فرزند سالاری
فرزندسالاری؛ فرزندپروری بر اساس سلطۀ فرزند و توجه کامل والدین به خواسته‌های او.
امروزه در پیِ تغيير كاركرد‌هاي خانواده، نگرش علوم به حمایت از فرزند نیز دگرگون شده و قوانين و مقررات ویژه‌ای در حمايت از كودكان، وضع شده است. اين پديده، متناسب با موقعيت اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي خانواده‌ها در تمام جوامع در حال پیشرفت و گسترش است. توجه به خواسته‌ها و نیازهای کودک و تلاش والدین در برآورده‌کردن آنها، اثرات متعددی بر خانواده و شخصیت فرزندان دارد.
مفهوم‌شناسی
فرزندسالاري مركب از دو واژه فرزند و سالار،[۱] به‌معنای محوریت خانواده بر روی فرزندان و برآورده‌کردن نیازها و خواسته‌های آنها است. [۲] فرزندسالاری، گونه‌ای از فرزندپروری و رابطۀ فرزند – والد است که اهداف و خواسته‌های فرزند را نسبت به سایر اعضای خانواده، در اولویت قرار می‌دهد.[۳]
تاریخچه
فرزندسالاری پدیده‌ای نو‌ظهور است که در خانواده‌های امروزی رواج پیدا کرده است. در گذشته، بنیان خانواده بر پدر‌‌سالاری و در بعضی جوامع بر مادر‌‌‌سالاری استوار بوده است؛[۴] اما از سال 1940م شیوه‌های فرزندپروری به‌سوی آسان‌گیری و انعطاف‌پذیری بیشتر سوق پیدا کرد که متأثر از مکتب روان تحلیل‌گریِ است و توجه ویژه‌ای به امنیت عاطفی کودک و دوری از کنترل شدید والدین بر فرزندان دارد.[۵] در بسیاری از خانواده‌های امروزی، نیازهای فرزندان در اولویت قرار گرفته[۶] و فرزندان نقش مهم و تعیین‌کننده‌ای در تصمیم‌گیری‌های مربوط به خانواده دارند. فرزندسالاری موجب حاکمیت فرزندان بر والدین و تغییر جایگاه افراد خانواده می‌شود.[۷]
روش‌های فرزندپروری
امروزه والدین برای تربیت فرزندان خود، سه روش متفاوت را مورد توجه قرار می‌دهند:
- روش تعادلی: در این روش، والدین به‌گونه‌ای متعادل به نیازهای جسمی و روانی کودک پاسخ می‌دهند.
- کودک‌محوری: در این شیوه، والدین با اولویت دادن به نیازهای فرزند، او را برای تبیین افکار و نظرات خود درباره مسائل مختلف تشویق کرده و از تحمیل نظرات خود به او خودداری می‌کنند.[۸]
- فرزندسالاری: در این شیوه، تسلط فرزند بر والدین دیده می‌شود.[۹] والدین خواسته‌ها و احساسات فرزند خود را بالاتر از هر چیز دیگری قرار داده و کودک را به‌طور مناسب برای دنیای واقعی آماده نمی‌کنند.[۱۰]
فرزندسالاری در جوامع غربی
در جوامع غربی، بسیاری از والدین زندگی خود را کاملاً محصور در برآورده‌کردن خواسته‌های فرزندان خود می‌دانند. در روش تربیت غربی مبنی بر فرزندسالاری، نیازهای فرزندان در محیط ایزوله و به دور از حضور فضای ارتباطی گسترده، در محیطی مختص به فرزند بر‌آورده می‌شود. در این خانواده‌ها، والدین فرزندان خود را به زندگی بزرگسالی دعوت نمی‌کنند و فرزندان در ملاقات‌های والدین و بزرگسالان حضور ندارند. این امر سبب عدم تعادل در تربیت و عدم آشنایی فرزندان با محیط‌های جمعی و خانوادگی می‌شود.[۱۱]
فرزندسالاری در اسلام
در دین اسلام، مفهومي به نام فرزندسالاري وجود ندارد و سرپرستی خانواده در مرحله نخست، بر عهدۀ پدر و در مرحله دوم، وظيفۀ مادر است.[۱۲] آموزه‌های اسلام در تربیت و اهمیت دادن به نیازهای فرزندان، والدین را به میانه‌روی سفارش کرده است. در فرهنگ اسلامی، فرزندان امانت الهی نزد والدین هستند و آنها مسئول حفظ سلامت، رشد و سعادت فرزندان به‌شمار می‌آیند. میانه‌روی والدین در پاسخ‌گویی به نیازها و خواسته‌های فرزندان، به‌معنای نفی آزادی مطلق فرزندان است تا از سرکشی آنها جلوگیری شود.[۱۳]
ویژگی‌های خانواده فرزندسالار
