طوطی
طوطی؛ پرنده‌ای سبزرنگ که می‌تواند آوای انسان را تقلید کند.
طوطی، پرنده‌ای با پرهای سبز و سرخ و منقاری خمیده است که می‌تواند اصوات انسان را تقلید کند.[۱] طوطی‌ها معمولأ در مناطق گرم آفریقا و هند زیست می‌کنند.[۲] به طوطی شکرشکن، شکرفشان، شکرمقال، شکرین‌مقال، شیرین‌زبان، شیرین‌سخن، شیرین‌تکلم، شیرین‌گفتار و خوش‌نوا نیز گفته می‌شود.[۳] طوطی، پرندة بومی ایران نبوده اما خود را با این آب‌و‌هوا وفق داده است؛ به‌طوری‌که آن را از پرندگان بومی تهران می‌دانند.[۴] واژة طوطی معرب واژة توتی فارسی است. توتی به‌معنی پرنده‌ای سبزرنگ است که به دلیل خوردن توت به آن توتی می‌گویند.[۵]
گونه‌های طوطی
طوطی حدود ۳۷۲ گونه دارد. آن‌ها با تنوع رنگ‌های بال، پر، سر و دم از یکدگیر متمایز می‌شوند.[۶] طوطی سبز بزرگ (شاه‌طوطی) و طوطی سبز کوچک (ملنگو)[۷] و باجیگار (مرغ عشق) از معروف‌ترین گونه‌های طوطی در ایران هستند.[۸] شاه طوطی یا طوطی بزرگ اسکندر حدود ۵۸ سانتی‌متر است که زیستگاه اصلی آن پاکستان تا ویتنام است. این طوطی به‌صورت جفت به ایران آورده شده و در پارک‌های تهران نیز دیده می‌شود. این طوطی می‌تواند تا ۳۵ سال عمر کند. مهم‌ترین نشانة این پرنده لکة سرخ‌رنگ روی بال آن است.[۹] مرغ عشق از خانوادة طوطیان کوچک است و بومی منطق خشک و بیابانی استرالیا است.[۱۰]
سخنوری طوطی
توانایی طوطی در تقلید صدا آن را به‌عنوان پرنده‌ای باهوش و تقلید‌پذیر مورد توجه قرار داده است.[۱۱] این پرنده بدون درک مطلب، توانایی سخن‌گفتن دارد و گاهی در جای مناسب از لغات درست استفاده کرده است. در برخی منابع آمده است که طوطی با خوردن پسته، سخن‌گویی را زودتر می‌آموزد.[۱۲] برای آموزش سخن‌گویی، آینه‌ای را در مقابل طوطی قرار می‌دهند و از پشت آینه کلمات را تکرار می‌کنند. طوطی با دیدن آینه تصور می‌کند که طوطی دیگری در حال سخن گفتن با او است. او با کلمات آشنا شده و زودتر تعلیم می‌بیند.[۱۳] حافظ نیز در این زمینه بیان کرده است:[۱۴]
| در پس آینه طوطی‌صفتم داشته‌اند | آن‌چه استاد ازل گفت بگو، می‌گویم |
نگهداری از طوطی
زیبایی ظاهری این پرندة زینتی باعث شده تا مردم به نگهداری از آن علاقه‌مند باشند.[۱۵] در دوران ناصرالدین شاه، کسبه و بازاریان در سردر مغازه‌های خود طوطی نگهداری می‌کردند تا شیرین‌زبانی کند.[۱۶] طاووس، قمری، کبوتر و طوطی از سوغاتی‌های مورد علاقه ایرانیان بوده است.[۱۷] گاهی بزرگان و پادشاهان طوطی برای پیش‌کشی به یکدیگر هدیه می‌دادند.[۱۸] طوطی باید در دمای بین ۱ تا ۲۶ درجه سانتی‌گراد بدون تغییرات ناگهانی در دما نگهداری شود. رطوبت مناسب برای آن حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد است. تغذیة این پرنده شامل غلات و دانه‌های روغنی می‌شود. استفاده از سبزی‌ها، میوه‌ها و پروتئین‌های حیوانی مانند تخم‌مرغ پخته می‌تواند برای این پرنده مفید باشد.[۱۹]
طوطی در احکام اسلامی
حلال یا حرام بودن گوشت پرندگان وابسته به کیفیت پرواز، داشتن چینه‌دان، سنگ‌دان و خار پشت پا است. با توجه به گوناگونی ويژگی‌های انواع طوطی، فقهای مسلمان درباره حرمت یا حلال بودن گوشت طوطی، دیدگاه‌های متفاوتی ابراز کرده‌اند.[۲۰]
طوطی در ادبیات فارسی
ردپای این حیوان زیبا در اشعار فارسی نیز دیده می‌شود.
