علفزار (فیلم)

علفزار (فیلم)؛ فیلمی با محوریت قضاوت دربارۀ آسیب‌های اجتماعی مانند تجاوز جنسی در ایران.

فیلم «علفزار» داستان یک بازپرس را روایت می‌کند که در میانة یک دوراهی دشوار قرار دارد، انتخاب میان منافع شخصی و حقیقت و عدالت. محور اصلی فیلم به موضوع تعرض می‌پردازد و یکی از نقاط قوت آن، روایت داستان‌ها بر اساس پرونده‌های واقعی است. این فیلم شامل چندین خط داستانی است، از جمله تجاوز گروهی در باغ، تلاش برای اثبات نسب یک دختربچه نامشروع و قتل سهوی یک پسربچه توسط پلیس. این قصه‌ها پیرامون دغدغه‌های اخلاقی، وجدان و وظیفة بازپرس شکل می‌گیرند و به تصویر کشیده می‌شوند.

معرفی

فیلم «علفزار»، به نویسندگی و کارگردانی کاظم دانشی و تهیه‌کنندگی بهرام رادان، در جشنواره چهلم فیلم فجر به نمایش درآمد. این فیلم نخستین اثر بلند دانشی به‌عنوان نویسنده و کارگردان است و توانست جایزۀ بهترین فیلمنامه را از این جشنواره دریافت کند. دانشی با انتخاب اتفاق واقعی و تکان‌دهندة تجاوز گروهی در خمینی‌شهر اصفهان در سال 1390ش به‌عنوان یکی از منابع رمان خود، بر اهمیت و جنجالی بودن موضوع محوری اثرش تاکید می‌کند. فیلم علفزار، محصول سال 1400ش است و با ششصد هزار مخاطب و فروش 22 میلیارد تومانی به اکران خود در سینماها پایان داد.

جوایز و نامزدی‌ها

«علفزار»، در بخش سودای سیمرغ چهلمین دورة جشنوارة فیلم فجر نامزد دریافت 13 سیمرغ بلورین و در نهایت برندة چهار جایزة بهترین صداگذاری، بهترین تدوین، بهترین نقش مکمل زن و بهترین فیلمنامه شد. همچنین در بخش موسیقی متن هم دیپلم افتخار دریافت کرد.

عناصر انسانی

در «علفزار»، بازیگرانی چون پژمان جمشیدی، سارا بهرامی، ستاره پسیانی، مهدی زمین‌پرداز، مائده طهماسبی، ترلان پروانه و رویا جاویدی‌نیا به ایفای نقش پرداخته‌اند.

تهیه‌کننده: بهرام رادان؛ از دوران جوانی و بازی‌اش در «آواز قوی»، همواره در تلاش بوده تا صدای انتقاد از وضعیت جامعه باشد. در فیلم «علفزار»، او این انتقادات را با شجاعت و شفافیت بیشتری بیان می‌کند و به چالش‌های اجتماعی می‌پردازد.

کارگردان: کاظم دانشی، کارگردان «علفزار»، بیان کرده است که داستان فیلم از ترکیب نزدیک به 15 پروندة مشابه شکل گرفته و همة ماجراها و داستانک‌های موجود در آن به این پرونده‌ها مرتبط هستند. او همچنین توضیح داده که در روند تحقیقاتی خود بیش از 300 پرونده را مطالعه کرده، اما در نهایت از 15 پرونده برای روایت داستان فیلم بهره گرفته است.

داستان فیلم

«علفزار» در ژانر جنایی‌اجتماعی روایت می‌شود و بر اساس یک پروندة واقعی ساخته شده است. امیرحسین، یک بازپرس قضایی، در آستانة انتقال به تهران، به پرونده‌ای جنجالی مربوط به فساد اخلاقی خانوادة شهردار برخورد می‌کند. او تحت فشار شهردار قرار می‌گیرد تا این پرونده را مخفی نگه دارد، اما با شکایت «سارا»، عروس شهردار، تصمیم می‌گیرد که بدون هیچ کم‌وکاستی، پرونده را به دادگاه ارجاع دهد و به‌دنبال تحقق عدالت باشد.

