فتحی شقاقی
فتحی شقاقی؛ مؤسس و دبیر کل جهاد اسلامی فلسطین.
فتحی شقاقی، اندیشمند و پزشک فلسطینی بود که برای مبارزه با صهیونیسم، «جنبش جهاد اسلامی فلسطین» را بنیان نهاد. فتحی شقاقی نقش اساسی در تغییر روند مبارزات فلسطین از تفکرات لائیک و ملی‌گرا به مبارزه بر اساس تفکر اسلامی داشت. وی با الهام از انقلاب اسلامی ایران و اندیشه و مبارزات امام خمینی، مردم فلسطین را بر اساس تکلیف دینی به مبارزه با رژیم اسرائیل فراخواند.
زندگی‌نامه
فتحی شقاقی، با نام کامل «فتحی ابراهیم عبدالعزیز الشقاقی» در ۱۹۵۱م در خانواده‌ای کارگر و متدین، در اردوگاه رفح از منطقۀ غزه به دنیا آمد.[۱] پدر وی کارگر بود و در عین حال امامت جماعت دهکدۀ «زرنوقه» در نزدیکی یافا را به عهده داشت. خانوادۀ وی در 1948م آواره شد و به نوار غزه مهاجرت کرد.[۲] فتحی شقاقی روزگار نوجوانی را در اردوگاه سپری کرد و تحصیلات خود را تا مقطع دبیرستان در مدارس آوارگان وابسته به سازمان ملل متحد در نوار غزه به پایان رساند.[۳] در 15 سالگی مادر خود را از دست داد.[۴] شقاقی در 1968م در سن 18 سالگی در دانشگاه «بیر زیت» کرانۀ باختری پذیرفته و پس از دو سال تحصیل، به‌عنوان معلم ریاضیات عازم مدرسۀ النظامیه در بیت‌المقدس شد. وی در 1974م برای ادامۀ تحصیل در رشتۀ پزشکی به دانشگاه «الزقازیق» مصر رفت و مدرک دکتری در رشتۀ «طب اطفال» را از این دانشگاه دریافت کرد.[۵] وی با خانم «فتحیه الخیاط» اهل بیت‌المقـدس، ازدواج کرد که حاصل آن سه فرزند به نام‌های خولـه، ابراهیم و اسامه بود.[۶]
خاستگاه تربیتی
1. خانواده و شرایط زندگی کودکی
شقاقی چون در اردوگاه آوارگان به دنیا آمده بود، از همان کودکی با رنج آوارگی آشنا و بزرگ شد.[۷] زندگی در چنین شرایطی، انتخاب مبارزه برای بازگشت به وطن، محسوب می‌شد. از طرف دیگر، وی دوران کودکی و نوجوانی را در شرایطی گذراند که تفکر عرب‌گرای «جمال عبدالناصر» (ناصریسم) در اوج محبوبیت خود قرار داشت و فتحی جوان نیز مانند بسیاری دیگر از جوانان عرب و فلسطینی، این شخصیت مصری را تمجید می‌کرد؛ اما شکست مصر در جنگ 1967م او را به اندیشدن بیشتر برای رسیدن به بهترین انتخاب واداشت.[۸]
3. دوران تحصیل و مطالعات گسترده
دوران تحصیل در دانشگاه بیرزیت و مطالعات گسترده دربارۀ مسائل اجتماعی و سیاسی آن روز، موجب آشنایی او با گروه‌ها و جریان‌های مختلف فلسطینی شد که به‌صورت عمده گرایش‌های چپ داشتند و در برخی از فعالیت‌های آنها نیز مشارکت می‌کرد، اما بعدها تغییر موضع داد. هنگامی که به مصر برای تحصیل رفت با اخوان المسلمین آشنا شد و دربارۀ آنها مطالعه کرد. این آشنایی، شقاقی را به تفکر بیشتر دربارۀ مشکلات جهان اسلام واداشت. در همین دوران بود که با جمعی از همفکران مانند «ایمن العوده» و «رمضان عبدالله» آشنایی عمیق پیدا کرد که زمنیۀ ایجاد جنبش جهاد اسلامی فلسطین را در ذهن وی پرورش داد.[۹]
3. الهام‌پذیری از اندیشۀ امام خمینی
