لوطی‌گری
لوطی‌گری؛ خصلت و مرام پهلوانی و جوانمردی.
لوطی‌گری نوعی منش پهلوانی است که از گذشته تا‌کنون در فرهنگ ایرانی و میان مردان رایج بوده است؛ اما با گذر زمان و تحت‌تاثیر عوامل متعدد اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی از مفهوم اصلی خود فاصله گرفته و دچار تحولات گسترده‌ای شده است.
مفهوم‌شناسی
لوطی‌گری در لغت، به‌معنای جوانمردی، بخشندگی و آزادگی است.[۱] نام لوطی از اواسط دوران قاجار به پهلوانان محلی اطلاق می‌شد، [۲] اما از این واژه در شرایط مختلف اجتماعی، مفاهیم و مصادیق متفاوتی اراده شده است، مانند پهلوان‌های شهری، جوانمردان، اراذل و اوباش، لات و الوات، دوره‌گردان و لولیان (کولیان)، دلقک‌های درباری و اوباشی که در خدمت حکومت بوده‌اند.[۳] لوطی‌گری در فرهنگ ایرانی قدمت طولانی دارد و ریشۀ آن به باورهای کهن و منش اخلاقی ایرانیان در دوران باستان برمی‌گردد.[۴]
لوطی
لوطی‌گری یکی از خصوصیات بارز جماعتی است که مدعی پهلوانی بوده و گاهی نهادی اجتماعی را شکل داده‌اند، مانند عیاران، شطاران، شاطران، باباشمل‌ها و داش‌مشدی‌ها. مردم مناطق مختلف به‌خصوص تهرانی‌های قدیم، لوطی‌ها را جوان‌مردانی می‌دانستند که به‌ویژه دربارۀ ناموس، تعصب داشته‌اند.[۵] آنها در خرده‌فرهنگ ویژۀ خود، به بسیاری از آداب‌ورسوم و منش‌های فتوت و عیاری پایبند بوده‌اند، [۶] اما در طول زمان و تحت تاثیر عوامل محیطی به دو گروه تقسیم شده‌اند:
1) خوش‌نام و یاریگر ضعیفان، [۷] که از جان و مال افراد محله محافظت می‌کردند.
2) بد‌نام و همدست حاکمان، که در مناطق شهر به گردن‌کلفتی، زورگویی و اخاذی می‌پرداختند، آرامش محله‌ها را بر‌هم‌زده و موجب آزار اهالی می‌شدند.[۸] در این فرآیند، مردم گاهی افراد غلام‌باره، هرزه‌کار، قمارباز و دائم‌الخمر را نیز لوطی می‌گفتند. در دورۀ قاجار، گروه‌های دیگری مانند خرس‌بازان و میمون چرخان‌ها، شیرگردان‌ها و مارگیران، شعبده‌بازان و نوازندگان دوره‌گرد نیز به لوطی مشهور بودند.[۹]
ویژگی‌ها
لوطی‌ها در گذر زمان برای خود آداب ویژه‌ای پدید آوردند که آنها را از دیگران متمایز ساخت. از جمله ویژگی‌های بارز لوطی‌ها، داشتن لحن خاصی معروف به داش‌مشدی یا لوطی‌گری بود.[۱۰] اصطلاحات خاص لوطی‌گری به‌مرور زمان در فرهنگ زبانی عموم مردم تاثیر گذاشت.[۱۱] در منش لوطی‌گری رفیق‌بازی و با هم بودن افراد نیز رایج بود. آنها در محله‌های مختلف شهر، پاتوق‌های مخصوصی برای دورهمی با نوچه‌ها داشتند.[۱۲] در منش لوطی‌گری لازم بود که فرد به حمایت از ضعیفان و مخالفت با ستمگران بپردازد، راستگو باشد، فریفتۀ مطامع دنیوی نشود و از دوستان خود چیزی را مضایقه نکند.[۱۳] برخی لوطی‌ها نیز گرفتار انحراف شده و بر سر هر کوی و برزن بساط خروس‌جنگی راه می‌انداختند یا بر پشت بام خانه، کفتربازی می‌کردند تا جلب توجه کنند.[۱۴]