محور فیلم

«علفزار» یک درام دادگاهی پرتنش است که حول موضوعات حساس و متعددی متمرکز می‌شود. این موضوعات شامل مسائلی چون تجاوز و زنای محصنه است که تنش و چالش‌های عمیق انسانی را در بستر داستان به نمایش می‌گذارد. در لایه‌های پنهان این درام و میان آسیب‌های ناشی از جنایت، خیانت، تجاوز و اعتیاد، محور اصلی به قضاوت درباره ماهیت خودِ قضاوت برمی‌گردد. این داستان مخاطب را به تامل در مورد معنای واقعی قضاوت و پیامدهای آن در زندگی افراد و جامعه وامی‌دارد.

پیام‌های اجتماعی فیلم

پیامدهای مثبت

ترویج عدالت‌: داستان بازپرس (پژمان جمشیدی) به چالش‌هایی اشاره دارد که او به خاطر فشارهای بالادستی‌ها با آن روبرو می‌شود و این فشارها او را در برابر یک معضل اخلاقی قرار می‌دهد. این وضعیت نشان می‌دهد که چگونه مصلحت‌های فردی یا گروهی می‌تواند قضاوت عادلانه را به چالش بکشد. کشمکش او بین وجدان حرفه‌ای و اخلاقی‌اش از یک سو و منافع شخصی‌اش از سوی دیگر، او را در موقعیتی دشوار قرار می‌دهد. در نهایت، او با تکیه بر اصول عدالت، قضاوت خود را انجام می‌دهد.

امیدبخشی: این فیلم با وجود روایت یک داستان خشن و ناهنجار، در انتها پیام امیدبخشی را منتقل می‌کند. در پایان، با وجود پیچیدگی‌های پرونده و عدم همکاری‌های موجود، حق به حق‌دار می‌رسد و مجرمین نیز با عواقب اعمال‌شان روبرو می‌شوند. این نتیجه به بیننده امید می‌دهد و او می‌تواند با احساسی از امنیت بیشتر سینما را ترک کند.

الگو‌سازی مناسب: شخصیت امیرحسین، بازپرس پرونده، به‌عنوان تنها الگوی مثبت فیلم معرفی می‌شود. او علی‌رغم فشارهای سنگین از سوی شهردار و مافوق‌هایش، هرگز حاضر نیست حقیقت را نادیده بگیرد. امیرحسین در مواجهه با پروندة خانوادة شهردار، به‌طور کامل خود را متعهد به اجرای قانون می‌داند و عدالت را اجرا می‌کند. در مورد پروندة فریبا و محسن، او به خاطر آینده و سلامت روحی آن دختر تصمیم می‌گیرد که به او شناسنامه‌ای اختصاص یابد. هرچند این عمل از نظر قانونی و شرعی چندان معتبر نیست، اما انگیزة امیرحسین جلوگیری از قربانی شدن آن دختر در آینده است که او را به چنین تصمیمی وادار می‌کند.

به چالش کشیدن نظام طبقاتی جامعه: در فیلم «علفزار»، هر گروه از شخصیت‌ها به یکی از سه طبقة اجتماعی شناخته‌شده تعلق دارد. اگر فرض کنیم که هنوز اثری از طبقة متوسط وجود دارد، خانوادة سارا نمایندة این طبقه است. در مقابل، شهردار و خانواده‌اش نماد ثروت و قدرت در نظام سیاسی و اجتماعی فعلی ایران هستند. فریبا و محسن، به‌عنوان نمایندگان ضعیف‌ترین طبقة جامعه، در این میان قرار می‌گیرند. بر خلاف شخصیت‌های شرور فیلم، آنها حتی تلاشی برای ارائه توجیهی منطقی به بازپرس نمی‌کنند. آنها با صداقت و صراحت در مورد مشکلات خود صحبت می‌کنند و مسئولیت عواقب اعمالشان را بر عهده می‌گیرند، هرچند که از لحاظ مالی توانایی پرداخت هزینه‌های آن را ندارند.

