عفت
عفت؛ از سجایای اخلاقی و عامل پارسایی و پاکدامنی در سبک زندگی. عِفَّت، حالتی در وجود انسان است که او را از انجام محرمات بازمی‌دارد. عفت جنسی، عفت در گفتار، عفت مالی و عفت شکم از اقسام عفت است که آثاری مانند استحکام خانواده، آرامش روانی جامعه و آمرزش گناهان را در پی دارد.
مفهوم‌شناسی
«عفت» در زبان فارسی به‌معنای پارسایی، پرهیزگاری و پاكدامنی است[۱] و به حالتی در انسان اشاره دارد که بهوسیله آن تن بهخواستههای شهوانی نداده[۲] و از انجام محرمات دوری می‌کند.[۳] عفت، در معنای خاص به پرهیز از تمایلات افراطی جنسی معطوف است.[۴] عفت نزد علمای اخلاق، از ارکان سجایای اخلاقی به‌شمار می‌رود[۵] که تهذیب[۶] و اعتدال نیروی شهوت[۷] و کنترل نفس را به‌دنبال دارد.[۸]
اهمیت و جایگاه
عفت را به‌صورت فطری، همۀ انسانها[۹] نیک می‌دانند[۱۰] و حتى انسان‌های آلوده تلاش مىكنند كه خود را عفيف و پاك قلمداد کنند.[۱۱] دانش‌مندان علم اخلاق، عفت را از امور زيربنایی اخلاق شمرده‌اند[۱۲] که زمينهساز تحقق برخى صفات اخلاقى ديگر مىشود و در سعادت و شقاوت انسان نقش مهمى ايفا مىكند.[۱۳] از نظر قرآن، نفس در حالت اعتدال ذاتی و ساختار الهی خویش[۱۴] از فجور اجتناب دارد.[۱۵] در روایات از عفت به برترین عبادت،[۱۶] جمال مؤمن[۱۷] و لباس تقوی یاد شده[۱۸] و امام علی، شخص عفیف را حبیب خدا نامیده است.[۱۹]
انواع
اندیشمندان مسلمان با تکیه بر آموزه‌های اسلام، عفت را به انواع زیر تفکیک کرده‌اند: عفت در غریزۀ جنسی: از نظر روان‌شناسی یکی از علت‌های اصلی پریشانی، عقده‌های روانی و اخلاقی، ضعف‌های عصبی، فشارها و انحرافات جنسی است و از راه‌های درمان این بیماری‌ها، ازدواج است.[۲۰] در فرهنگ غربی برخی بهسبب مشترک بودن این نیاز بین انسان و حیوان، به آن نگرش منفی و تحقیرآمیز دارند و رهبانیت را تنها راه دینداری و کسب معنویت قلمداد می‌کنند. برخی دیگر، همۀ تحولات شخصیت را به این غریزه مرتبط می‌کنند؛ این دیدگاه بهزیادهروی و بیبندوباری در رفتار جنسی می‌انجامد. [۲۱] در فرهنگ اسلامی برخلاف این دو نگاه، غريزۀ جنسي اگر تحت فرمان عقل باشد[۲۲] يکي از لذت‌های بیبدیل، [۲۳] سودمند[۲۴] و موجب دلگرمي در زندگی است.[۲۵] یگانه راهی که اسلام برای ارضای این غریزه تعیین کرده ازدواج است. [۲۶] در نگاه قرآن مردان و زنان عفیف کسانی هستند که به همسران خویش بسنده می‌کنند.[۲۷] قرآن اجتناب از گناهان مربوط به این غریزه را از نشانه‌های ایمان دانسته[۲۸] و بهکسانی که بهدلیل فقر امکان ازدواج ندارند توصیه بهعفتورزی کرده تا زمانی که به فضل و رحمت خداوند امکان ازدواج پیدا کنند.[۲۹] عفت درنگاه: نگاه آلوده، غریزۀ جنسی انسان را تحریک و او را دچار آشفتگی روحی می‌کند.[۳۰] در سبک زندگی مؤمنانه، مردان و زنان مؤمن مکلف هستند که شرمگاه خود را بپوشانند و چشمان خویش را بر نامحرمان بپوشانند.[۳۱] در نگاه امام علی بهترین روش مدیریت شهوت کنترل نگاه است و هیچ ورع و مروتی، بالاتر از عفت نگاه نیست.