خاقانی در بیتی بیان کرده است:[۲۱]
| طوطی گفتا سمن به بود از سبزه کو | بوی ز عنبر گرفت رنگ ز کافور ناب |
عطار در بیتی اشاره کرده است:[۲۲]
| مرحبا ای طوطی طوبی‌نشین | حله درپوشیده طوقی آتشین |
ردپای طوطی در امثال فارسی نیز دیده می‌شود. «طوطی به سبب زبان به حبس گرفتار آمد»،[۲۳] «بچه حکم طوطی دارد»،[۲۴] «طوطی‌اش یاد هندوستان کرده»، «طوطی‌وار سخن گفتن» کنایه از گفتار بدون تعقل،[۲۵] «جلوة آینه طوطی را شکرخا می‌کند»[۲۶] یا «صحبت طوطی سخن‌ور می‌کند آینه را».[۲۷]
طوطی در باور مردم
در فرهنگ ایرانیان، باورهایی دربارة طوطی وجود دارد؛ برخی باور دارند که خوردن زبان طوطی باعث فصاحت در گفتار می‌شود.[۲۸] مردم دل و زبان طوطی را جهت شجاعت و فصاحت کلام می‌خورند و برخی معتقدند لکنت زبان را نیز از بین می‌برد.[۲۹] در طب مردمی بیان شده است که ضماد گوشت طوطی باعث از بین رفتن زگیل می‌شود.[۳۰] خشک کردن و ریختن خون طوطی میان دو دوست باعث ایجاد دشمنی در میان آن‌ها می‌شود.[۳۱] ترکیب سرگین طوطی و آب‌غوره یا سرکه اگر مانند سرمه درون چشم کشیده شود چشم را پرنور می‌کند.[۳۲] دود کردن چنگال طوطی باعث گریزان شدن مگس‌ها می‌شود.[۳۳] اگر طوطی نامنظم و بیش از اندازه سرو صدا کند و پرهای خود را لیس بزند، طوفان به‌زودی رخ می‌دهد.[۳۴]
پانویس
- ↑ عمید، فرهنگ فارسی، ذیل واژه طوطی.
- ↑ داعی الاسلام، فرهنگ نظام، ذیل توتی.
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه طوطی.
- ↑ بهروزی‌راد، «معرفی پرندگان فضای سبز شهر تهران، خانوادۀ طوطی»، ۱۳۸۹ش، ص۱۴-۱۵.
- ↑ نیازی، «تاریخچه و معرفی کلی انواع طوطی»، سایت بوقلمون.
- ↑ نیازی، «تاریخچه و معرفی کلی انواع طوطی»، سایت بوقلمون.
- ↑ دمیری، حیاة الحیوان الکبرى، ص۱۱۳.
- ↑ «مرغ عشق»، ۱۳۹۰ش، ص۵.
- ↑ نیازی، «تاریخچه و معرفی کلی انواع طوطی»، سایت بوقلمون.
- ↑ «مرغ عشق»، ۱۳۹۰ش، ص۵.
- ↑ «مرغ عشق»، ۱۳۹۰ش، ص۵.
- ↑ حکیم مؤمن، تحفة المؤمنین، ۱۳۸۶ش، ص۷۹.
- ↑ جمالی یزدی، فرخ‌نامه، ۱۳۴۶ش، ص۱۰۳-۱۰۴؛ قزوینی، عجایب المخلوقات، ۱۳۹۰ش، ص۶۱۴؛ کامی لاهیجی، خواص الحیوان، ۱۳۹۳ش، ص۲۰۸؛ شهمردان، نزهت‌نامۀ علایی، ۱۳۶۲ش، ص۱۶۴؛ مراغی، منـافع حیـوان، ۱۳۸۸ش، ص۱۵۵؛ طوسی، عجائب المخلوقات، ۱۳۴۵ش، ص۵۳۰.
- ↑ حافظ، غزلیات، غزل شماره ۳۸۰، بیت ۲، سایت گنجور.