مهم‌ترین ویژگی‌های خانواده فرزندسالار را چنین برشمرده‌اند:
- برآوردن تمام خواسته‌ها و اهداف فرزند توسط والدین؛
- آزادی مطلق فرزندان برای برآوردن آرزو‌ها و نیازهای خود؛
- ضعف شناختی والدین در تربیت فرزند
- عدم استفاده از تدبیر کافی در ارائه راهکارهای عملی لازم در تربیت فرزند؛
- تسلط روانی فرزندان بر اعضای خانواده؛
- دخالت همه‌جانبۀ فرزندان در تصمیم‌گیری‌های خانه و خانواده؛
- مقدم بودن نظر فرزندان حتی در صورت تعارض با نظرات اعضای خانواده.[۱۴]
عوامل ایجاد و گسترش فرزندسالاری
مهم‌ترین عامل مؤثر بر گسترش فرزندسالاری، قرار‌گرفتن این شیوۀ تربیتی به‌عنوان یک اصل صحیح در تربیت فرزند و همه‌گیر بودن آن است.[۱۵] دیگر عوامل گسترش فرزندسالاری عبارت‌اند از:
- تقلید کورکورانه و الگوگیری نادرست از دیگران؛
- تمرکز بیش از حد بر روی کودکان؛[۱۶]
- عدم مسئولیت‌دهی به فرزندان؛
- توجه نا‌متعادل به نیازهای جزئی فرزند؛ [۱۷]
- شاغل بودن والدین و احساس عذاب وجدان آنها نسبت به کودک؛
- عدم آگاهی کافی والدین در رابطه با شیوه‌های صحیح تربیت فرزند و غیره.[۱۸]
فرزندسالاری از دیدگاه روانشناسی
روانشناسان، آزادی مطلق فرزندان در برخی خانواده‌ها را موجب رواج فرزندسالاری دانسته‌اند. به عقیدۀ آنها فرزند در فضای فرزندسالاری میتواند به راحتی با بهره‌گیری از امکانات، شرایط فرهنگی، اقتصادی، اخلاقی و اجتماعی بر دیگر اعضای خانواده حکمرانی کرده و نظرات خود را بر والدین تحمیل می‌کنند.[۱۹]
تأثیر فرزندسالاری بر سبک زندگی خانواده
رواج فرزندسالاری در بسیاری از خانواده‌ها، سبب تمرکز خاص والدین بر فرزندان، به‌منظور رفع نیازهای متعدد آنها می‌شود. این امر سبب کاهش توجه والدین به نیازهای یکدیگر و رفع آنها می‌شود[۲۰] و در گذر زمان سبب اتکای همه‌جانبۀ فرزندان به والدین و ناتوانی آنها در رویارویی با مشکلات و رفع نیازهای خود می‌شود.[۲۱]
راهکارهای مقابله با فرزندسالاری
از جمله شیوه‌های مقابله با فرزندسالاری عبارت‌اند از:
- حفظ اقتدار والدین در عین تعادل در صمیمیت با فرزندان؛
- برخورد جدی و قاطع با فرزندان در مواردی که تصمیم آنها به نفع خودشان نیست؛
- ارائه توضیح توسط والدین برای عدم پاسخ مثبت به برخی نیازها و خواسته های فرزندان؛
- تعیین قوانین مربوط به خانواده و تشویق کودک به حفظ قوانین و احترام متقابل به نیازهای خانواده؛ [۲۲]
- بی‌توجهی یا کم‌توجهی به رفتار‌های پرخاشگرانه کودک برای دستیابی به خواسته‌های خود؛
- تقویت رفتار‌های مثبت فرزند و دادن پاداش و جایزه به او به‌منظور تقویت رفتار‌های مثبت؛
- عدم دخالت کودکان در تصمیم‌گیری‌های بزرگ خانواده.[۲۳]
پیامدهای فرزندسالاری
توجه بیش از حد والدین به نیازها و درخواستهای فرزندان، آنها را برای مقابله با سختی‌ها و مشکلات شخصی در بزرگسالی آماده نمی‌کند. از جمله پیامدهای متعدد فرزندسالاری عبارت‌اند از:
- عدم استقلال و اتکای کودک به توانایی‌های خود در سنین مختلف؛
- افزایش میزان تصمیم‌گیری‌های شتاب‌زده و اشتباه توسط فرزندان؛
- مطیع‌شدن والدین نسبت به درخواستهای فرزندان؛
- افزایش شکل‌گیری رفتار پرخاشگرانه در کودکان؛
- افزایش اضطراب و استرس در فرزندان؛
- اتکای فرزندان به والدین و عدم توجه به مسئولیت‌های فردی و اجتماعی در کودکی و بزرگسالی؛
- کاهش صبر و تحمل فرزندان در دوران کودکی و بزرگسالی؛
- بی‌توجه‌بودن به درخواستهای دیگران؛[۲۴]
- نزول جایگاه و اقتدار والدین در خانواده؛
- اخلال در امر تربیت فرزندان؛
- تهدید ارزش‌های خانوادگی.[۲۵]
پانویس
- ↑ . «روش‌های مقابله با فرزندسالاری»، وب‌سایت بانک مقالات ایران.