بازنمایی کودکان قربانی: نادیده گرفتن کودکان در جامعه‌ای مشاهده می‌شود که به نظر می‌رسد برای پذیرش هیچ‌یک از آنها آماده نیست. این وضعیت نه‌تنها در طبقات متوسط و مرفه، بلکه میان اقشار محروم و آسیب‌دیده نیز به چشم می‌خورد. فیلم «علفزار» به بررسی عمیق مسائل فرهنگی و اجتماعی کودکان می‌پردازد و سه داستان متفاوت را روایت می‌کند. در یکی از این داستان‌ها، پسربچه‌ای بی‌گناه حین تماشای درگیری میان پلیس و جنایتکار جان خود را از دست می‌دهد، در حالی که در داستان دیگر، پسربچه‌ای ناچار به مشاهدة یک فاجعه غیرانسانی می‌شود. همچنین، در داستان سوم، هزینة ناآگاهی زن و مرد بر دوش دختری قرار می‌گیرد که هیچ نقشی در درگیری اصلی ندارد. نادیده گرفتن کودکان و عدم توجه به حضور آن‌ها، همانند شلیک‌های هوایی، به‌طور ناخواسته روح و روان این موجودات معصوم و بی‌دفاع را هدف قرار می‌دهد. در این شرایط، شاید تنها کودک خوشبخت، همان فرزند زن خیانت‌کار باشد که هرگز به دنیا نیامده و از تمام این درد و رنج‌ها به دور مانده است.

پیامدهای منفی

قبح‌زدایی از تابوها و منکرات اجتماعی: این فیلم به شدت تحت تاثیر ناهنجاری‌های اجتماعی قرار دارد. مواردی چون تجاوز، فحاشی، اشاره به مصرف مواد مخدر و مشروبات الکلی و روابط جنسی نامشروع به‌طور مکرر در این اثر مشاهده می‌شود. این فیلم بر اساس چند ناهنجاری بزرگ روایت می‌شود:

1. در این فیلم، صحنه‌ای از تجاوز دسته‌جمعی به تصویر کشیده می‌شود. چند برادر با حمله به یک مهمانی، به زنان حاضر تجاوز می‌کنند. مادر این افراد برای نجات پسرانش تلاش می‌کند با پیشنهاد رشوه، ماجرا را پنهان کند و حتی یکی از قربانیان را تهدید می‌کند.

2. فرزندان شهردار در استخر باغ اجاره‌ای، مهمانی‌ای خارج از عرف برگزار می‌کنند که در آن مرزهای محرم و نامحرم نادیده گرفته شده و مهمانان تحت تاثیر مصرف مشروبات الکلی، مست می‌شوند. میان این جمع، پسر کوچک سارا (عروس شهردار) نیز حضور دارد و شاهد صحنه‌های تجاوز است (این بخش‌ها بدون نمایش مستقیم روایت می‌شوند). شهردار و همسرش برای حفظ آبروی خانواده، از عروس و فرزندان‌شان می‌خواهند که حقیقت را مخفی و از شکایت خودداری کنند، حتی تا جایی که حاضر می‌شوند به بازپرس پرونده رشوه بدهند.

3. در طول داستان، آشکار می‌شود که شبنم، خواهر سارا، زندگی مخفیانه‌ای دارد. او با وجود داشتن همسر، گاهی اوقات با مرد دیگری در همان باغ ملاقات کرده و وارد رابطه‌ای نامشروع شده است.