در زمان حضور فتحی شقاقی در مصر، انقلاب اسلامی ایران توجه وی را جلب کرد و او را به‌سوی مطالعه و شناخت نهضت اسلامی سوق داد. او بعد از آشنایی و مطالعه به این باور رسید که امام خمینی و انقلاب اسلامی، زمینه‌ساز نمونه‌ای جدید از تمدن بشری است که اندیشه‌های لاییک و جایگزین اسلام را به حاشیه می‌راند. وی امام خمینی را مظهر جریانی نو می‌دانست که اسلام را به‌عنوان یک ایدئولوژی مطرح کرد تا از طریق برپایی حکومت اسلامی، همۀ ابعاد زندگی را مدیریت و مشکلات آن را به‌درستی حل کند.[۱۰]
ویژگی‌های شخصیتی و فکری
فتحی شقاقی اندیشمندی متدین، شجاع و ژرف‌اندیش بود که به اعتقاد پژوهشگران، مبارزات اسلامی مردم فلسطین در دهۀ اخیر را پدید آورد و به گفتۀ برخی اندیشمندان اسلامی همه توان و جان عزیز خود را بر سر این جهاد مقدس گذاشت.[۱۱] شقاقی بر این اعتقاد بود که هر نوع راه‌حل سازش‌کارانه با رژیم صهیونیستی محکوم به شکست بوده و تنها راه مقابله با این رژیم، جهاد مسلحانه اسـت. او شعار «نیل تا فرات» را از اصول بنیادین رژیم صهیونیستی می‌دانست و معتقد بود که این رژیم در هر زمان و مکانی، ایـن شعار را بـا در نظر گرفتن مقتضیات مرتبط به اجرا در می‌آورد. اعتقاد او بـه جهاد و شهادت در راه دفاع از نوامیس و دین و آگاهی وی از ماهیت صهیونیست‌ها باعث می‌شد که دیدگاه‌های خود را به صراحت در قبال گروه‌های سازشکار، رژیم صهیونیستی و دیگر مسائل جهان اسلام بیان کند. مقالات و سخنرانی‌های او را بهترین دلیل بر تیزبینی و عمق دیدگاه وی دربارۀ اسلام و آیندۀ مسلمانان دانسته‌اند. شقاقی به وحدت مسلمانان با تمام وجود معتقد بود و روحیۀ جهاد و شهادت را تنها راه‌گشای مشکلات مسلمانان می‌دانست.[۱۲]
جایگاه
فتحی شقاقی از آن جهت که مؤسس اولین گروه مبارز اسلام‌گرای فلسطینی است جایگاه ویژه میان مردم فلسطین و امت اسلامی دارد. او متأثر از انقلاب اسلامی ایران و بر خلاف سنت مرسوم چپ قومی و عربی گروه‌های فلسطین، اسلام‌گرایی را برای مبارزه انتخاب و جهاد اسلامی را به وجود آورد. هستۀ مقاومی را که وی پایه‌گذاری کرد، در سال‌های بعد با تأسیس جنبش اسلامی «حماس»، قوی‌تر شد و امروزه اسلام‌گرایی تحت تأثیر اندیشه و فعالیت‌های شقاقی، به گفتمان اصلی مقاومت فلسطین تبدیل شده است.[۱۳]
زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی
الف) اشغال تدریجی فلسطین و تشکیل دولت جعلی اسرائیل در سرزمین‌های فلسطین در 1948م به‌عنوان بخشی از طرح وسیع استعمارگران در خاورمیانه که با هدف از هم‌گسستن وحدت جهان اسلام صورت گرفت، از زمینه‌های مهم اجتماعی و سیاسی اثرگذار بر اندیشه و شخصیت شقاقی دانسته شده است.[۱۴]
ب) فضای حاکم بر جهان عرب در دهه‌های 50 و 60 همۀ جوانان را تحت تأثیر فضای ناسیونالیستی و ناصری قرار داد؛ اما پس از شکست در جنگ شش روزه و سقوط تزهای سکولار و نمادهای آنها، مسیر جدیدی معرفی شد که مشخصۀ آن تعهد به اسلام در اندیشه و رفتار در همۀ سطوح بود.
