لباده
لباده؛ نوعی بالاپوش و قبای بلند
لباده، بالاپوشی ضخیم و بلندی است[۱] که غالبا از جنس نمد یا پشم تهیه می‌شود و برخی به آن لباس نمد یا نمدی نیز می‌گویند.[۲] لباده را همچنین نوعی قبای بلند می‌دانند که روش دوخت متفاوتی دارد. لَبّاد نیز یک نوع جامه‌ی بارانی نمدین نظیر پوشش شبانان و ساربانان است.[۳] برخی از مردم، قبا و لباده را با هم استفاده می‌کردند که در این صورت، لباده را زیر قبا می‌پوشیدند.[۴]
پیشینه لباده
در گذشته، به‌دلیل کمبود وسایل گرمایشی، در فصلهای سرد و به‌ویژه مناطق سردسیر از لباده‌هایی بر روی قبا استفاده می‌شد تا مانع نفوذ سرما به داخل یقه باشد.[۵] به گفته‌ی تعدادی از مورخان، برخی از شاعران و نوازندگان از لباده‌ی قرمز بر روی جامه‌های خود، استفاده می‌کردند.[۶] برخی از تجار نیز از نوع بلند و طرازدوزی شده‌ی لباده که قد آن تا ساق پاها می‌رسید و آستین‌هایی تا آرنج داشت استفاده می‌کردند. جنس این لباده‌ها از ماهوت سیاه، کبود و مانند آن بود.[۷]
امیران سلسله صفاری نیز گاهی از لباده‌های سرخ‌رنگ استفاده می‌کردند.[۸] گاهی نیز در طول تاریخ، برای تحقیر محکومین، بر آن‌ها لباده‌های پشمین می‌پوشاندند.[۹] در اشعار منوچهری به لباده‌های سبزرنگ در آن روزگار، اشاراتی شده است.[۱۰] در دوره قاجار نیز، لباده مرسوم بود و توسط عوام استفاده می‌شد[۱۱] که از پارچه‌های فاستونی اروپایی تهیه می‌شد.[۱۲]
امروزه نیز نوعی از لباده‌ها، با برجستگی گردی در نشیمنگاه و چاک‌هایی در پهلو در بین مردم ایلات و عشایر کرد و ترک مرسوم است. همچنین، قشر روحانیت نیز از لباده‌ها، به‌عنوان بالاپوش استفاده می‌کنند. نوعی دیگر از لباده‌های فانتزی و لوکس را امروزه به‌عنوان بالاپوش در مراسمات تشریفاتی و امور رسمی بر تن می‌کنند.
ریخت‌شناسی لباده
لباده معمولا یقه‌ای گرد دارد تا به‌طور کامل دور گردن را بپوشاند، برخلاف قبا که یقه گشادتری دارد و به‌صورت عدد 7 دوخته می‌شود. دوخت این نوع یقه، مهارت خاصی را می‌طلبد، زیرا در قسمت شانه‌ها و روی سینه باید لایه‌گذاری صورت بگیرد تا لباس بدون چین‌خوردگی و کاملا منظم بایستد. قبا، برخلاف لباده، لباس راحت‌تری است. آستین‌های لباده نیز غالبا به‌صورت بلند و کامل است و چون از این جامه، به‌عنوان روپوش استفاده می‌شود، دو چاک به اندازه جیب در دو طرف آن داده می‌شود تا فرد به جیب قبا یا شلوار خود دسترسی راحتی داشته باشد. دامن لباده، برخلاف قبا، در قسمت پایین چاک نداشته و یک تکه است.
لباده در ادبیات
تنها استفاده از واژه لباده توسط ملک‌الشعرای بهار صورت گرفته که به شرح زیر است:[۱۳]
مصرع اولمصرع دوم
| هِشته ز مخمل، کله ساده‌ای | بر تن او جامه و لباده‌ای | |
| خضر مثالی و سلیمان فری | گِرد وی از فضل و ادب لشکری |
پانویس
- ↑ معین، فرهنگ فارسی، ذیل واژه لباده، سایت واژه‌یاب.
- ↑ عثمان مختاری، ديوان، 1341ش، ص579.
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه لباده، سایت واژه‌یاب.
- ↑ Sims, Clothing, Encyclopaedia Iranica, ed, sec IX, P.782.
- ↑ اسلامی تنها، لباس روحانیت شیعه به‌مثابه دال سیاسی در ایران معاصر، 1391ش، ص116.
- ↑ شابشتی، کتاب الدیارات، 1966م، ص199.
- ↑ ابن‌کثیر، البدایة و النهایة فی التاریخ، ج12، 1351- 1358ق، ص12.
- ↑ تاریخ سیستان، 1314ش، ص284 و 287.
- ↑ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، 1385ق، ج5، ص505 و 506.
- ↑ منوچهری دامغانی، دیوان، 1363ش، ص115.
- ↑ مستوفی، شرح زندگانی من، چ2، ج1، ]بی‌تا[،ص98 و 99 و 510 و511؛
فریدالملک همدانی، خاطرات فرید، 1354ش، ص455 و 456. - ↑ Andrews, Clothing, Encyclopaedia Iranica,ed, California, 1992, sec XXI.
- ↑ ملک الشعرا بهار، مثنویات، شماره10، هدیه تاگور، بیت70 و 71، سایت گنجور.
منابع
- ابن‌اثیر، عزالدین ابوالحسن، الکامل فی التاریخ، بیروت، دارصادر، داربیروت، 1385ق.
- ابن‌کثیر، القرشی الدمشقی، البدایة و النهایة فی التاریخ، الطبعة الاولی، قاهره، مطبعة السعادة، 1351- 1358ق.
- اسلامی تنها، اصغر، لباس روحانیت شیعه به‌مثابه دال سیاسی در ایران معاصر، تهران، مجله علوم سیاسی، شماره60، 1391ش.
- تاریخ سیستان، تصحیح محمدتقی بهار، تهران، زوار، 1314ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 14 آذر 1400ش.
- شابشتی، ابوالحسن علی بن محمد، کتاب الدیارات، بغداد، گورگیس عواد، 1966م.
- عثمان مختاری، ديوان، تصحیح جلال‌الدین همایی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1341ش.
- فریدالملک همدانی، میرزا محمدعلی خان، خاطرات فرید، تهران، زوار، 1354ش.
- مستوفی، عبدالله، شرح زندگانی من، چ2، تهران، زوار، ]بی‌تا[.
- معین، محمد، فرهنگ فارسی، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 14 آذر 1400ش.
- ملک الشعرا بهار، محمدتقی مثنویات، سایت گنجور، تاریخ بازدید: 14 آذر 1400ش.
- منوچهری دامغانی، دیوان، تصحیح محمد دبیرسیاقی، تهران، زوار، 1363ش.
- Andrews, P.A; M. Andrews. Clothing, Encyclopaedia Iranica,ed, E. Yarshater, California, 1992.
- Sims, E. Clothing, Encyclopaedia Iranica,ed, E. Yarshater, sec IX.