عقیق
عقیق؛ گوهر سنگی از جنس کوارتز و با رنگ‌های گوناگون.
عقیق یا آگات، از کانی‌های نیمه‌قیمتی و متشکل از چند عنصر است. عقیق به رنگ‌های سفید، خاکستری، سیاه، زرد، قرمز، سبز و آبی روشن وجود دارد.[۱] بهترین سنگ عقیق، از معادن یمن استخراج می‌شود.[۲] لغت‌شناسان نیز خاستگاه عقیق را یمن گفته‌اند.[۳] همچنین عقیق نوعی کوارتز بی‌شکل است که در اجناس قیمتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.[۴]
تاریخچه
بشر از دیرباز، سنگ عقیق را در ساخت جواهرآلات به‌کار گرفته است. سنگ عقیق در زمینه طلسم و جادوگری نیز مورد توجه ایرانیان باستان بوده است. در قلمرو امپراطوری بیزانس نیز ظروف تزئین شده با عقیق، محبوبیت بسیاری داشت. گزارش‌های تاریخی به تراش دادن سنگ عقیق در سدۀ شانزدهم میلادی، اشاره کرده‌اند.[۵]
مشخصات فیزیکی
سنگ عقیق متعلق به خانواده کوارتز و گروه کلسدونی است. عقیق به دلیل وجود اکسیدهای فلزی، تنوع رنگ بسیاری دارد.[۶] زمانی که آب در میان سنگ‌های سیلیسی جریان می‌یابد و یا گازهای اسیدی از درون زمین بالا می‌آیند، سنگ عقیق تشکیل می‌شود. در میان سنگ‌های آذرین که ساختمان سماکی دارند نیز عقیق زیادی وجود دارد.[۷]
انواع عقیق
عقیق سبز، عقیق بنفش، عقیق صورتی، عقیق آبی، عقیق سرخ، عقیق توری‌آبی، عقیق خزه‌مانند، عقیق دندریتیک، عقیق آتش، عقیق بوتسوانا، عقیق سیاه، عقیق سفید، عقیق قهوه‌ای و عقیق درخت از انواع گوناگون عقیق هستند.[۸]
رنگ کردن عقیق
عقیق، هنگام استخراج کم‌رنگ است.[۹] برای شفافیت و رنگین شدن عقیق، آن را همراه با آب، در دیگ گلی یا مسی، روی شعلۀ ملایم آتش قرار می‌دهند.[۱۰] برای رنگ‌آمیزی لایه‌های عقیق، ابتدا عقیق در اسید یا تیزاب گرم شسته شده و سپس با استفاده از مواد رنگ‌زای غیرآلی رنگ می‌شود.[۱۱] با روش‌های دیگری مانند استفاده از محلول شیمیایی و یا تاباندن اشعۀ رادیواکتیو نیز می‌توان سنگ عقیق را رنگ کرد.[۱۲]
خواص دارویی عقیق
در باور مردم، نوشیدن شربت سیبی که در آن عقیق باشد، برای تقویت معده مفید است. برخی تقویت دندان، لثه و جلوگیری از خون‌ریزی بن‌دندان و از بین بردن عفونت آن را از جمله فواید عقیق ذکر کرده‌اند.[۱۳] گروهی عقیق را حرز و حامی انسان در مقابل بلایا می‌دانند. استفاده از انگشتر عقیق برای افزایش درآمد و رونق کسب و کار نیز مفید دانسته شده است. سنگ عقیق سبب زدودن انرژی‌های منفی می‌شود و استفاده از آن برای آرامش روح و برطرف شدن غم و غصه توصیه شده است.[۱۴] عقیق سرخ باعث فروکش کردن خشم می‌شود.[۱۵]
فضیلت سنگ عقیق
پیشوایان مذهب شیعه، برای سنگ عقیق ویژگی‌هایی مانند دور شدن از فقر، زدودن نفاق، عاقبت به‌خیری، برآورده شدن حاجات و رفع غم و اندوه، ذکر کرده‌اند.[۱۶] همچنین به استفاده از انگشتر عقیق هنگام نماز، سفارش[۱۷] و برای آن، پاداش بسیاری بیان شده است.[۱۸]
روش‌های تشخیص عقیق اصل
برای تشخیص اصالت عقیق، روش‌ها و نشانه‌های زیر، بیان شده است:
۱- عقیق اصل در آتش نمی‌سوزد؛
۲- عقیق اصل روی شیشه خط می‌اندازد؛
۳- عقیق اصل در مقابل نور، شکل حباب یا کندوی‌زنبور از خود نشان می‌دهد؛
۴- اگر چیز نوک تیز روی عقیق اصل کشیده شود، ردی روی آن باقی نمی‌گذارد.[۱۹]
عقیق در ادبیات فارسی
شاعران پارسی‌گوی در اشعار خود به سنگ عقیق اشاره کرده‌اند؛ فردوسی در بیتی گفته است:[۲۰]
| عقیق و زبرجد برو ریختند | می و مشک و عنبر برآمیختند |
همچنین در بیتی از کسایی می‌خوانیم:[۲۱]
| از او بوی دزدیده کافور و عنبر | وز او گونه برده عقیق یمانی |
در ضرب‌المثل‌ها، هر چیزی با رنگ و روی خوب؛ مانند ماهی قرمز یا لب سرخ، به عقیق تشبیه می‌شود.[۲۲] مردم آشتیان، چای خوش‌رنگ را به عقیق تشبیه می‌کنند.[۲۳] در لرستان، مردم، اشک روی گونه را به مانند عقیقی می‌دانند که روی نقره ریخته می‌شود.[۲۴]
پانویس
- ↑ «اطلاعاتی کامل در مورد سنگ عقیق و خواص این سنگ تزیینی»، سایت تاپ ناز.