[۳۲] عفت در پوشش: در سبک زندگی اسلامی، زنان مؤمن پوشش ویژه‌ای دارند که اصطلاحا به آن حجاب می‌گویند. در اصطلاح قرآن، حجاب عبارت است از پوششی که زن در برابر نامحرمان باید استفاده کند و از عشوه‌گری و خودنمایی بپرهیزد. [۳۳] حجاب، یکی از احکام مشترک ادیان ابراهیمی و بنا به گواهی متون تاریخی، در بیشتر قریب به اتفاق ملتها و آیینهای جهان، مرسوم بوده است.[۳۴] در اسلام، پوشش زن و مرد و مسئله محرم و نامحرم از ضروريات دين قلمداد شده است.[۳۵] عفت در گفتار: این گونه از عفت به‌معنای زیبا سخن گفتن با دیگران، [۳۶] محکم و مطابق با واقع سخن گفتن[۳۷] و پرهیز از توهین و ناسزا است.[۳۸] استفاده از كنايهها در فرهنگ مسلمانان، برای پاسدارى از عفت در گفتار بوده و علاوه بر آن به آهنگ صدا، كيفيت القاء و درونمايه سخن نیز توجه می‌کنند.[۳۹] از این منظر، آهنگ بلند صدا شیوۀ درازگوشان است و انسان عفیف مخاطبان خود را با آهنگ بلند مورد خطاب قرار نمی‌دهد.[۴۰] در این چارچوب به مسلمانان سفارش شده بود که آهنگ صداي‌شان بلندتر از آهنگ صداى پيامبر، نباشد [۴۱] و آهنگ صدای فرزندان نیز فروتر از صداى پدر و مادر باشد.[۴۲] در فرهنگ اسلامی از زنان انتظار می‌رود که با نامحرمان به ناز و عشوه‌گری سخن نگويند؛ [۴۳] مردان نیز از شوخی با زنان نامحرم [۴۴] و توصیف زيبايىهاى زنى براى مردان نامحرم[۴۵] بپرهیزند.[۴۶] عفت مالی: این بعد از عفت، به‌معنای پرهیز از کسب حرام[۴۷] و حفظ مناعت طبع و قناعت است. [۴۸] عفت مالی در ادبیات فارسی با اصطلاح لقمه حرام آمده[۴۹] و ناظر به درآمد نامشروع است.[۵۰] در فرهنگ اسلامی در کنار سفارش به چگونگی نگهداری اموال یتیمان و سفهاء به پرهیز از تصرف شخصی در اموال آنان توجه شده است[۵۱] و تصرف عدوانی در مال یتیم، به خوردن آتش تشبیه شده است. [۵۲] از نظر قرآن عفّت مالی شامل پرهیز از هر درآمد نامشروع است.[۵۳] از نظر قرآن انسان عفیف، به‌کار و تلاش خود تکیه دارد و از سربار شدن بر مردم و درخواست از آنان ابا دارد.[۵۴] عفت در خوراک: این گونه از عفت، ناظر به آن است که انسان غذای حرام و شبههناک نخورد و در جهت تأمین غذا، مرتکب حرام نشود.[۵۵] در نگاه امام علی خداوند کم‌خوردن، کم‌خفتن و کم‌گفتن را دوست دارد و هرگاه خداوند خیر و صلاح بنده‌اش را بخواهد شکم او را از طعام حرام پاکیزه می‌کند. [۵۶] حکما معتقدند کسی که شکمش را از غذا پر می‌کند، حکمت در قلبش داخل نشده و به ملکوت آسمان‌ها راهی ندارد.[۵۷] بر اساس روایات، روزه گرفتن، گرسنگى‌کشیدن و كم‌خورى، بدن را از بيماريها و دل را از طغيان در امان مىدارد.[۵۸]
آثار عفت در زندگی
از نگاه حکما، عفت ثمرات زیادی در زندگی دارد، مانند: 1. استحکام بنیان خانواده: کسانی که زندگی عفیفانه دارند همسران شان به سلامت اخلاقی آنها اطمینان داشته و با خاطری آسوده به انجام وظایف خانوادگی میپردازند.[۵۹] در مقابل، همسران بیبندوبار بهیکدیگر بدبین‌اند و در زندگی آنها، مهر پایدار حاکم نیست.[۶۰] 2. آرامش روانی: در نگاه امام علی کسی که چشم از حرام فرو می‌بندد، اندوهش کاهش یافته و روانش آسایش می‌یابد.