4. فریبا و محسن، دو معتاد، در گذشته با یکدیگر رابطه داشته‌اند و حاصل این رابطه، دختری است که حالا به سن مدرسه رسیده است. فریبا برای اینکه بتواند دخترش را به مدرسه بفرستد، از محسن کمک می‌خواهد تا برای او شناسنامه بگیرد. دختر بارها در میان درگیری‌های فریبا و محسن گرفتار می‌شود و متوجه می‌شود که محسن تمایلی به قبول او ندارد. او بارها از زبان آن‌ها واژه‌های تحقیرآمیزی دربارة خود، مانند «ولدالزنا»، می‌شنود.

ترویج خشونت روانی: در این فیلم خشونت عمدتاً به شکل روانی و اجتماعی به نمایش درمی‌آید. داستان با حادثه‌ای تلخ آغاز می‌شود، یک کودک به‌طور تصادفی با تیر یک افسر نیروی انتظامی کشته می‌شود و از بالای پشت بام به خیابان سقوط می‌کند. در این صحنه، اراذل و اوباش محلی که در تلاش برای درگیری با پلیس هستند، نیز حضور دارند. در یک مهمانی که فرزندان شهردار به‌پا کرده‌اند، اراذل به مهمانان حمله می‌کنند؛ مردان را به درخت می‌بندند و به زنان تعرض می‌کنند. همسر سارا در این واقعه با چاقو مورد حمله قرار می‌گیرد و به کما می‌رود. هرچند این صحنه به‌طور مستقیم به نمایش گذاشته نمی‌شود، اما از زبان شاکیان به تصویر کشیده می‌شود. پسر کوچک سارا نیز شاهد این صحنه‌های هولناک است و این تجربه به شدت بر روح و روان او تاثیر می‌گذارد. در عین حال، شهردار و همسرش از سارا، شبنم و دخترشان می‌خواهند تا به‌منظور حفظ آبرو، از شکایت کردن خودداری کنند و این موضوع را پنهان نگه دارند. این فشار روانی سنگین، بار زیادی بر دوش سارا و خواهر شوهرش می‌گذارد. در این فضای پرتنش، شخصیت‌ها مدام در حال نزاع و جر و بحث با یکدیگر هستند.

ترویج ترس و دلهره در جامعه: صحنه‌های خشونت‌آمیز و ناهنجار این فیلم می‌تواند برای تماشاگران بسیار شوکه‌کننده و استرس‌زا باشد و به راحتی احساس امنیت روانی آن‌ها را به هم بریزد.

منابع

«آمار فروش فیلم‌ها/ «انفرادی»، «سگ‌بند» و «علفزار» در صدر جدول»، وب‌سایت پایگاه خبری تحلیلی سینما سینما، تاریخ درج مطلب: 1 مهر 1401ش.

پارساپور، آرش، «نقد فیلم علفزار - دادگاهی به نام ایران»، وب‌سایت ویجیاتو، تاریخ درج مطلب: 22 بهمن 1400ش.

«خداحافظی 163 میلیاردتومانی باگیشه/ 100 میلیون فروش روز آخر»، وب‌سایت فیلم نیوز، تاریخ درج مطلب: 24 دی 1401ش.

«خلاصه داستان و نقد فیلم علفزار + بازیگران»، وب‌سایت دوات‌آنلاین، تاریخ بازدید: 3 آبان 1403ش.

««علفزار» بهرام رادان، مجوز ساخت گرفت، وب‌سایت خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: 20 اردیبهشت 1400ش.

«فیلم علفزار»، وب‌سایت فیلیمو، تاریخ بازدید: 7 آبان 1403ش.

لطیفی، وصاله، «نقد فیلم علفزار»، وب‌سایت وصاله لطیفی، تاریخ درج مطلب: 12 فوریه 2022م.

«نقد فیلم علفزار، درام دادگاهی برای اذهان»، وب‌سایت مجله نوبل، تاریخ بازدید 12 بهمن 1401ش.

نوری‌پور، پریسا، «نقد و بررسی فیلم سینمایی علفزار به همراه جزئیات و خلاصه داستان»، وب‌سایت کدومو، تاریخ بازدید: 3 آبان 1403ش.