیز از آن استعاره گرفته شده است.[۴] بنابراین می‌توان گفت معنای اصطلاحی صله رحم، دیدار با مجموعه پیوسته‌ای از خویشاوندان و ایجاد ارتباط با آن‌ها است.[۵]
اهمیت صله رحم
پیوند و ارتباط با خویشاوندان نسبی و سببی در اسلام از ارزش بالایی برخوردار است. در قرآن و روایات نسبت به انجام آن تأکید و نسبت به ترک آن هشدار داده شده است. پیامبر اسلام صله رحم را بخشی از دین دانسته و به آن سفارش کرده هرچند فاصله اشخاص از یکدیگر به اندازه یک سال راه رفتن باشد و در این راه سختی‌های زیادی ببینند.[۶] همچنین در روایتی از پیامبر اسلام علاوه بر بخشش گناهان، برای کسی که صله رحم انجام می‌دهد اجر صد شهید بیان شده است.[۷]
حد صله رحم
اسلام دایره صله رحم را بسیار وسیع و ساده قرار داده است. امام علی در روایتی کمترین حد صله رحم را «سلام کردن» معین کرده[۸] و امام صادق کمترین حد پذیرایی در صله رحم را شربت آبی معرفی می‌کند،[۹] همراه شدن صله رحم با غذا و پذیرایی سنگین، کار اشتباهی است که در زمان ما در برخی مناطق رواج پیدا کرده است. امام صادق بهترین راه برای خدمت به خویشاوندان و نزدیکان را خوب سلام کردن، خوب جواب سلام دادن[۱۰] و آزار نرساندن به آن‌ها[۱۱] می‌داند.
آثار صله رحم
گستره آثار صله رحم دنیا، آخرت و امور اجتماعی را در برمی‌گیرد؛ برخی از آثاری که در روایات آمده عبارت‌اند از آباد شدن شهرها،[۱۲] طولانی شدن عمر،[۱۳] دفع بلا،[۱۴] زیاد شدن دارایی،[۱۵] خوب شدن اخلاق،[۱۶] آسانی مرگ[۱۷] و آسانی حسابرسی در قیامت.[۱۸]
آداب صله رحم
در روایتی از پیامبر اسلام، «سلام کردن» و «دست دادن» از جمله آداب صله رحم معرفی شده است.[۱۹] از دیدگاه فقهای مسلمان تنها با کسانی می‌توان دست داد که مَحرم محسوب باشند، از این‌رو دست دادن با خویشاوندان نامحرم، کاری اشتباه و حرام است. از دیگر آداب صله رحم «معانقه» و در آغوش گرفتن یکدیگر است. درباره ثواب معانقه در روایات آمده وقتی دو نفر دست می‌دهند و معانقه می‌کنند خداوند به هر دو طرف نظر می‌کند و رحمت خود را شامل حال آن‌ها کرده و نزد فرشتگان به دوستی و ملاقات بین بندگان خود مباهات می‌کند.[۲۰]
نکوهش قطع رابطه
اگر خویشاوندان با ما قطع رابطه کرده باشند اسلام اجازه نمی‌دهد که ما با آن‌ها قطع رابطه کنیم.[۲۱] در روایتی از پیامبر اسلام این کار یکی از مبغوض‌ترین اعمال نزد خدا و موجب خشم و غضب او دانسته شده است.[۲۲] در روایتی دیگر از امام صادق قطع‌کننده رحم ملعون ناميده شده است؛[۲۳] چنین کسی وارد بهشت نمی‌شود[۲۴] و بوی بهشت که از فاصله دو هزار سال به مشام می‌رسد را احساس نمی‌کند.[۲۵] در آیات قرآن تنها رابطه با خویشاوندان کافر و مشرکی که دشمن اسلام و ستیزه‌جو هستند استثنا شده است. «بر پیامبر و کسانی که ایمان آورده‌اند سزاوار نیست که برای مشرکان- پس از آنکه برای‌شان آشکار گردید که آنان اهل دوزخ‌اند- طلب آمرزش کنند، هر چند خویشاوند [آنان] باشند.»[۲۶]
پانویس
- ↑ عمید، فرهنگ عمید، ذیل واژه صله.
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه صله.
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه رَحِم.
- ↑ نمازی، مستدرک سفینه البحار، 1408ق، ج4، ص112.
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه رَحِم.
- ↑ کلینی، الکافی، 1407ق، ج2، ص151.
- ↑ نوری، مستدرک الوسئل و مستنبط المسائل، 1408ق، ج15، ص249.
- ↑ کلینی، الکافی، 1407ق، ج2، ص155.
- ↑ کلینی، الکافی، 1407ق، ج2، ص151.
- ↑ کلینی، الکافی، 1407ق، ج2، ص157.
- ↑ نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، 1408ق، ج15، ص255.
- ↑ کلینی، الکافی، 1407ق، ج2، ص152.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، 1403ق، ج71، ص93.
- ↑ کلینی، الکافی، 1407ق، ج2، ص151.
- ↑ کلینی، الکافی، 1407ق، ج2، ص151.
- ↑ کلینی، الکافی، 1407ق، ج2، ص151.
- ↑ طوسی، امالی طوسی، 1414ق، ص481.
- ↑ طوسی، امالی طوسی، 1414ق، ص481.
- ↑ طوسی، امالی طوسی، 1414ق، ص215.
- ↑ کلینی، الکافی، 1407ق، ج2، ص184.
- ↑ کلینی، الکافی، 1407ق، ج2، ص247.
- ↑ نمازی، مستدرک سفینه البحار، 1408ق، ج4، ص108.
- ↑ شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، 1409ق، ج16، ص280.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، 1403ق، ج71، ص91.
- ↑ کلینی، الکافی، 1407ق، ج2، ص349.
- ↑ سوره توبه، آیه113.
منابع
- قرآن کریم.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، سایت موسسه لغت نامه دهخدا و مرکز بین‌المللی آموزش زبان فارسی، تاریخ بازدید: 16 مرداد 1400ش.
- شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، تفصيل وسائل الشيعة إلى تحصيل مسائل الشريعة، قم، مؤسسة آل البيت عليهم السلام، چاپ اول، 1409ق.
- طوسی، محمد بن حسن، امالی طوسی، قم، دار الثقافة، چاپ اول، 1414ق.
- عمید، حسن، فرهنگ عمید، سایت کتابسرای اشجع، تاریخ بازدید: 16 مرداد1400ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق و مصحح علی‌اکبر غفارى و محمد آخوندى، تهران، دار الكتب الإسلامية، چاپ چهارم، 1407ق.
- مجلسی، محمد باقر بن محمدتقى، بحار الانوار، بیروت، دار إحياء التراث العربي، چاپ دوم، 1403ق.
- نمازی شاهرودی، علی، مستدرک سفینه البحار، قم، مؤسسة النشر الاسلامي التابعة لجماعة المدرسين، چاپ سوم، 1395ش.
- نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مؤسسة آل البيت عليهم السلام، چاپ اول، 1408ق.