لاهیجان

پرونده:لاهیجان2.jpg

لاهیجان؛ شهری در استان گیلان

شهر لاهیجان، که در زبان گیلکی به «لاجون» معروف است، مرکز شهرستان لاهیجان است. لاهیجان از جمله شهرهای گیلک‌نشین و از بزرگ‌ترین شهرهای استان گیلان است. بیش‌ترین نواحی لاهیجان را مناطق کوهپایه‌ای با مزارع چای تشکیل داده‌ است. شهر لاهیجان، به عروس گیلان معروف است. چشم‌‌انداز‌های طبیعی لاهیجان، ایران شهر را به یکی از زیبا‌ترین مناطق گردشگری در شمال ایران تبدیل کرده است. ز محله‌های اصلی و مشهور لاهیجان می‌توان به محله میدان، خمیر کِلایه، شعر بافان، گابنه، پرده‌سر، اردو‌ بازار و کاروانسرابر اشاره کرد که هر یک از این محله‌ها دارای مکان‌های دینی یا بنا‌های تاریخی هستند.

پیشینه نام لاهیجان

مستوفی در قرن هشتم هجری، از شهر لاهیجان نام برده است. برخی معتقدند که لاهیجان درحقیقت عربی‌شده‌ی واژه «لاهیگان» است؛ لاهیگان به‌معنی لاهیگ (بافتنی) + ان (پسوند مکان) است که به‌معنی شهر بافندگان می‌شود. بعضی دیگر نیز معتقدند که «لاه» در زبان پهلوی به‌معنی ابریشم و «جان» نیز پسوند مکان است و لاهیجان، به‌معنی شهر ابریشم است.برخی معتقد‌اند نام لاهیجان ریشه در ویژگی اقتصادی این شهر دارد و به‌معنای «شهر ابریشم» و «مکان ابریشمی» است. شهر ابریشم، نامی است که در برخی از کتب سفرنامه‌نویسان و محققان کهن نیز آمده است. در زمان تسلط اعراب، برای مدتی این شهر را دارالاماره نامیدند اما به‌مرور زمان دوباره به‌نام ایرانی خود، در ابتدا لاهیجان المبارک و سرانجام، لاهیجان خوانده شد.

پیشینه تاریخی لاهیجان

لاهیجان، از قدیمی‌ترین شهرهای منطقه گیلان است. در دوره اشکانیان، در اطراف این شهر، دژی به‌منظور حفاظت ساخته شد که تا اواخر قرن هفتم پابرجا بود.در میان کتب جغرافیایی پس از اسلام، حدود العالم، اولین کتابی است که به این شهر، با نام «لاهجان» اشاره کرده و آن را یکی از هفت منطقه بزرگ گیلان معرفی کرده است.این منطقه، در سال 705ق، به دست اولجایتو فتح شد و امیر تیمور به آن لشکرکشی کرد. پس از امیر تیمور، سید امیر بیک و نوادگان او که از سادات کیایی بودند بر این منطقه، به‌خصوص شهر لاهیجان حکومت می‌کردند. پس از آن، این شهر به‌دست حاکمان صفوی افتاد. شهرستان لاهیجان، مرکز حکومت «بیه پیش» بوده و وسعت آن از سفیدرود تا چالوس را در برمی‌گرفت.
لاهیجان در اوایل قرن هشتم هجری محل حکومت «کیائیان» شد. این شهر همچنین در سده نهم هجری، مرکز حکومت «بیه‌پیش» بوده ‌است. بیشترین شکوه لاهیجان در زمان «خان احمد‌خان» یکی از حاکمان لاهیجان در قرن دهم هجری بود و کمتر حاکمی در گیلان صاحب چنین قدرتی بوده است. همچنین در اوایل قرن بیستم میلادی، توسعه تجارت ابریشم، نو‌غان‌داری و کشت چای منجر به تجدید حیات لاهیجان شد. لاهیجان همچنین مرکزی برای خیزش سیاسی در جریان نهضت جنگل و در پی انقلاب مشروطه گیلان بود.

حیات تاریخی لاهیجان، همواره با مشکلاتی همچون زمین‌لرزه، قتل، غارت و آتش‌سوزی‌های پیاپی همراه بوده است. از جمله حوادث تلخ این منطقه می‌توان به مرض طاعون در 703ق، آتش‌سوزی در 850ق، اشغال توسط روس‌ها در 1725م، زلزله در 1230ق و بار دیگر گسترش طاعون در 1246ق اشاره کرد.