ج) ناکامی تلاش‌های مختلف جهان عرب و سازمان‌های بین‌المللی در حل مشکل فلسطین و گسترش روحیۀ مبارزه‌طلبی در جهان، در نتیجۀ پیروزی انقلاب اسلامی ایران نیز از زمینه‌های مهم و اصلی ظهور شقاقی بود.[۱۵]
مسئولیت‌ها و فعالیت‌ها
1. فتحی شقاقی فعالیت‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی خود در راستای مبارزه با رژیم صهیونیستی را از جوانی شروع کرد. او «جنبش جهاد اسلامی» را در ۱۹79م با جمعی از مبارزان فلسطینی از جمله «عَبدُالعزیز عَوده»، در شهر غزه تأسیس کرد[۱۶] و تا ۱۹۹۵م که به دست موساد ترور شد، دبیرکل این جنش بود.
2. شقاقی پس از از اخراج از مصر و بازگشت به غزه در ۱۹۸۱م، تأسیس هسته‌های جوانان جنبش جهاد اسلامی در مناطق مختلف فلسطین به‌ویژه در غزه و کرانۀ باختری را در دستور کار قرار داد. وی چنان در کار خود مسائل امنیتی را رعایت می‌کرد که حتی گاهی در یک روستا، دو و یا سه هستۀ جنبش را ایجاد می‌کرد بدون اینکه آنها از یکدیگر اطلاع داشته باشند. هدف وی از این کار تربیت نیروهایی برای آینده و مبارزه برای آزادی فلسطین از اشغال صهیونیست‌ها بود.[۱۷]
3. فتحی شقاقی پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، کتاب مشهور خود به نام «خمینی؛ راه‌حل و آلترناتیو اسلامی» را نوشت.[۱۸] وی، امام خمینی را پایه‌گذار وحدت شیعیان و اهل تسنن می‌دانست و با پیروی از او، تلاش زیادی در اتحاد گروه‌های مختلف فلسطینی به‌صورت خاص و بین شیعه و سنی به‌صورت عام انجام داد؛ برای مثال هنگامی که دشمنان به ایجاد تفرقه میان امت اسلامی پرداخته و پراکندگی عمیق قومی و طایفه‌ای را گسترش می‌دادند، وی مقاله‌ای در مجلۀ «النور» در فلسطین منتشر و بر وحدت امت اسلامی تأکید کرده بود.[۱۹]
زندان و تبعید
شقاقی بعد از تألیف کتاب دربارۀ امام خمینی که مزین به عکس وی در زیر درختی در نوفل‌لوشاتو فرانسه بود، تحت پیگرد دستگاه امنیتی مصر قرار گرفت و به جرم چاپ این کتاب، در ۱۹۷۹م چند ماه در زندان «القلعة» زندانی شد. همچنین وی بهدلیل دیگر فعالیت‌های اسلامی ـ سیاسی خود تحت پیگرد دولت‌مردان مصر قرار گرفت و سرانجام به جرم بنیان‌گذاری جنبش جهاد اسلامی در ۱۹۸۰م دوباره به زندان افتاد و پس از تحمل چند ماه زندان از خاک مصر اخراج و در ۱۹۸۱م وارد سرزمین فلسطین شد. در ۱۹۸۳م نیز رژیم صهیونیستی شقاقی را به اتهام تشکیل جنبش جهاد اسلامی فلسطین ۱۱ ماه زندانی کرد و در ۱۹۸۶م وی به اتهام تحریک و تشویق ملت فلسطین علیه اشغالگری دوباره از سوی صهیونیست‌ها بازداشت و به چهار و نیم سال زندان محکوم شد، اما فتحی شقاقی از درون زندان نیز به فعالیت‌های خود ادامه می‌داد و به‌همین دلیل، پیش از اتمام دوران محکومیت، در ۱۹۸۸م به لبنان تبعید شد.[۲۰]
دیدگاه فتحی شقاقی دربارۀ فلسطین
