عید فطر در افغانستان

عید فِطر در افغانستان؛ مناسبت دینی و از مهم‌ترین آیین‌های ملی در افغانستان.
گرامی‌داشت عید فطر، از رسوم کهن در بین مردم افغانستان است و همچنان در تمامی ولایات، باشکوه بسیار برگزار می‌شود. خانه‌تکانی، خرید لباس‌های نو، تهیۀ انواع شیرینی و میوۀ خشک، حنا کردن دست، هدیه دادن به ‌نوعروسان، عیدی دادن به کودکان، دیدوبازدید و رفتن به‌ تفرج‌گاه‌ها، از آداب عید فطر نزد مردم افغانستان است.

جایگاه اجتماعی

با تکیه بر اهمیت دینیِ عید فطر، این روز در فرهنگ مردم افغانستان از جایگاه والایی برخوردار است و یکی از مهم‌ترین اعیاد دینی و ملی به شمار می‌رود. در افغانستان از قدیم به این مناسبت، سه روز تعطیل رسمی بوده و مردم با آداب‌ورسوم ویژه و به‌گرمی از آن استقبال می‌كنند. هرچند این عید، در مقایسه با عید قربان «عید کوچک» و در زبان پشتو «کوچنی اختر» تعبیر شده، اما در عمل، عید فطر باشکوه‌تر از عید قربان و نوروز برگزار می‌شود.

زمان

مردم مناطق مختلف در روز آخر ماه رمضان بر فراز پشت بام‌های خانه‌ها رفته، ماه نو را در افق جستجو می‌کنند. اگر ماه دیده شود، با هلهله و شادی از آن استقبال می‌کنند. به‌صورت رسمی نیز از گذشته‌های دور گروهی از سوی حکومت تعیین می‌شود تا ماه عید را رؤیت کنند. در سال‌های اخیر سترۀ محکمه (دادگاه عالی) به‌عنوان دستگاه مسئول اعلام عید، همواره پس از اعلام عید از سوی عربستان سعودی، در افغانستان نیز عید اعلام می‌کند. اهل سنت به‌تبعیت از حکومت، عید می‌گیرند؛ اما شیعیان این روز را در صورتی عید می‌گیرند که مرجع تقلید آنها آن روز را عید اعلام کرده باشد. در بسیاری از سال‌ها، شیعیان افغانستان با یک روز تأخیر نسبت به اهل تسنن، عید فطر را گرامی می‌دارند.

آداب‌ورسوم

1. مناسک دینی: برپایی نماز عید فطر در صبح‌گاه، پرداخت زکات فطریه، عید مبارکی، رفتن به زیارت اهل قبور و دست‌بوسی بزرگان فامیل از جمله مناسک دینی این روز است.

2. رسوم اجتماع-فرهنگی: سر زدن به خانواده‌هایی که سوگوار از دست دادن عزیزی هستند، عیادت بیماران‌، کمک به مستمندان، دید و بازدید گستردۀ فامیل، دوستان و همسایه‌ها، بردن عیدی برای عروس و داماد، رفتن دسته‌جمعی زنان به ‌خانه‌های یكدیگر، هدیه دادن دستمال گلدوزی‌شده همراه با شیرینی به‌ مهمانان و عیدی گرفتن کوکان و نوجوانان از بزرگان، از رسوم ویژۀ عید فطر است.

3. آداب و مناسک نمادین: مانند تهیه و پوشیدن لباس‌های نو، آرایش سر و صورت و حنا نمودن دست‌ها.

4. تفریح و سرگرمی: رفتن به مناطق تفریحی، برگزاری مسابقات بزکشی در برخی مناطق شمالی، كشتی‌گیری جوانان و پهلوانان و تخم‌مرغ جنگی از جمله سرگرمی‌های عید فطر در استان‌های غربی به‌ویژه هرات، بادغیس و فراه است.

عید فطر با آداب‌ورسوم محلی نیز همراه است؛ برای مثال مردم بامیان پس از دیدن ماه و یا ثابت شدن عید، شادی و هلهله راه انداخته و آن شب را به‌عنوان عید زنده‌ها با تهیۀ قوروتی، آبجوشك و یا شیربرنج جشن می‌گیرند. مردان نیز در شب عید همراه كودكان با مقداری غذا در خانۀ بزرگ خانواده جمع می‌شوند، پس از صرف غذا سورۀ یاسین را خوانده و برای مسافران دعا می‌كنند.

سفره‌های عید

1. سفره‌های شهری: خانواده‌های شهری، سفرۀ عید را با انواع کیک، کلوچه، شکلات، شیرینی، نوشیدنی و خشکبار نظیر پسته، بادام، کشمش، سنجد، نخود و سیمیان آراسته کرده، پذیرای مهمانان‌ هستند. برخی، میوه‌های فصل را نیز تدارک می‌بینند. بر اساس رسم مهمان‌نوازی در بین مردم افغانستان، حتی طبقات اجتماعی پایین نیز می‌کوشند تا سفرۀ عید را بگسترانند و از مهمان‌های خود تنها با کلوچه‌های ساده، نخود و کشمش پذیرایی کنند.

2. سفره‌های روستایی: در ولایات دوردست و روستاها خانواده‌ها با غذاهای محلی و دست‌پخت در وقت ظهر و در طول روز از مهمانان خود پذیرایی می‌کنند. یکی از سنت‌های دیرین در ایام عید فطر که زنان افغانستان بسیار به آن پایبند هستند، پختن گوش فیل، کلچه نمکی، کلچه آرد جواری، روت، سیمیان و کیک است.

منابع

• «آداب ‌‌و رسوم 20 کشور مختلف در عید سعید فطر»، خبرگزاری برنا، تاریخ درج مطلب: 12 اردیبهشت 1401ش.
• «آداب و رسوم نیک مردم افغانستان در عید سعید فطر»، وب‌سایت شفقنا افغانستان، تاریخ انتشار: 15 جولای 2015م.
• «دلیل اختلاف کشورهای در اول و پیایان رمضان چیست؟»، وب‌سایت فردانیوز، تاریخ درج مطلب: 27 اردیبهشت 1397ش.
• «رد نوازش آداب عید فطر بر گونه‌های زخمی افغانستان»، خبرگزاری پیام آفتاب، تاریخ درج مطلب: 24 خرداد 1397ش.
• «رسوم مردم ما در تجلیل از عید سعید فطر»، شبکه اطلاع‌رسانی افغانستان، تاریخ درج مطلب: 24 خرداد 1397ش.
• «سفره‌های رنگارنگ مردم افغانستان درعید فطر»، وب‌سایت پرس تجی، تاریخ درج مطلب: 18 آوریل 2022م.
• رضایی دستجردی، علی‌اضغر، «عید فطر و رمضان در هرات افغانستان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 29 خرداد 1399ش.
• «عید فطر، بزرگ‌ترین عید در افغانستان»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 28 تیر 1394ش.
• «عید سعید فطر در افغانستان به چه شکل برگزار می‌شود؟»، خبرگزاری میزان، تاریخ درج مطلب: 5 مرداد 1393ش.
• «عید سعید فطر در کشورهای اسلامی»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 16 مهر1390ش.
• «نگاهی به آداب و رسوم بزرگداشت عید سعید فطر در افغانستان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 5 مرداد 1393ش.