برخی سکه‌های به‌یادگار مانده از دوران مختلف در لاهیجان بر وجود یک ضرابخانه در این شهر، در زمان اولجایتو، اشاره دارد. این سکه‌ها، نمونه‌هایی از سکه‌های دوران ابوسعید بهادرخان اولجایتو، فتحعلی شاه قاجار و شاه طهماسب صفوی است.

دوره طلایی لاهیجان را می‌توان از نیمه دوم قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم میلادی دانست. زمانی‌که این شهر توسعه داده شد و تجارت ابریشم و کشت چای در آن از سر گرفته شد. اولین کارخانه چای در این شهر در 1932م تأسیس شد.

از جمله رخدادهای دوره معاصر لاهیجان می‌توان به نهضت جنگل، در پی انقلاب مشروطه، اشاره کرد. در همین دوره، کانال آبی توسط دکتر حشمت، در این شهر حفر شد که هنوز به‌نام او و تحت عنوان «حشمت رود» معروف است. از این کانال برای آبیاری سرزمین‌های شمالی لاهیجان استفاده می‌شود. پس از آن، در خلال سال‌های جنگ جهانی دوم، این شهر توسط هواپیماهای روسی در 1320ش بمباران شد.

تقسیمات کشوری

در دوره رضاشاه پهلوی، لاهیجان از بخش‌های شهرستان رشت جدا شد. در 1324ش، لاهیجان، خود به شهرستان تبدیل شد که بخش‌های رودسر و لنگرود نیز از توابع همین شهرستان در نظر گرفته شد. شهرستان لاهیجان بنابر آخرین تقسیمات کشوری در 1383ش، شامل 2 شهر، 2 بخش (رودبنه و مرکزی) و 8 دهستان (رودبنه، دهستان شیرجوپشت، آهندان، بازکیاگوراب، لفمجان، چوشل، لیالستان و لیل) است.

همسایگان لاهیجان

همسایگان این شهرستان، از سمت شمال و شمال غربی، دریای خزر و شهرستان آستانه‌ی اشرفیه، از سمت غرب شهرستان رشت و از جنوب و شرق نیز شهرستان‌های سیاهکل و لنگرود هستند.

مختصات لاهیجان

مختصات جغرافیایی این شهرستان به‌صورت "00 '00 ْ50 طول شرقي و "00 '12 ْ37 عرض شمالي است.

جغرافیای لاهیجان

پرونده:لاهیجان.jpg

تصویری از لاهیجان و شیطان کوه

این شهرستان در ارتفاع 2 متری از سطح دریا قرار دارد و از قسمت جنوبی به کوهستان البرز و در قسمت شمالی محدود به جلگه‌ی گیلان و دریای خزر است. این سرزمین بر مناطق هموار و جلگه‌ای که حاصل رسوبات رودهای گیلان است، قرار گرفته است.

فاصله‌ی شهرستان لاهیجان از مرکز استان، شهر رشت، حدود 50 کیلومتر و از مرکز ایران، شهر تهران، حدود 380 کیلومتر است. فاصله لاهیجان از دریا نیز حدود 30 کیلومتر است. شهر لاهیجان از شمال به درياي خزر، از جنوب به ديلمان، از مشرق به لنگرود و از مغرب به آستانه اشرفيه محدود مي‌شود. این منطقه در ارتفاع 94 متری از سطح دریا قرار گرفته است.

اقلیم لاهیجان

اقلیم لاهجیان در فصل تابستان، گرم و مرطوب و در فصل زمستان ابتدا با وزش بادهای گرم همراه شده و درنهایت به ریزش برف متصل می‌گردد. رطوبت نسبی هوا در این منطقه نیز در حدود 76 تا 79 درصد است و در برخی نقاط به 100 درصد نیز می‌رسد.

جانداران لاهیجان

از جمله چهارپایان اصلی در این سرزمین می‌توان به گاو، اسب، گوسفند، میش، قاطر، الاغ، سگ، گربه و گاومیش اشاره کرد. چهارپایان وحشی همچون روباه، شغال و خرگوش نیز در این مناطق به وفور حضور دارند. پرندگان نیز در لاهیجان، در هر دو نوع وحشی و اهلی وجود دارند. مانند: مرغ، اردک، غاز، بوقلمون، قرقاول، غاز وحشی، خوتکا، چنگر، قوش، بلدرچین، باز، بلبل، سینه‌سرخ، لک‌لک، مرغ ماهی‌خوار، حواصیل، انواع کبوتر، کبک، فلامینگو، هدهد، پلیکان، چکاوک، عقاب، کرکس، زاغچه، کلاغ، گنجشک و جز این‌ها.