به باور فتحی شقاقی، آموزه‌های اسلامی یک چارچوب تمدنی ارائه می‌دهد که تمام کشورهای اسلامی را در برگرفته و توانایی مقابله با پروژۀ استعماری غرب را دارد؛[۲۱] او فرهنگ جهاد در جامعۀ فلسطینی را در همین چارچوب کلان، ارزیابی می‌کرد.[۲۲] از نظر فتحی شقاقی، امروزه فلسطین، اساس تمامی مسایل جهان اسلام بوده و تا وقتی که مسلمانان بر سه اصل متکی باشند، پیروز می‌شوند:
1. فلسطین را بدون اسلام مطرح نکنند؛
2.اسلام را بدون فلسطین نخواهند؛
3.این دو بدون جهاد و شهادت میسر نخواهد شد.[۲۳]
به نظر او آرمان فلسطین برای تمام مسلمانان و گروه‌های ملی‌گرا و چپ‌گرا در سراسر جهان عرب و اسلام، می‌بایست از مرکزیت برخوردار باشد و وضعیت فعلی فلسطین، معلول نقش رهبران فرصت‌طلب و غیراسلامی است که زمام رهبری توده‌ها را به‌‌دست گرفته‌اند. همچنین شقاقی هیچ‌گاه از همکاری غیرمسلمانان (مسیحیان) در انتفاضۀ فلسطین روی‌گردان نبود. وی معتقد بود در جنبش جهاد اسلامی باید دیگر هموطنان فلسطینی نیز علیه رژیم غاصب متحد شوند.[۲۴]
کارنامۀ مبارزاتی
محققان فتحی شقاقی را نمونۀ بارزی از مبارزان راه آزادی فلسطین توصیف کرده‌اند که با تمسک به اندیشۀ دینی هدف‌های ضد صهیونیستی خود را دنبال کرده و فرهنگ جدیدی در مبارزه با اشغالگران به وجود آورد و نقشی مهم در تغییر روند مبارزات فلسطین از اندیشۀ چپ‌گرایانه و ملی‌گرایی به مبارزه بر اساس تفکر اسلامی داشت. او با تلاش و درایت برخواسته از دین‌مداری و وطن‌دوستی، بسیاری از چالش‌ها را در سطح فلسطین و کشورهای اسلامی حل کرده و تصورات خود را به یک مکتب عملی و جهادی آشکار تبدیل کرد. شقاقی در تحلیل رویدادها و پیش‌بینی آینده، قدرت شگفت‌آوری داشت و با دیدگاه جهادی خود روند مبارزه با رژیم صهیونیستی را به‌طور کلی تغییر داد. وی با الهام از انقلاب اسلامی ایران، طرح بیداری در سطح کشورهای عربی و اسلامی را پیگیری کرد و مبارزه با رژیم صهیونیستی را در سطح جهانی، رویارویی با طرح استعماری امپریالیسم غربی مطرح کرد که همه کشورهای عربی و اسلامی را هدف قرار داده است.[۲۵] عملکرد جنبش جهاد اسلامی از 1978م تا 1993م، بازتابی از افکار این مبارز خستگی‌ناپذیر فلسطینی دانسته شده است.[۲۶]
آثار
1. «امام خمینی تنها گزینه» (خمینی راه حل و الترناتیو اسلامی)؛ فتحی شقاقی در این اثر دربـارۀ تاریخ معاصر ایران و اندیشۀ تشیع بحث‌هایی را برای خوانندۀ عرب و به‌ویژه نسل جوان مسلمان، مطرح کرده است. شقاقی در این اثر، نتیجه می‌گیرد که راه‌حل واقعی مسئله فلسطین، روش مردمی امام خمینی است.
2. «شیعه و سنی، غوغای ساختگی»؛ در ایـن رساله، فتح شقاقی از توطئه و برنامۀ دشمنان اسلام و غرب و عده‌ای از جاهلین برای ایجاد تفرقه و فاصله بین شیعه و سنی و فعالیت‌های تبلیغاتی گستردۀ آنان در این خصوص، سخن می‌گوید.