[۶۱] عفت، نیاز فطری انسان است و کسانی که زندگی عفیفانه دارند از آرامش روانی برخوردارند. در مقابل انسان‌های بیعفت مملو از احساس گناه و تنفر از خود هستند.[۶۲] 3. سلامت روانی فرد و جامعه: اسلام کامجویی‌های جنسى را به محيط خانوادگى و به همسر مشروع اختصاص داده، به همین جهت محیط زندگی، خالص براى فعاليت و سالم از آزارهای جنسی و روانی است.[۶۳] 4. حفظ حرمت اشخاص: بیعفّتی، بیآبرویی در پی دارد و عفّتپیشگی افراد عفیف را نیک‌نام و به آنها شخصیّت و احترام میبخشد.[۶۴] 5. آمرزش گناهان: خداوند عفت مردان و زنان را عاملی مهم برای بهره‌مندی شخص از مغفرت خداوند برمی‌شمارد.[۶۵] 6. دست‌یابی به حکمت: در نگاه اندیشمندان مسلمان، عفت شکم، یگانه راه دست‌یابی به معارف اصیل و حکمت و همباز شدن با فرشتگان الهی است. از نظر مولوی: گر تو این انبان ز نان خالی کنی پر ز گوهرهای اجلالی کنی طفل جان از شیر شیطان باز کن بعد از آنش با ملک انباز کن[۶۶] 7. پایداری جمال و زیبایی: بیبندوباری در امور جنسی، پیری زودرس و ناتوانی زودهنگام جنسی را پدید میآورد و امکان ابتلا به بیماری‌های مقاربتی را افزایش داده و سلامت و نشاط انسان را به‌خطر می‌اندازد. در مقابل عفّت¬پیشگی شادابی و زیبایی انسان را پایدارتر میسازد.[۶۷]
پانویس
- ↑ عمید، فرهنگ فارسي عمید، 1360ش، ذیل واژۀ عفت.
- ↑ راغب اصفهانى، مفردات ألفاظ القرآن، 1412ق، ذیل واژۀ عف.
- ↑ ابن‌منظور، لسان العرب، 1414ق، ذیل واژۀ عف.
- ↑ راغب اصفهانى، مفردات ألفاظ القرآن، 1412ق، ذیل واژۀ عف.
- ↑ شبر، اخلاق، 1378ش، ص33-34؛ امام خمينى، شرح حديث «جنود عقل و جهل»، 1382ش، ص510-511.
- ↑ نراقى، معراج السعادة، 1378ش، ص49.
- ↑ شبر، اخلاق، 1378ش، ص33.
- ↑ خواجه نصيرالدين طوسى، اخلاق ناصرى، 1413ق، ص74.
- ↑ امام خمينى، شرح حديث «جنود عقل و جهل»، 1382ش، ص510-511.
- ↑ مطهرى، مجموعه آثار استاد شهيد مطهرى، 1384ش، ج3، ص74.
- ↑ سبحانى تبريزى، نظام اخلاقى اسلام: تفسير سوره مباركه حجرات، 1377ش، ص74.
- ↑ شبر، اخلاق، 1378ش، ص33-34؛ امام خمينى، شرح حديث «جنود عقل و جهل»، 1382ش، ص279.
- ↑ سبحانى‌نيا، «عفّت مالی و اقتصادی و درآمد نامشروع»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.[۱]
- ↑ سورۀ شمس، آیۀ 7؛ سورۀ انفطار، آیۀ 7
- ↑ سورۀ طه، آیۀ50.
- ↑ كلينى، اصول كافى، 1375ش، ج4، ص241.
- ↑ ابن‌شعبه حرانى، تحف العقول عن آل‌الرسول، 1404ق، ص263.
- ↑ قمی، تفسیر القمی، 1404ق، ج1، ص226.
- ↑ ابن‌شعبه حرانى، تحف العقول عن آل‌الرسول، 1404ق، ص300.
- ↑ خیراندیش، «تأمین نیازهای جنسی»، وب‌سایت شورزندگی.[۲]
- ↑ «تأمین نیازهای جنسی همسران»، وب‌سایت راسخون.[۳]
- ↑ خواجه نصيرالدين طوسى، اخلاق ناصرى، 1413ق، ص74.
- ↑ کلینی، کافی، 1407ق، ج5، ص321.
- ↑ رفیعی محمدی، «تأمين نيازهاي جنسي در زندگي زناشويي»، وب‌سایت شورزندگی.[۴]
- ↑ اميني، اسلام و تعليم و تربيت، ج2، ص61.
- ↑ «تامین نیاز جنسی به سبک غرب یا اسلام»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.[۵]
- ↑ سورۀ مؤمنون، آیۀ 6؛ سورۀ معارج، آیۀ 30.