- ↑ . «فرزندسالاری چیست»، وب‌سایت تخصصی روانشناسی.
- ↑ . احمدی، «فرزندسالاری»، 1381ش، ص1.
- ↑ . «فرزندسالاری چیست و چگونه از وقوع این پدیده در شیوه ی تربیتی‌مان اجتناب کنیم؟»، وب‌سایت پروماگ.
- ↑ . احمدی، «فرزندسالاری»، 1381ش، ص1.
- ↑ . «روش‌های مقابله با فرزندسالاری»، وب‌سایت بانک مقالات ایران.
- ↑ . «فرزندسالاری چیست و چگونه از وقوع این پدیده در شیوه ی تربیتی‌مان اجتناب کنیم؟»، وب‌سایت پروماگ.
- ↑ . «فرزندسالاری چیست»، وب‌سایت تخصصی روانشناسی.
- ↑ . «فرزندسالاری چیست و چگونه از وقوع این پدیده در شیوه ی تربیتی‌مان اجتناب کنیم؟»، وب‌سایت پروماگ.
- ↑ . «فرزندسالاری چیست»، وب‌سایت تخصصی روانشناسی.
- ↑ . «فرزندسالاری چیست»، وب‌سایت تخصصی روانشناسی.
- ↑ . «پدیده فرزندسالاری و رسانه»، ولبسایت اداره کل پژوهش‌های اسلامی رسانه».
- ↑ . احمدی، «فرزندسالاری»، 1381ش، ص8.
- ↑ . احمدی، «فرزندسالاری»، 1381ش، ص6.
- ↑ . «فرزندسالاری چیست و چگونه از وقوع این پدیده در شیوه تربیتی‌مان اجتناب کنیم؟»، وب‌سایت پروماگ.
- ↑ . «فرزندسالاری چیست»، وب‌سایت تخصصی روانشناسی.
- ↑ . «راهکارهای مقابله با فرزندسالاری»، وب‌سایت راسخون.
- ↑ . «فرزندسالاری چیست و چگونه از وقوع این پدیده در شیوه تربیتی‌مان اجتناب کنیم؟»، وب‌سایت پروماگ.
- ↑ . احمدی، «فرزندسالاری»، 1381ش، ص6.
- ↑ . «فرزندسالاری چیست»، وب‌سایت تخصصی روانشناسی.
- ↑ . «فرزندسالاری چیست و چگونه از وقوع این پدیده در شیوه تربیتی‌مان اجتناب کنیم؟»، وب‌سایت پروماگ.
- ↑ . «راهکارهای مقابله با فرزندسالاری»، وب‌سایت راسخون.
- ↑ . «فرزندسالاری چیست و چگونه از وقوع این پدیده در شیوه تربیتی‌مان اجتناب کنیم؟»، وب‌سایت پروماگ.
- ↑ . «فرزندسالاری چیست و چگونه از وقوع این پدیده در شیوه تربیتی‌مان اجتناب کنیم؟»، وب‌سایت پروماگ.
- ↑ . «فرزندسالاری و پیامدهای آن»، وب‌سایت ترویج فرهنگ مشاوره.
منابع
- احمدی، محمدرضا، «فرزندسالاری»، مطالعات راهبردی زنان، شماره 15، 1381ش.
- «پدیده فرزندسالاری و رسانه»، وب‌سایت اداره کل پژوهش‌های اسلامی رسانه»، تاریخ بازدید: 29 آذر 1401ش.
- «راهکارهای مقابله با فرزندسالاری»، وب‌سایت راسخون، تاریخ بازدید: 29 آذر 1401ش.
- «روش‌های مقابله با فرزندسالاری»، وب‌سایت بانک مقالات ایران، تاریخ بازدید: 29 آذر 1401ش.
- «فرزندسالاری چیست»، وب‌سایت تخصصی روانشناسی، تاریخ بازدید: 29 آذر 1401ش.
- «فرزندسالاری و پیامدهای آن»، وب‌سایت ترویج فرهنگ مشاوره، تاریخ بازدید: 29 آذر 1401ش.
- «فرزندسالاری چیست و چگونه از وقوع این پدیده در شیوه تربیتی‌مان اجتناب کنیم؟»، وب‌سایت پروماگ، تاریخ بازدید: 29 آذر 1401ش.