انواع ماهیان شمالی نیز در این شهر و شهرستان وجود دارند مانند ماهی سفید، ماهی آزاد، قزل‌آلا، کفال، سوف، ماهی اردک، کپور، کیلکا و فیل ماهی. همچنین، انواع حشرات مختلف را می‌توان در این منطقه مشاهده کرد.

زبان و فرهنگ مردم لاهیجان

زبان مردم این منطقه، گیلکی است که با گویش گیلکی مردم رشت در برخی از آواها و واژگان متفاوت است. ساکنین لاهیجان بیشتر مسلمان و شیعه‌مذهب هستند. از آداب‌و‌رسوم این منطقه می‌توان به نوروز‌خوانی، شال‌اندازی، شب یلدا، عروس‌گوله، گل‌گل چهارشنبه، قاشق‌‌زنی، کشتی گیله‌مرد و سیزده سال اشاره کرد که همچنان مطابق با سنت‌های قدیمی اجرا می‌شود. لاهیجان فرهنگی آمیخته با موسیقی و ترانه‌های محلی دارد که طبیعت در متن این ترانه‌ها و نوع موسیقی، حضوری پررنگ دارد.

محصولات لاهیجان

پرونده:لاهیجان4.jpg

آرامگاه کاشف‌السلطنه

لاهیجان، از جمله شهرهای شمالی ایران است که از میزان بارندگی بسیار خوبی بهره‌مند است. به‌همین دلیل، کشاورزی در این شهرستان، پررونق بوده و محصول چای لاهیجان در ایران و سایر کشورهای جهان معروف است. کشت چای، برای اولین‌بار در این منطقه، در 1279ش، توسط حاجی محمد میرزا، ملقب به کاشف‌السلطنه، پس از بازگشت از سفر هند انجام گرفت. امروزه، در محل آرامگاه او، موزه‌ «چای ایران» برپا شده است. همچنین، لاهیجان از دیرباز به تولید شیرینی گلاب و بهارنارنج معروف بوده و امروزه کلوچه‌های لاهیجان در سراسر ایران طرفدار دارد.

جمعیت لاهیجان

جمعیت شهر لاهیجان، در سرشماری 1375ش، حدود 5312 نفر اعلام شد که این مقدار در 1384ش به 61633 تن رسید. جمعیت این شهر، در 1395ش، در حدود 101073 تن اعلام شد که در نتیجه می‌توان آن را براساس همین آمار، سومین شهر پر جمعیت استان گیلان، پس از رشت و انزلی دانست.

ویژگی‌ها

پرونده:لاهیجان3.jpg

چای کاران لاهیجانی

زمین لاهیجان، حاصل رسوبات به‌جای‌مانده از رود‌های گیلان است و این شهر در ‌زمینی هموار و جلگه‌ای بنا گردیده است. شهرستان لاهیجان با مساحت 407 کیلومتر مربع شامل 2 شهر (لاهیجان و رودبنه)، 2 بخش (رودبنه و مرکزی) و 7 دهستان است. لاهیجان، که به عروس گیلان شهرت دارد، شهر بهار‌نارنج و سرزمین چای معطر است. وجود مزارع چای در منطقة لاهیجان زیبایی شگفت‌انگیزی به این مکان ‌داده است. لاهیجان حدود 20 متر از سطح درياي خزر و دو متر از سطح اقيانوس‌ها بلند‌تر است و مرتفع‌ترین شهر شمالی کشور شمرده می‌شود. به‌دلیل ارتفاع بیشتر این شهر و باز‌بودن محوطة اطراف آن این شهر از هوای بسیار سالمی برخوردار است. بخش جنوبی و شرقی لاهیجان را شیطان‌کوه، گمل و آهتا‌کوه احاطه کرده‌اند. این کوه‌ها فضای مناسبی را برای کوه‌پیمایی فراهم می‌کند. تلفیق جنگل، مزارع چای، کوه و شالیزار در لاهیجان فضای بی‌نظیری را در این شهر زیبا ایجاد‌ کرده است. لاهیجان یکی از قطب‌های کشاورزی و اقتصادی کشور است. مرغوب‌ترین چای ایرانی در لاهیجان، تولید می‌شود. کشت برنج، از دیگر فعالیت‌های کشاورزی در لاهیجان است. وجود باغ‌های مرکبات پر‌ثمر در لاهیجان نیز نمونة دیگری از رونق اقتصادی در این منطقه است. همچنین تولید ابریشم و صنایع ‌دستی متعدد در این منطقه، لاهیجان را به شهری با پتانسیل اقتصادی بالا تبدیل‌کرده است. از دیگر ویژگی‌های لاهیجان، وجود غذا‌ها و خوراکی‌های متنوع محلی مانند: باقالی‌قاتوق، میرزا‌قاسمی، ترش‌تره، ته‌‌بریان، کباب‌‌ترش، ماهی‌گردبیج، ماهی ‌سفید، گمج‌ کباب، شامی‌پوک، قلیه ترش شامی، انار‌بیج، واویشکا، آلو مسما، شش‌انداز، زیتونپرورده، کال‌باقالی، کال‌کباب، اشپل‌ماهی، سیرترشی، بورانی‌های مختلف و ترشی هفت‌بیجار است.