- ↑ سورۀ مؤمنون، آیۀ 5
- ↑ سورۀ نور، آیۀ 33.
- ↑ عارفی، «آثار و پیامدهای عفّت از دیدگاه اسلام»، خبرگزاری فارس.
- ↑ سورۀ نور، آیۀ 30-31.
- ↑ آقا جمال خوانسارى، شرح آقا جمالالدين خوانسارى بر غرر الحكم و درر الكلم، 1366ش، ج7، ص385.
- ↑ سورۀ نور، آیۀ 31.
- ↑ علی‌مردی و علی‌مردی، «حجاب و پوشش در ادیان زرتشت، یهود و مسیحیت». معرفت ادیان، 1389ش، ص118.[۶]
- ↑ انصاريان، عرفان اسلامى، 1386ش، ج4، ص57.
- ↑ سورۀ بقره، آیۀ83.
- ↑ سورۀ احزاب، آیۀ 70، سورۀ نساء، آیۀ 9.
- ↑ سورۀ انعام، آیۀ 108.
- ↑ كانون نشر و ترويج فرهنگ اسلامى حسنات اصفهان، سيرى در سپهر اخلاق، 1389ش، ج2، ص521.
- ↑ سورۀ لقمان، آیۀ 19.
- ↑ سورۀ حجرات، آیۀ 10.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، 1403ق، ج71، ص40.
- ↑ سورۀ احزاب، آیۀ 32.
- ↑ ابنبابويه، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، 1406ق، ص283.
- ↑ ديلمى، أعلام الدين في صفات المؤمنين، 1408ق، ص417.
- ↑ كانون نشر و ترويج فرهنگ اسلامى حسنات اصفهان، سيرى در سپهر اخلاق، 1389ش، ج2، ص521.
- ↑ سورۀ نساء، آیۀ 6.
- ↑ سورۀ بقره، آیۀ 273.
- ↑ ابوسعید، سخنان منظوم ابوسعید ابوالخیر، 1350ش، رباعی614.
- ↑ سبحانى‌نيا، «عفّت مالی و اقتصادی و درآمد نامشروع»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.[۷]
- ↑ سورۀ نساء، آیۀ 6.
- ↑ سورۀ نساء، آیۀ 10.
- ↑ سورۀ بقره، آیۀ 188؛ سورۀ مائده، آیۀ 42؛ سورۀ نساء، آیۀ 29.
- ↑ سبحانى‌نيا، «عفّت مالی و اقتصادی و درآمد نامشروع»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.[۸]
- ↑ پاک‌نژاد، «عفت شکم»، پایگاه اطلاع‌رسانی سیدمحسن پاک‌نژاد.[۹]
- ↑ ليثى واسطى، عيون الحكم و المواعظ، 1376ش، ص132.
- ↑ تويسركانى، لئالى الأخبار، 1413ق، ج1، ص145.
- ↑ فيض كاشانى، راه روشن، 1372ش، ج5، ص220.
- ↑ «پاکدامنی و عفت در خانواده و آثار آن»، وب‌سایت راسخون.[۱۰]
- ↑ اکبری، «عفت و پاکدامنی در اسلام»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.[۱۱]
- ↑ تميمى آمدى، تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، 1366ش، ص260.
- ↑ «آثار و برکات عفت و پاکدامنی»، وب‌سایت مدرسۀ علمیۀ زینبیۀ کرج. [۱۲]
- ↑ مطهری، مجموعۀ آثار شهید مطهری، 1384ش، ج19، ص451
- ↑ عارفی، «آثار و پیامدهای عفّت از دیدگاه اسلام»، خبرگزاری فارس.
- ↑ سورۀ نور، آیۀ 26؛ سورۀ احزاب، آیۀ 35.
- ↑ مولوی بلخی، مثنوی معنوی، دفتر اول، بخش 88.[۱۳]
- ↑ عارفی، «آثار و پیامدهای عفّت از دیدگاه اسلام»، خبرگزاری فارس.[۱۴]
منابع
…
- ابنبابويه، محمد بن على، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، قم، دار الشريف الرضي، 1406ق.
- ابن‌شعبه حرانى، حسن بن على، تحف العقول عن آل الرسول قم، جامعه مدرسين، 1404ق.
- ابن‌منظور، محمد بن مكرم، لسان العرب، بيروت، دار صادر، 1414ق.
- ابوسعید، فضل‌الله بن ابی‌الخیر، سخنان منظوم ابوسعید ابوالخیر، تهران، کتابخانۀ سنایی، 1350ش.