- ↑ «سنگ عقیق و خواص آن»، سایت جواهربازار.
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه عقیق.
- ↑ عمید، فرهنگ فارسی، ذیل واژه عقیق.
- ↑ کرمی، «درباره سنگ عقیق چه می‌دانید؟ خواص سنگ عقیق و انواع آن»، سایت سنگ‌شناس.
- ↑ کرمی، «درباره سنگ عقیق چه می‌دانید؟ خواص سنگ عقیق و انواع آن»، سایت سنگ‌شناس.
- ↑ «اطلاعاتی کامل در مورد سنگ عقیق و خواص این سنگ تزیینی»، سایت تاپ ناز.
- ↑ «عقیق چیست و از خواص این سنگ قیمتی چه می‌دانید»، سایت جهان شیمی.
- ↑ عقیلی علوی شیرازی، مخزن‌الادویه، ۱۸۴۴م، ص۶۱۴؛ شهری، تاریخ اجتماعی تهران در قرن سیزدهم، ۱۳۷۸ش، ج۳، ص۲۸۵.
- ↑ عقیلی علوی شیرازی، مخزن‌الادویه، ۱۸۴۴م، ص۶۱۴.
- ↑ ادیب، جهان جواهرات، ۱۳۶۹ش، ج۱، ص۲۱۷.
- ↑ کرمی، «درباره سنگ عقیق چه می‌دانید؟ خواص سنگ عقیق و انواع آن»، سایت سنگ‌شناس.
- ↑ عقیلی علوی شیرازی، مخزن‌الادویه، ۱۸۴۴م، ص۶۱۵.
- ↑ «فواید و خواص انگشتر عقیق»، سایت بیتوته.
- ↑ Allemagne, Du Khorassan Au Pays Des Bakhtiaris, 1917, I, P198.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۹۲ش، ج۶، ص۴۷۰-۴۷۱؛ عاملی، وسائل‌الشیعة، ۱۳۶۷ش، ج۵، ص۸۵-۸۷.
- ↑ عاملی، وسائل‌الشیعة، ۱۳۶۷ش، ج۵، ص۸۸.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۷، ص۴۲.
- ↑ «فواید و خواص انگشتر عقیق»، سایت بیتوته.
- ↑ فردوسی، شاهنامه، بخش ۸، بیت ۳۳، سایت گنجور.
- ↑ کسایی، دیوان اشعار، وصف شراب، بیت ۱، سایت گنجور.
- ↑ دهخدا، امثال و حکم، ۱۳۳۸ش، ج۴، ص۱۴۶۱.
- ↑ نجفی‌آشتیانی، نیم‌نگاهی به آشتیان، ۱۳۸۵ش، ص۷۱.
- ↑ عسکری‌عالم، فرهنگ عامه لرستان، ۱۳۸۸ش، ج۵، ص۱۷۱.
منابع
- ادیب، داریوش، جهان جواهرات، تهران، یادواره اسدی، ۱۳۶۹ش.
- «اطلاعاتی کامل در مورد سنگ عقیق و خواص این سنگ تزیینی»، سایت تاپ ناز، تاریخ بازدید: ۸ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
- «خواص و فواید انگشتر عقیق»، سایت بیتوته، تاریخ بازدید: ۸ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۸ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، امثال و حکم، تهران، امیرکبیر، ۱۳۳۸ش.
- «سنگ عقیق و خواص آن»، سایت جواهربازار، تاریخ بازدید: ۸ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
- شهری، جعفر، تاریخ اجتماعی تهران در قرن سیزدهم، تهران، رسا، ۱۳۷۸ش.
- عاملی، شیخ حر، وسائل‌الشیعه، قم، موسسه آل البیت لاحیاء التراث، ۱۳۶۷ش.
- عسکری‌عالم، علی‌مردان، فرهنگ عامه لرستان، خرم‌آباد، شاپورخواست، ۱۳۸۸ش.
- «عقیق چیست و از خواص این سنگ قیمتی چه می‌دانید»، سایت جهان شیمی، تاریخ بازدید: ۸ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
- عقیلی علوی شیرازی، محمدحسین، مخزن‌الادویه، کلکته، [بی‌نا]، ۱۸۴۴م.
- عمید، حسن، فرهنگ فارسی، سایت واژه‌ياب، تاریخ بازدید: ۸ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
- فردوسی، شاهنامه، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۸ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
- کرمی، حسن، «درباره سنگ عقیق چه می‌دانید؟ خواص سنگ عقیق و انواع آن»، سایت سنگ‌شناس، تاریخ درج مطلب: ۳ ژانویه ۲۰۲۲م.
- کسایی، دیوان اشعار، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۸ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، به‌ترجمه محمدباقر کمره‌ای، قم، اسوه، چ۸، ۱۳۹۲ش.
- مجلسی، محمدباقر، حلیه المتقین، تهران، [بی‌نا]، ۱۳۶۳ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، بیروت، داراحياء التراث العربي، ۱۴۰۳ق.
- نجفی‌آشتیانی، ابوالقاسم، نیم‌نگاهی به آشتیان، تهران، منشور امید، ۱۳۸۵ش.
- Allemagne, H. Rene d, Du Khorassan Au Pays Des Bakhtiaris, paris, 1917.