3. «مرکزیت مسئلۀ فلسـطین»؛ شقاقی در این رساله تأکید می‌کند که مسئلۀ فلسطین، مسئله اصلی و مهم‌تریـن مسئلۀ دنیای اسلام است.[۲۷]
4. مقالات و اشعار؛ شقاقی در مدت اقامت و تحصیل در مصر ده‌ها مقاله و شعر به نام‌های مستعار منتشر کرد که معروف‌ترین این نام‌ها «عزالدین الفارس» است. او مقالات خود را در مجله «المختار الاسلامی» چاپ قاهره با این اسم امضا کرد.[28]
رابطه با جمهوری اسلامی ایران
فتحی شقاقی جمهوری اسلامی ایران را بهدلیل ماهیت دینی نظام و رهبری آن و حمایت همه‌جانبه از آرمان فلسطین، به‌شدت دوست داشت. وی علاوه‌بر حرکتی که در فلسطین آغاز کرد و در آنجا به معرفی امام خمینی‌و انتقال روحیات انقلابی مردم مسلمان ایران به ملت فلسطین پرداخت، رسالت ارتباط دیگر گروه‌های مسلمان در کشورهای دیگر با جمهوری اسلامی را هم بر عهده گرفت و بسیار تلاش کرد تا گروه‌های مقاومت اسلامی دیگر را به جمهوری اسلامی نزدیک کند. همچنین در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران که آمریکا و صهیونیزم از صدام، دیکتاتور عراق، حمایت می‌کردند، وی برای اصلاح انگاره‌های شناختی جامعۀ عرب دربارۀ جمهوری اسلامی می‌کوشید و مواضع اصولی جمهوری اسلامی را تبیین می‌کرد.[۲۸]
دیدار با امام خمینی
فتحی شقاقی آرزو داشت با امام خمینی، بنیانگذار و رهبر انقلاب اسلامی ایران ملاقات کند و این آرزوی دیرینۀ وی در ۱۹۸۸م در تهران برآورده شد. شاهدان عینی روحیۀ وی بعد از ملاقات با امام خمینی را متفاوت و پرنشاط توصیف کرده بودند.[۲۹]
شهادت
فتحی شقاقی بهدلیل نقش مبارزاتی که علیه صهیونستی‌ها داشت، همواره تحت نظر عوامل موساد بود و به‌همین دلیل کمتر در اماکن عمومی ظاهر می‌شد و هیچ اطلاعاتی دربارۀ خود یا برنامۀ کاری خود نمی‌داد. پس از انجام عملیات جنبش مقاومت حماس در 25 ژانویۀ 1995م در منطقه «بیت لید» که به کشته و مجروح‌شدن 130 صهیونیست منجر شد، اسحاق رابین، نخست‌وزیر وقت اسراییل، دستور ترور وی را صادر کرد. شقاقی سرانجام در 26 اکتبر 1995م در کشور «مالتا» هنگام بازگشت از لیبی که به دنبال یافتن راه‌حلی برای درد و رنج فلسطینیان بود، توسط عوامل موساد، در سن 44 سالگی، به شهادت رسید.[۳۰]
واکنش‌ها به ترور فتحی شقاقی
1. محکومیت جهانی
ترورفتحی شقاقی توسط رژیم صهیونیستی، موجی از اعتراض در میان ملت‌های مسلمان به راه انداخت. مردم در کشورهای مختلف با برگزاری تظاهرات گسترده ضمن محکوم کردن اقدام صهیونیست‌ها، بر ادامه راه او تأکید کردند. شخصیت‌های برجستۀ سیاسی و دینی جهان اسلام نیز به این حادثۀ واکنش نشان دادند. برای مثال آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر انقلاب اسلامی ایران، در پیام تسلیت خود او را «مجاهد مؤمن و شجاع و متفکر و مخلص و از چهره‌های درخشانی» توصیف کرد که «فجر مبارزات اسلامی مردم فلسطین در دهۀ اخیر را پدید آورد و همه توان و امکان و اکنون جان عزیز خود را بر سر این جهاد مقدس گذاشته است».[۳۱] سیدحسن نصرالله، دبیر کل حزب‌الله لبنان نیز در پیام تسلیت خود شقاقی را «امانت‌دار موفق»، «جهادگر خوبی در راه خدا» و دوست و یار دیرین «سید عباس موسوی» دبیر سابق حزب‌الله لبنان توصیف کرده و نوشت «جنبشی که دبیر کل آن شهید شود، هرگز شکست نمی‌خورد». [۳۲]