- «آثار و برکات عفت و پاکدامنی»، وب‌سایت مدرسۀ علمیۀ زینبیۀ کرج، تاریخ درج مطلب: 1 بهمن 1398ش.
- اکبری، محمود، «عفت و پاکدامنی در اسلام»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 27 مهر 1396ش.
- امامخمينى، سیدروح الله، شرح حديث جنود عقل و جهل، قم، موسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى، 1382ش.
- امینی، ابراهیم، اسلام و تعلیم و تربیت، قم، بوستان کتاب قم، 1387ش.
- انصاريان، حسين، عرفان اسلامى، قم، دارالعرفان، 1386ش.
- آقاجمال خوانسارى، محمد بن حسين، شرح آقا جمالالدين خوانسارى بر غرر الحكم و درر الكلم، تهران، دانشگاه تهران، 1366ش.
- «پاکدامنی و عفت در خانواده و آثار آن»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 11 شهریور 1398ش.
- پاک‌نژاد، «عفت شکم»، پایگاه اطلاع‌رسانی سیدمحسن پاک‌نژاد، تاریخ درج مطلب: 8 دسامبر 2020م.
- «تامین نیاز جنسی به سبک غرب یا اسلام»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 29 تیر 1398ش.
- «تأمین نیازهای جنسی همسران»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 28 مهر 1397ش.
- تويسركانى، محمدنبى بن احمد، لئالى الأخبار، قم، العلامة، 1413ق.
- خواجه نصيرالدين طوسى، محمد بن محمد، اخلاق ناصرى، تهران، علميه اسلاميه، 1413ق.
- خیراندیش، حسین، «تأمین نیازهای جنسی»، وب‌سایت شورزندگی، تاریخ بازدید: 24 بهمن 1402ش.
- ديلمى، حسن بن محمد، أعلام الدين في صفات المؤمنين، قم، مؤسسة آل‌البيت، 1408ق.
- راغب اصفهانى، حسين بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت، دار القلم، 1412ق.
- رفیعی محمدی، «تأمين نيازهاي جنسي در زندگي زناشويي»، وب‌سایت شورزندگي، تاریخ بازدید: 30 بهمن 1402ش.
- سبحانى تبريزى، جعفر، نظام اخلاقى اسلام: تفسير سورۀ مباركۀ حجرات، قم، بوستان كتاب، 1377ش.
- سبحانى‌نيا، محمد، «عفّت مالی و اقتصادی و درآمد نامشروع»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 11 دی 1396ش.
- شبر، عبدالله، اخلاق، ترجمۀ محمدرضا جباران، قم، هجرت، 1378ش.
- عارفی، محمدیونس، «آثار و پیامدهای عفّت از دیدگاه اسلام»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 24 مهر 1390ش.
- علی‌مردی، مهناز و علی‌مردی، محمدمهدی، «حجاب و پوشش در ادیان زرتشت، یهود و مسیحیت»، معرفت ادیان، سال اول شمارۀ سوم، تابستان 1389ش.
- عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، تهران، امیرکبیر، 1360ش.
- فيض كاشانى، محمد، راه روشن، ترجمة محمدصادق عارف، مشهد، بنياد پژوهش‌هاى اسلامى، 1372ش.
- كانون نشر و ترويج فرهنگ اسلامى حسنات اصفهان، سيرى در سپهر اخلاق، قم، صحيفه خرد، 1389ش.
- كلينى، محمد بن يعقوب، اصول كافى (ترجمه كمره اى)، قم، اسوه، 1375ش.
- ليثى واسطى، على بن محمد، عيون الحكم و المواعظ، قم، دارالحديث، 1376ش.
- مجلسى، محمدباقر، بحار الأنوارالجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، بیروت، دار إحياء التراث العربي، 1403ق.
- مطهرى، مرتضى، مجموعه آثار استاد شهيد مطهرى، تهران، صدرا، 1384ش.
- مظاهرى، حسين، خانواده در اسلام (مظاهرى)، قم، شفق، بی‌تا.
- مولوی بلخی رومی، جلالالدین محمد، مثنوی معنوی، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 2 اسفند 1402ش.
- نراقى، احمد، معراج السعادة، قم، هجرت، 1378ش.
الگو:ردۀ: ویکی‌زندگی الگو:ردۀ: اخلاق اسلامی الگو:ردۀ: اخلاق الگو:ردۀ: سبک رفتار
عبدالله اخلاقی (بحث) ۵ مارس ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۱۵ (+0330)