عقیقه
عقیقه؛ مراسم قربانی پس از تولد فرزند
مفهوم شناسی
عقیقه در لغت به معنای موی نوزاد است[۱] و در اصطلاح، به گوسفندی که در هفتۀ نخست پس از تولد نوزاد قربانی می‌کنند نیز گفته می‌شود.[۲] برخی گفته‌اند چون معمولاً موی نوزاد را در روز هفتم تولد می‌تراشند و همراهش قربانی می‌کنند، این قربانی عقیقه نام گرفته است.[۳]
عقیقه در فرهنگ اسلامی
عقیقه از آدابی است که پس از تولد نوزاد به آن سفارش شده است.[۴] پیشینۀ عقیقه به صدر اسلام باز می‌گردد؛ در روایتی آمده است که محمد، پیامبر خدا، در روز هفتم تولد نوادگان خود، حسن و حسین، موی سر ایشان را تراشید و هم‌سنگ آن نقره داد تا گوسفندی خریداری شود و آن را قربانی کرد و به قابله نیز سهمی از گوشت داد و گفت این عقیقه را بخورید و به دیگران اطعام کنید.[۵] امام جعفر صادق، پیشوای ششم شیعیان، در روایتی بیان داشته است که در روز هفتم از طرف فرزند خود عقیقه کنید و سرش را بتراشید و به وزن مویش، نقره صدقه بدهید و عقیقه را تکه‌تکه کنید و بپزید و گروهی از مسلمان‌ها را برای خوردن آن دعوت کنید.[۶] برخی از روایات، همۀ وضعیت نوزاد را در گرو عقیقه دانسته‌‌اند[۷] و گفته‌اند که به جاي عقيقه نمي‌توان پول آن را به فقير داد بلكه بايد نفس عقيقه صورت پذیرد، يعني حیوانی ذبح و قرباني شود و گوشت عقيقه را پخته و مردم را به خوردن آن دعوت كنند.[۸] عقیقه برای همگان؛ اعم از فقیر و ثروتمند، لازم است و بر زمان آن نیز تأکیدی نیست؛ اما اگر هیچ‌وقت موقعیت مالی فراهم نبود، از افراد ساقط می‌گردد.[۹] البته در میان فقها نسبت به واجب بودن یا مستحب بودن عقیقه اختلاف است و گفته‌اند بهترین زمان عقیقه روز هفتم تولد است و اگر تأخیر شود، تا زمان بلوغ کودک بر عهدۀ پدر است و پس از بلوغ، بر عهدۀ خود فرد است.[۱۰]
عقیقه در فرهنگ عمومی
عقیقه در مناطق و فرهنگ‌های گوناگون به صورت‌های متفاوتی برگزار می‌شود. برخی عقیقه را بین 7 تا 40 روز پس از تولد نوزاد و با هدف رفع بلاهای مختلف ذبح می‌کنند[۱۱] و کله و پاچه آن را به روحانی محل، ران‌های گوسفند را به قابله و مابقی آن را بین 10 فقیر تقسیم می‌کنند.[۱۲] در برخی نواحی این زمان تا 10 سالگی فرزند پسر است و عقیقه باید گوسفند سیاه رنگ کمتر از 2 سال باشد و هیچ عیب و نقصی در آن نباشد. بعضی دیگر آن را پس از ختنه کردن فرزند پسر انجام می‌دهند.[۱۳] عقیقه در برخی مناطق به منظور نذر فرزنددار شدن[۱۴] و یا صاحب فرزند پسر شدن[۱۵] نیز برگزار می‌شود. اما آنچه بین تمامی مناطق مشترک است اینکه پدر و مادری که عقیقه برای فرزند آن‌ها انجام می‌شود نباید از گوشت قربانی بخورند.[۱۶]
پانویس
- ↑ عمید، فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژة عقیقه.
- ↑ دهخدا، لغت نامه دهخدا، ذیل واژة عقیقه.
- ↑ محمدپادشاه، آنندراج، 1363ش، ذیل واژه عقیقه.
- ↑ کلینی، الکافی، 1407ق، ج6، ص24-35.
- ↑ کلینی، الکافی، 1407ق، ج6، ص33.
- ↑ کلینی، الکافی، 1407ق، ج6، ص27.
- ↑ کلینی، الکافی، 1407ق، ج6، ص25.
- ↑ طبرسي، الآداب الدينية للخزانة المعينية، ترجمه احمد عابدي، 1380ش، ص306.
- ↑ کلینی، الکافی، 1407ق، ج6، ص29.
- ↑ مجلسی، حلیة المتقین، 1424ق، ص209.
- ↑ شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان،۱۳۶۳ش، ص65-66.
- ↑ نظری، زلیخا و دیگران، مردم‌شناسی روستای ابیانه، ۱۳۸۴ش، ص543.
- ↑ دانای علمی، فرهنگ عامۀ مردم تنکابن، ۱۳۸۹ش، ص208.
- ↑ همایونی، فرهنگ مردم سروستان، ۱۳۴۸- ۱۳۴۹ش، ص375.
- ↑ لهسایی‌زاده و عبدالنبی، تاریخ و فرهنگ مردم دوان، ۱۳۷۰ش، ص121.
- ↑ ذوالفقاری و شیری، باورهای عامیانۀ مردم ایران، ۱۳۹۴ش، ص879..
منابع
- دانای علمی، جهانگیر، فرهنگ عامۀ مردم تنکابن، تهران، آرون، ۱۳۸۹ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغتنامه، پایگاه واژه‌یاب.
- ذوالفقاری، حسن و علی‌اکبر شیری، باورهای عامیانۀ مردم ایران، تهران، چشمه، ۱۳۹۴ش.
- شکورزاده، ابراهیم، عقاید و رسوم مردم خراسان، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۶۳ش.
- طبرسي، فضل بن حسن، الآداب الدينية للخزانة المعينية، ترجمه احمد عابدی، قم، زائر، 1380ش.
- عمید، حسن، فرهنگ لغت، پایگاه واژه‌یاب.
- كلينى، محمد بن يعقوب، الکافی، تحقیق دارالحدیث، قم، انتشارات دارالحدیث، 1407ق.
- لهسایی‌زاده، عبدالعلی و عبدالنبی سلامی، تاریخ و فرهنگ مردم دوان، تهران،اطلاعات، ۱۳۷۰ش.
- محمدپادشاه، آنندراج، تهران، کتابفروشی خیام، 1363ش.
- معین، محمد، فرهنگ معین، تهران، انتشارات زرین، ۱۳۸۲ش.
- نظری داشلی‌برون، زلیخا و دیگران، مردم‌شناسی روستای ابیانه، تهران، سا‌زما‌ن میراث فرهنگی و گردشگری، ۱۳۸۴ش.
- همایونی، صادق، فرهنگ مردم سروستان، تهران، دفتر مركزي فرهنگ مردم، ۱۳۴۸- ۱۳۴۹ش.