2. عزاداری 3 میلیونی
در سحرگاه 31 اکتبر 1995م مردم سوریه به همراه جمعیت زیادی از مردم فلسطین و جنبش‌های اسلامی از همه جناح‌ها و گرایش‌ها در کل جهان عرب، پیکر فتحی شقاقی را تحویل گرفتند. پیکر وی روز بعد پس از تبدیل‌شدن مراسم تشییع جنازه به جشن مقاومت، در مزار شهدای اردوگاه یرموک به خاک سپرده شد؛ در حالی که بیش از ۳ میلیون عزادار در میان شعارهای تهدید به انتقام و تسلیت شهادت، از پیکر وی استقبال کردند. مردم ایران نیز در واکنش به ترور فتحی شقاقی به خیابان‌ها آمدند و شاعران و نویسندگان ایران، محتواهای فراوانی را در رثای این شهید تولید کردند.[۳۳]
تصویرپردازی
1. شبکۀ «الجزیره» مستندی به نام «مسیح مقاومت» ساخته و در آن دربارۀ زندگی، افکار، فعالیت سیاسی و در نهایت نحوۀ شهادت فتحی شقاقی پرداخته شده است. پایـگاه اینترنتی شعوبا این مستند را ترجمه و زیرنویس کرده است.[۳۴]
2. دربارۀ فتحی شقاقی کتاب، مقالات و یادداشت‌های زیاد تدوین و منتشر شده است.[۳۵] از جلمه می‌توان به «اسرار ترور شهيد فتحی شقاقی»،[۳۶] «تفکرات فتحی شقاقی»[۳۷] و «شهید دکتر فتحی شقاقی» اشاره کرد. کتاب اخیر که توسط کسری صادقی‌زاده نوشته شده، زندگی‌نامه فتحی شقاقی و مجموعه دانستنی‌های انقلاب اسلامی را برای جوانان شرح می‌دهد.[۳۸]
3. به‌منظور بزرگداشت مقام فتحی شقاقی، یک خیابان در تهران (ادامه خیابان شهید مطهری حد فاصل خیابان ولیعصر تا بزرگراه شهید گمنام) به نام فتحی شقاقی نام‌گذاری شده است.[۳۹]
دیدگاه فتحی شقاقی دربارۀ انقلاب اسلامی ایران
فتحی شقاقی، دربارۀ انقلاب اسلامی ایران نوشته است که انقلاب اسلامی تلاش کرد شخصیت مسلمان را با روش اسلام مطابقت دهد و جاهلیت موجود و طاغوت‌های بحران‌آفرین را در زندگی فرد و جامعه اسلامی مردود بشمارد. ایدئولوژی اسلامی به‌عنوان یک قانون الهی واقعی، اخلاقی، مثبت‌گرا و جهانی، حاوی راه حل‌هایی برای کلیه مشکلات جامعه معاصر است؛ اما اگر توده‌ها به آن مسلح نشوند، این راه حل‌ها تنها سخن پراکنی‌های بیهوده‌ای خواهد بود که روشنفکران در لحظات سرمستی بر زبان می‌آورند.[۴۰]
پانویس
- ↑ غلامی، «شقاقی، فتحی؛ همایش دانشنامه جهان اسلام »، 1398ش، ج27، ص383.
- ↑ رضانژاد، «شهید دکتر فتحی شقاقی: مبارزی وحدت طلب»، 1385ش، ص129.
- ↑ غلامی، «شقاقی، فتحی؛ همایش دانشنامه جهان اسلام »، 1398ش، ج27، ص383.
- ↑ رضانژاد، «شهید دکتر فتحی شقاقی: مبارزی وحدت طلب»، 1385ش، ص129.
- ↑ رضانژاد، «شهید دکتر فتحی شقاقی: مبارزی وحدت طلب»، 1385ش، ص130.
