طلاق توافقی

طلاق توافقی؛ توافق زوجین بر پایان عقد ازدواج دائم.

طلاق، گسیختگی خانواده و انحلال قانونی، شرعی و عرفی ازدواج، با شرایط و مقررات خاص است. مرد به موجب طلاق که به اذن خود یا حکم دادگاه است، زن را که در زوجیت او بوده، رها می‌کند.

معنای طلاق توافقی

طلاق توافقی، طلاقی است که در آن زن و شوهر با رضایت خود و پس از طی مراحل قانونی اقدام به طلاق می‌کنند. در این نوع از طلاق، زوج و زوجه در مورد تمام مسائل زندگی مانند جهیزیه، مهریه، نفقه و حضانت فرزند، با یکدیگر توافق کرده و سپس از یکدیگر جدا می‌شوند.

ماهیت طلاق توافقی

طلاق توافقی در ایران، نخستین بار در قانون حمایت خانواده (1353ش) رسمیت یافت؛ اما پس از انقلاب اسلامی، به‌علت مغایرت با مبانی فقهی کنار گذاشته شد. سپس در سال 1371ش با قانون اصلاح مقررات دوباره مطرح شد و در سال 1392ش مجدداً احیا گردید. توافق زوجین، مفهومی حقوقی است که با وضع قانون ایجاد شده و این نوع طلاق در منابع فقهی نیامده است. در فقه، طلاق توافقی نوعی از طلاق خلع و مبارات به حساب می‌آید. مطابق ماده 114۶ قانون مدنی، طلاق خلع آن است که زن به‌واسطۀ کراهتی که از شوهر خود دارد، در ازای پرداخت مالی به شوهر، طلاق می‌گیرد؛ اعم از اینکه آن مال عین مَهر یا معادل آن و یا بیشتر و یا کمتر از آن باشد. مطابق ماده 114۷ قانون مدنی، طلاق مبارات آن است که کراهت از طرفین باشد، ولی در این صورت، عوض یا مالی که زن به مرد می‌دهد، باید زائد بر میزان مهر نباشد. در طلاق توافقی، کراهتی از جانب زن نسبت به شوهر و یا از جانب زن و شوهر نسبت به یکدیگر وجود ندارد و یا اگر کراهتی هم وجود دارد، زوجه بدون تملیک هیچ‌گونه فدیه یا عوضی به زوج، موافقت او را برای طلاق جلب می‌کند. در این نوع طلاق، گاه زن و مرد با هم اقدام به تقديم دادخواست طلاق مي‌کنند و گاهي خواهان طلاق زوجه است و زوج با آن موافقت مي‌کند. در نهایت، دادگاه، مطابق ماده واحد قانون اصلاح مقررات مربوط به طلاق مصوب 28/8/1371 مجمع تشخيص مصلحت نظام، اقدام به صدور گواهي عدم امكان سازش می‌کند.

ارکان طلاق توافقی

1. توافق مقدماتی؛
2. گواهی عدم امکان سازش؛
3. اجرای صیغۀ طلاق.

علل و عوامل مؤثر در طلاق توافقی

طلاق، یکی از مشکلات اجتماعی است. با توجه به افزایش میزان طلاق در جامعه، لزوم توجه بیشتر به علل و عوامل موثر در آن ضروری است. در‌ مجموع، عوامل موثر در طلاق را به چهار دستۀ کلی تقسیم کرده‌اند:

1. عوامل اجتماعی؛ مانند اعتیاد، ازدواج تحمیلی، سنت‌های غلط، مداخلۀ اطرافیان، میزان مهریه، سابقۀ دوستی قبل از ازدواج، خشونت‌های خانوادگی و غیره.
2. عوامل اقتصادي؛ مانند فقر، عدم پرداخت نفقه، تجمل‌گرایی، بیکاري مرد، استقلال‌خواهی مالی از طرف زنان و به‌روز شدن مهریۀ زنان.
3. عوامل فرهنگی؛ مانند اختلافات مذهبی، اختلافات فرهنگی، خیانت آشکار و پنهان زوجین، اهانت به مقدسات شرعی یکدیگر و تعصبات بی‌جاي فرهنگی.
4. عوامل فردي- شخصیتی؛ مانند اختلالات شخصيتي و رفتاري، درگيري عاطفي، روابط زناشويي نامطلوب، مصرف مواد مخدر، قماربازي، اختلافات سنی، نازایی، بی‌اعتنایی به همسر، بیماري و اختلالات روانی.

روان‌شناسان و جامعه‌شناسان، عامل اخیر را مؤثرترین دانسته‌اند.

زنان و طلاق توافقی

کارشناسان یکی از دلایل افزایش طلاق توافقی را، استقلال مالی زنان می‌دانند. در گذشته، کسب امنیت مالی یکی از مهم‌ترین دلایل پایبندی زنان به زندگی مشترک به‌حساب می‌آمد. امروزه با تغییرات گستردۀ اجتماعی و تقابل سنت و مدرنیته، افزایش بی‌سابقۀ ورود زنان به بازار کار و کسب استقلال اقتصادی و آگاهی زنان از حقوق خویش، تقاضای طلاق از سوی زنان در موارد عدم رضایت از زندگی زناشویی افزایش یافته است؛ از این‌رو، غالباً زنان متقاضي طلاق‌هاي توافقي هستند.