جاذبه‌های گردشگری لاهیجان

پرونده:لاهیجان1.jpg

تله کابین لاهیجان

از جمله جذابیت‌های این شهر، آثار تاریخی، باستانی و طبیعی لاهیجان است، مانند بقعه چهار پادشاه (بقعه‌ی چهار تن از شاهان کیایی بیه پیش)، آرامگاه شیخ زاهد (پدر همسر و استاد شیخ صفی‌الدین اردبیلی که نیای بزرگ دودمان صفوی است) و بقعه میرشمس‌الدین، حمام گلشن، مسجد اکبریه، بقعه امیر شهید، شیطان‌کوه، بام سبز، استخر لاهیجان، تله کابین لاهیجان، پارک جنگلی میرصفا، انواع تالاب‌های لاهیجان، روستاهای سرسبز لاهیجان مانند روستای چی‌چی‌نی کوتی (که به‌معنای لانه گنجشک است) و روستای جنگلی گردکوه.

مراکز آموزشی لاهیجان

شهر لاهیجان، دارای 6 مرکز دانشگاهی است که سالانه در حدود 20 هزار دانشجو در آن‌ها تحصیل می‌کنند. از جمله دانشگاه‌های لاهیجان می‌توان به دانشگاه پیام نور، دانشکده فنی و حرفه‌ای شهید رجائی، مؤسسه آموزش عالی غیرانتفاعی اندیشمند، مؤسسه آموزش عالی دیلمان، دانشگاه آزاد اسلامی واحد سما و دانشگاه آزاد اسلامی واحد لاهیجان اشاره کرد.

منابع

• جعفري، عباس، گيتاشناسي ايران، دايرة‌المعارف جغرافيايي ايران، چ1، تهران، گيتاشناسي، 1379ش.
• «جلسه 130 صورت مشروح مذاکرات مجلس روز سه‌شنبه 29 خرداد 1324ش»، مشروح مذاکرات مجلس ملی، دوره 14، کتابخانه، دفتر تقسيمات كشوري، نشرية عناصر و واحدهاي تقسيمات كشوري، تهران، دفتر تقسيمات كشوري (وزارت كشور)، 1383ش.
• سازمان پژوهش و برنامه‌ريزي آموزشي، جغرافياي استان گيلان، تهران، شركت چاپ و نشر كتاب‌هاي درسي ايران، 1383ش.
• سازمان نقشه‌برداري كشور، نقشة تقسيمات كشوري، تهران، سازمان نقشه‌برداري كشور (سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشور)، 1383ش.
• سازمان حمل و نقل و پايانه‌هاي كشور (وزارت راه و ترابري)، اطلس جاده‌هاي ايران، ويرايش دوم، تهران، همشهري، 1380ش.
• مركز آمار ايران، بازسازي و برآورد جمعيت شهرستان‌هاي كشور بر اساس محدودة سال 1380ش، تهران، مركز آمار ايران (سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشور)، 1382ش.
• مستوفي، حمدالله، نزهةالقلوب، به‌تحقیق گاي لسترنج، ليدن، بريل، 1333ق.
• موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، تاریخ بارگذاری: 22 مرداد 1396ش.