- ↑ «ابرمرد مقاومت»، وب‌سایت روزنامۀ ایران.
- ↑ رضانژاد، «شهید دکتر فتحی شقاقی: مبارزی وحدت طلب»، 1385ش، ص129.
- ↑ «۲۵ سال از شهادت شهید فتحی شقاقی گذشت؛ بنیانگذار تحول عظیم در عرصه مبارزات علیه رژیم اشغالگر قدس»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ «۲۵ سال از شهادت شهید فتحی شقاقی گذشت؛ بنیانگذار تحول عظیم در عرصه مبارزات علیه رژیم اشغالگر قدس»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ رضانژاد، «شهید دکتر فتحی شقاقی: مبارزی وحدت طلب»، 1385ش، ص130.
- ↑ «شهید فتحی شقاقی؛ جان عزیزی که بر سر جهاد گذاشته شد»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ «ابرمرد مقاومت»، وب‌سایت روزنامۀ ایران.
- ↑ «ابرمرد مقاومت»، وب‌سایت روزنامۀ ایران.
- ↑ ملاابراهیمی، فرهنگ معاصر فلسطین: شخصیت‌ها و جنبش‌ها، 1381ش، ج1، ص150.
- ↑ ملاابراهیمی، فرهنگ معاصر فلسطین: شخصیت‌ها و جنبش‌ها، 1381ش، ج1، ص150.
- ↑ جرباوی، «موقف الحرکات الاسلامیه الفلسطینیه من الاتفاق الفلسطینی ـ الاسرائیلی»، ج۱، ص۵۵.
- ↑ رضانژاد، «شهید دکتر فتحی شقاقی: مبارزی وحدت طلب»، 1385ش، ص133.
- ↑ «چاپ سوم کتاب جهاد اسلامی، امام خمینی، شیعه و سنی، مسأله فلسطین»، خبرگزاری رسا.
- ↑ «شهید فتحی شقاقی مبارزی نمونه از جنس انقلاب اسلامی»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۴ آبان ۱۴۰۰ش.
- ↑ غلامی، «شقاقی، فتحی؛ همایش دانشنامه جهان اسلام »، 1398ش، ج27، ص383.
- ↑ «فتحی شقاقی؛ انقلابیِ کاریزماتیک»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «کتاب مشهور دانشمند اهل سنت «خمینی راه حل و آلترناتیو اسلامی»، پایگاه جامع فرق ادیان و مذاهب.
- ↑ رضانژاد، «شهید دکتر فتحی شقاقی: مبارزی وحدت طلب»، 1385ش، ص131.
- ↑ «شهید فتحی شقاقی مبارزی نمونه از جنس انقلاب اسلامی»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ «فتحی شقاقی پایه‌گذار فرهنگ مبارزاتی جدید علیه اشغالگران»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ «ابرمرد مقاومت»، وب‌سایت روزنامۀ ایران.
- ↑ «ابرمرد مقاومت»، وب‌سایت روزنامۀ ایران.
- ↑ رضانژاد، «شهید دکتر فتحی شقاقی: مبارزی وحدت طلب»، 1385ش، ص133.
- ↑ «فتحی شقاقی پایه‌گذار فرهنگ مبارزاتی جدید علیه اشغالگران»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ «جزئیات ترور شهید فتحی شقاقی به روایت موساد»، 1386ش، ص19.
- ↑ «پیام تسلیت در پی شهادت دکتر فتحی شقاقی رهبر جهاد اسلامی فلسطین»، دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای.
- ↑ «شهید فتحی شقاقی؛ جان عزیزی که بر سر جهاد گذاشته شد»،خبرگزاری ایرنا.
- ↑ «ابرمرد مقاومت»، وب‌سایت روزنامۀ ایران.
- ↑ «ابرمرد مقاومت»، وب‌سایت روزنامۀ ایران.
- ↑ «دکتر فتحی شقاقی و جنبش جهاد اسلامی»، وب‌سایت علم نت.
- ↑ «کتاب زبرالحدید ۵ (فتحی شقاقی)»، وب‌سایت طاقچه.
- ↑ «تفکرات فتحی شقاقی»، وب‌سایت کتاب سبز.