آثارطلاق توافقی نسبت به سایر طلاق‌ها

طلاق توافقی، اگر چه دارای آسیب‌هایی برای زوجین، فرزندان و جامعه است؛ اما نسبت به سایر انواع طلاق، مزایایی به‌همراه دارد؛ از جمله:

1. احتمال بازگشت زوجین به زندگی؛ بسیاری از زوجین پس از طلاق پشیمان شده اما به‌علت شکسته شدن حرمت‌ها، راهی برای برگشت ندارند؛ اما در طلاق توافقی راه بازگشت نیکو وجود دارد.
2. وضعیت مطلوب فرزندان نسبت به سایر طلاق‌ها؛ در سایر طلاق‌ها زوجین بر سر امور مالی و غیرمالی دچار درگیری و کشمکش شده و فرزندان آسیب بیشتری می‌بینند.

آسیب‌شناسی طلاق توافقی در نظام حقوقی ایران و رویه قضایی

الف) نبودِ تعریف دقیق از طلاق توافقی و ماهیت آن در قانون؛ یکی از مشکلات عمده در زمینۀ طلاق توافقی، نبود تعریف دقیق از آن است که همین مسئله موجب تشتت آراء در میان حقوقدانان شده است.

ب) عدم تطابق عنوان توافق در اکثر موارد؛ در بسیاری از طلاق‌های توافقی، زوجه به‌ناچار و از روی اجبار و گاهی با تهدید راضی به توافق می‌شود؛ لذا توافق معنا ندارد.

ج) عدم حمایت مالی از زوجه؛ در این نوع از طلاق، زوجه با بخشیدن تمام یا بخشی از حقوق مالی خود به زوج، وی را راضی به طلاق می‌کند. برخلاف طلاق رجعی که زن می‌تواند حقوق مالی خود را دریافت کند.

د) دشوار شدن شرایط طلاق و افزایش درخواست از سوی زنان؛ در طلاق اختیار به دست مرد است و زن در موارد محدود و با اثبات عسر و حرج می‌تواند، درخواست طلاق دهد. همچنین به‌علت طولانی و زمان‌بر بودن دادرسی، زن دادخواست خود برای طلاق را به‌صورت توافقی ارائه می‌دهد و مرد چون ملزم به دادن حقوق مالی به زن نیست، درخواست زن را می‌پذیرد.

ه) ایرادات قانونی در استفاده از گواهی عدم‌امکان سازش؛ یکی از مراحل طلاق توافقی، گرفتن گواهی عدم‌امکان سازش است؛ اما برای آن، ایرادات و نواقصی مانند موارد زیر ذکر کرده‌اند:

1. الزام‌آور نبودن گواهی برای اجبار زوج به طلاق؛
2. امکان اجرای طلاق بدون حضور زوجه در دفترخانه؛
3. اختلاف در ماهیت گواهی عدم‌امکان سازش و در نتیجه قابلیت اجرایی آن.

منابع

• ابراهیمی، لقمان و محمدلو، مریم، «مرور نظام‌مند عوامل زمینه‌ساز طلاق توافقی زوجین دهه اخیر در ایران (98-1388)»، زن و جامعه، شماره2، 1400ش.
• احمدوند، خلیل‌الله و عینی، پروین، «نگاهی کوتاه به عوامل و پیامد‌های طلاق توافقی»، تحقیقات حقوق قضائی، شماره 2، 1400ش.
• اکبری، مریم و محمد‌تقی‌زاده، مهدیه، «طلاق توافقی در حقوق ایران و فرانسه»، پژوهش‌های حقوق تطبیقی عدل و انصاف، شماره10، 1399ش.
• بهرامی، فاطمه و همکاران، «مطالعه کیفی علل طلاق توافقی به روش تحلیل مضمون؛ یک مطالعه پدیدار شناختی»، پژوهش‌های نوین روانشناختی، شماره 56، 1398ش.
• رضاپور، داریوش و سعیدی، نرگس، «طلاق توافقی از دیدگاه زنان: مطالعه‌ای پدیدار‌شناختی»، برنامه‌ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، شماره 47، 1400ش.
• شریعتی، الهام و صفدرزاده، سیده‌فائزه، «ماهیت و آثار طلاق توافقی در فقه و حقوق»، مطالعات راهبردی زنان، شماره 78، 1396ش.
• علوی، سید‌محمد‌تقی و اشرفی، مهدی، «ماهیت حقوقی طلاق توافقی در نظام حقوقی ایران»، فقه و حقوق خانواده (ندای صادق)، شماره 69، 1397ش.
• قاسمی، علیرضا و ساروخانی، باقر، «عوامل اجتماعی طلاق و سلامتی روانی-اجتماعی در زوجین متقاضی طلاق توافقی و غیر‌توافقی»، فصلنامه فرهنگی-تربیتی زنان و خانواده، شماره 26، 1393ش.
• قورچی‌بیگی، مجید و اقبالی، ابوالفضل، «ساخت اجتماعی طلاق توافقی در ایران»، خانواده پژوهی، شماره 61، 1399ش.
• موسوی، مهری السادات، «بازنمایی معنایی طلاق توافقی»، خانواده پژوهی، شماره 46، 1395ش.