- ↑ بشرا، افسانه‌ها و باورداشت‌های مردم‌شناختی جانوران و گیاهان در گیلان، ۱۳۸۰ش، ص۲۲.
- ↑ ویلز، ایران در یک قرن پیش، ۱۳۶۸ش، ص۳۳۹.
- ↑ نصری، از آیین تا نمایش، ۱۳۹۱ش، ج۱، ص۲۷۳.
- ↑ فقیهی، آل بویه و اوضاع زمان ایشان با نموداری از زندگی مردم در آن عصر، ۱۳۵۷ش، ص۶۵۰؛ دمیری، حیاة الحیوان الکبرى، ص۱۱۳.
- ↑ عسکری، «نگهداری طوطی و موارد مربوط به آن»، سایت واسط کالا.
- ↑ طباطبایی یزدی، النور الساطع فی الفقه النافع، ۱۳۸۱ق، ج۲، ص۲۴۹؛ زین الدین، کلمة التقوی، ۱۴۱۳ق، ج۶، ص۳۳۹؛ صدر، ماوراء الفقه، ۱۳۸۳ش، ج۷، ص۹۱.
- ↑ خاقانی، دیوان اشعار، قصاید، قصیده شماره ۱۸، بیت ۲۰، سایت گنجور.
- ↑ عطار، منطق الطیر، مجمع مرغان، بیت ۱۱، سایت گنجور.
- ↑ طوسی، عجائب المخلوقات، ۱۳۴۵ش، ص۵۲۹.
- ↑ دهخدا، امثال و حکم، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۳۹۰؛ کتیرایی، از خشت تا خشت، ۱۳۷۸ش، ص۹۵.
- ↑ دهخدا، امثال و حکم، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۱۰۷۷.
- ↑ ذوالفقاری، فرهنگ بزرگ ضرب‌المثل‌های فارسی، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۷۴۸.
- ↑ ذوالفقاری، فرهنگ بزرگ ضرب‌المثل‌های فارسی، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۱۲۸۳.
- ↑ دمیری، حیاة الحیوان الکبرى، ص۱۱۴؛ حاسب، تحفة الغرایب، ۱۳۹۱ش، ص۱۹۲؛ قزوینی، عجایب المخلوقات، ۱۳۹۰ش، ص۶۱۴؛ شهمردان، نزهت‌نامۀ علایی، ۱۳۶۲ش، ص۱۶۴؛ دنیسری، نوادر التبادر لتحفة البهادر، ۱۳۵۰ش، ص۲۳۹.
- ↑ مراغی، منـافع حیـوان، ۱۳۸۸ش، ص۱۵۵؛ عقیلی علوی شیرازی، مخزن الادویة، ۱۳۷۱ش، ص۲۰۷؛ حکیم مؤمن، تحفة المؤمنین، ۱۳۸۶ش، ص۷۹.
- ↑ عقیلی علوی شیرازی، مخزن الادویة، ۱۳۷۱ش، ص۲۰۷؛ حکیم مؤمن، تحفة المؤمنین، ۱۳۸۶ش، ص۷۹.
- ↑ دمیری، حیاة الحیوان الکبرى، ص۱۱۴؛ حاسب، تحفة الغرایب، ۱۳۹۱ش، ص۱۹۲؛ قزوینی، عجایب المخلوقات، ۱۳۹۰ش، ص۶۱۴.
- ↑ دمیری، حیاة الحیوان الکبرى، ص۱۱۴؛ حاسب، تحفة الغرایب، ۱۳۹۱ش، ص۱۹۲؛ قزوینی، عجایب المخلوقات، ۱۳۹۰ش، ص۶۱۴-۶۱۵؛ مراغی، منـافع حیـوان، ۱۳۸۸ش، ص۱۵۵.
- ↑ حاسب، تحفة الغرایب، ۱۳۹۱ش، ص۱۹۲.
- ↑ ذوالفقاری، باورهای عامیانۀ مردم ایران، ۱۳۹۴ش، ص۸۱۲.
منابع
- بشرا، محمد، افسانه‌ها و باورداشت‌های مردم‌شناختی جانوران و گیاهان در گیلان (۱. پرندگان)، رشت، دهسرا، ۱۳۸۰ش.
- بهروزی‌راد، بهروز، «معرفی پرندگان فضای سبز شهر تهران، خانوادۀ طوطی»، موج سبز، تهران، شماره ۳۵، ۱۳۸۹ش.