- ↑ «کتاب شهید دکتر فتحی شقاقی»، وب‌سایت طاقچه.
- ↑ «یک خیابان در تهران به نام شهید فتحی شقاقی نام‌گذاری شد»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ فتحی شقاقی، جهاد اسلامی امام خمینی، شیعه و سنی، مسئله فلسطین، 1375ش، ص43-44.
منابع
- «ابرمرد مقاومت»، وب‌سایت روزنامۀ ایران، تاریخ درج مطلب: دی 1402ش.
- «پیام تسلیت در پی شهادت دکتر فتحی شقاقی رهبر جهاد اسلامی فلسطین»، دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 8 آبان 1374ش.
- «تفکرات فتحی شقاقی»، وب‌سایت کتاب سبز، تاریخ بازدید: 5 بهمن 1402ش.
- جرباوی، علی، «موقف الحرکات الاسلامیه الفلسطینیه من الاتفاق الفلسطینی-الاسرائیلی»، مجلۀ المستقبل العربی، شمارۀ 180، فوریه 1994م.
- «جزئیات ترور شهید فتحی شقاقی به روایت موساد»، مجلۀ شاهد یاران، شمارۀ 26، دی 1386ش.
- «چاپ سوم کتاب جهاد اسلامی، امام خمینی، شیعه و سنی، مسأله فلسطین»، خبرگزاری رسا، تاریخ درج مطلب: ۲۰ مرداد ۱۳۹۷ش.
- «دکتر فتحی شقاقی و جنبش جهاد اسلامی»، وب‌سایت علم نت، تاریخ بازدید: 5 بهمن 1402ش.
- رضانژاد، عزالدین، «شهید دکتر فتحی شقاقی: مبارزی وحدت‌طلب»، مجلۀ اندیشۀ تقریب، شمارۀ 8، پاییز 1385ش.
- «شهید فتحی شقاقی؛ جان عزیزی که بر سر جهاد گذاشته شد»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۳ آبان ۱۳۹۹ش.
- «شهید فتحی شقاقی مبارزی نمونه از جنس انقلاب اسلامی»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۴ آبان ۱۴۰۰ش.
- غلامی، فتانه، «شقاقی، فتحی - همایش دانشنامه جهان اسلام »، دانشنامه جهان اسلام جلد 27، تهران، 1398ش.
- فاضلی، محمود، «غزه و جای خالی فتحی شقاقی»، وب‌سایت مگیران، تاریخ درج مطلب: ۶ آبان ۱۴۰۲ش.
- «فتحی شقاقی؛ انقلابیِ کاریزماتیک»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 3 آذر 1399ش.
- «فتحی شقاقی پایه‌گذار فرهنگ مبارزاتی جدید علیه اشغالگران»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۵ آبان ۱۳۹۹ش.
- فتحی شقاقی، جهاد اسلامی امام خمینی، شیعه و سنی، مسئله فلسطین، ترجمۀ هادی خسروشاهی، تهران، اطلاعات، 1375ش.
- «کتاب زبرالحدید ۵ (فتحی شقاقی)»، وب‌سایت طاقچه، تاریخ بازدید: 5 بهمن 1402ش.
- «کتاب شهید دکتر فتحی شقاقی»، وب‌سایت طاقچه، تاریخ بازدید: 5 بهمن 1402ش.
- «کتاب مشهور دانشمند اهل سنت خمینی راه حل و آلترناتیو اسلامی»، پایگاه جامع فرق ادیان و مذاهب، تاریخ درج مطلب: 30 آبان 1400ش.
- ملاابراهیمی، عزت، فرهنگ معاصر فلسطین، شخصیت‌ها و جنبش‌ها، تهران، اندیشه‌سازان نور، 1381ش.
- «یک خیابان در تهران به نام شهید فتحی شقاقی نام‌گذاری شد»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۱۰ آبان ۱۳۷۴ش.
- «۲۵ سال از شهادت شهید فتحی شقاقی گذشت؛ بنیانگذار تحول عظیم در عرصه مبارزات علیه رژیم اشغالگر قدس»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۴ آبان ۱۳۹۹ش.