- جمالی یزدی، مطهر، فرخ‌نامه، به‌تحقیق ایرج افشار، تهران، امیرکبیر، ۱۳۴۶ش.
- حاسب طبری، محمد، تحفة الغرایب، به‌تحقیق جلال متینی، تهران، کتاب‌خانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، ۱۳۹۱ش.
- حافظ، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۲۲ تیر ۱۴۰۱ش.
- حکیم مؤمن، محمد، تحفة المؤمنین، به‌تحقیق روجا رحیمی، تهران، شهر، ۱۳۸۶ش.
- خاقانی، دیوان اشعار، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۲۲ تیر ۱۴۰۱ش.
- داعی‌الاسلام، محمدعلی، فرهنگ نظام، تهران، دانش، چ۲، ۱۳۶۲ش.
- دمیری، محمد، حیاة الحیوان الکبرى، بیروت، دارالفکر، [بی‌تا].
- دنیسری، محمد، نوادر التبادر لتحفة البهادر، به‌تحقیق محمدتقی دانش‌پژوه و ایرج افشار، تهران، [بی‌نا]، ۱۳۵۰ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، امثال و حکم، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۳ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۲۲ تیر ۱۴۰۱ش.
- ذوالفقاری، حسن و شیری، علی‌اکبر، باورهای عامیانۀ مردم ایران، تهران، چشمه، ۱۳۹۴ش.
- ذوالفقاری، حسن، فرهنگ بزرگ ضرب‌المثل‌های فارسی، تهران، معین، ۱۳۸۸ش.
- زین الدین، محمدامین، کلمة التقوی، قم، اسماعیلیان، ۱۴۱۳ق.
- شهمردان بن ابی‌الخیر، نزهت‌نامۀ علایی، به‌تحقیق فرهنگ جهانپور، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، ۱۳۶۲ش.
- صدر، محمد، ماوراء الفقه، قم، محبین، چ۱، ۱۳۸۳ش.
- طباطبایی یزدی، محمدکاظم، النور الساطع فی الفقه النافع، به‌تحقیق علی بن محمدرضا کاشف الغطاء، نجف، مطبعه الاداب، ۱۳۸۱ق.
- طوسی، محمد، عجایب المخلوقات، به‌تحقیق منوچهر ستوده، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۴۵ش.
- عسکری، مرتضی، «نگهداری طوطی و موارد مربوط به آن»، سایت واسط کالا، تاریخ درج مطلب: ۲۲ آبان ۱۳۹۸ش.
- عطار، منطق الطیر، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۲۲ تیر ۱۴۰۱ش.
- عقیلی علوی شیرازی، محمدحسین، مخزن الادویة، تهران، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، ۱۳۷۱ش.
- عمید، حسن، فرهنگ فارسی، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۲۲ تیر ۱۴۰۱ش.
- فقیهی، علی‌اصغر، آل بویه و اوضاع زمان ایشان با نموداری از زندگی مردم در آن عصر، تهران، صبا، چ۱، ۱۳۵۷ش.
- قزوینی، زکریا، عجایب المخلوقات، به‌تحقیق یوسف بیگ‌باباپور و مسعود غلامیه، قم، ذخائر اسلامی، ۱۳۹۰ش.
- کامی لاهیجی، علی، خواص الحیوان، به‌تحقیق هاشم محدث، تهران، سفیر اردهال، ۱۳۹۳ش.
- کتیرایی، محمود، از خشت تا خشت، تهران، ثالث، ۱۳۷۸ش.
- مـراغی، عبدالهـادی، منـافع حیـوان، به‌تحقیق محمد روشن، تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، ۱۳۸۸ش.
- «مرغ عشق»، تازه‌های دام، طیور و آبزیان، تهران، س۸، شماره ۴۰، ۱۳۹۰ش.
- نصری اشرفی، شیرزادی آهودشتی، جهانگیر و عباس، از آیین تا نمایش، تهران، آرون، چ۱، ۱۳۹۱ش.
- نیازی، علیرضا، «تاریخچه و معرفی کلی انواع طوطی»، سایت بوقلمون، تاریخ بازدید: ۲۲ تیر ۱۴۰۱ش.
- ویلز، چ. ج.، ایران در یک قرن پیش، به‌ترجمۀ غلامحسین قراگزلو، تهران، اقبال، چ۱، ۱۳۶۸ش.