قوانین لوطی‌گری
در مرام لوطی‌گری، مرد نباید مقابل بی‌غیرت‌ها سر تعظیم فرود آورد و به خاطر مال دنیا پیش هر کسی دست دراز کند. در منش لوطی‌گری اگر کسی به دردسر می‌افتاد، رفقا به او کمک کرده و از جان و مال برای او مایه می‌گذاشتند. بر این اساس، پیوستن به جرگۀ لوطی‌ها کار آسانی نبود و قوانین خاصی داشت، از جمله:
- توانایی کسب درآمد و نان خوردن از دسترنج خود؛
- رعایت احترام بزرگترها؛
- دستگیری از محرومان؛
- بی‌اعتنایی به مادیات و متعصب بودن به محله و ساکنان.[۱۵]
نظام طبقه‌بندی لوطی‌ها
اولین مرحلۀ لوطی‌گری، چغاله‌مشدی بود و این اصطلاح برای تازهواردها به‌کار می‌رفت. سپس فرد با ثابت کردن خود در مراحل لوطی‌گری و انجام کارهای خاص و اثبات قدرت بدنی، فکری و اخلاقی خود به منش لوطی‌گری و جوانمردی رسیده و مورد تایید لوطی‌ها قرار می‌گرفت.[۱۶] پس از گذراندن این مراحل شخص به داش‌مشدی و پس از آن به مرحلۀ باباشمل می‌رسید.[۱۷]
شغل لوطی‌ها
از جمله مشاغل رایج میان لوطی‌ها عبارت بود از:
لوطی‌ها سراغ هر شغلی نمی‌رفتند و بالا رفتن درجه و مرتبۀ لوطی نیز در دایرۀ مشاغل آنها تاثیرگذار بود. تازهواردها اجازه داشتند با شغل‌هایی مانند فرفره‌سازی، دوغ‌فروشی، چغاله‌فروشی و توت‌فروشی به کسب درآمد بپردازند. برخی مشاغل مانند دلاکی، حمالی، حلاجی و مقنی‌گری میان لوطی‌ها ممنوع بود و اگر یک لوطی از سر ناچاری و نداری سراغ این مشاغل می‌رفت؛ از چشم لوطی‌های دیگر می‌افتاد.[۱۸] شعبده‌بازی و معرکه‌گیری، مُطربی و نگهداری و آموزش حیواناتی مانند شیر، نیز در گسترۀ مشاغل لوطی‌ها جای گرفت.[۱۹]
پوشش لوطی‌ها
لوطی‌ها اغلب دارای پوشش و ظاهر خاص بودند. داشتن دستمال یزدی و زنجیر کاشانی از خصوصیات ظاهری لوطی‌ها بود.[۲۰] پوشش آنها متشکل از کلاه مخملی یا کلاه پهلوی، کت‌و‌شلوار مشکی، پیراهن سفید یقه‌دار و کفش نوک‌تیز بود. آنها در شرایط عادی دستمال یزدی را دور یقه یا دور دست می‌پیچیدند؛ اما در شرایط اضطراری برای اعلان درگیری، دستمال یزدی یا زنجیر را می‌چرخاندند.[۲۱]
نقش زورخانه در تقویت لوطی‌گری
خصلت پهلوانی و جوانمردی از ویژگی‌های بارز ایرانیان در طول تاریخ بوده است؛ اما این ویژگی‌ها در قالب لوطی‌گری در دوران صفویه و قاجاریه رونق گرفت. در گذشته که ورزش زورخانه‌ای میان مردان ایرانی در محله‌های مختلف رونق داشت، زمینه تقویت منش پهلوانی در جامعه را فراهم می‌کرد. بسیاری از ورزشکاران زورخانه، علاوه بر تقویت قوای بدنی و آمادگی جسمانی به تقویت و پرورش خصلت‌های نیکوی رفتاری می‌پرداختند. لوطی‌ها از جمله افرادی بودند که همواره در زورخانه‌ها ورزش کرده و به تقویت منش پهلوانی می‌پرداختند.[۲۲]
ورود لوطی‌گری در سینما
از سال 1337ش لوطی‌گری به‌عنوان یک الگوی رفتاری پسندیده در فرهنگ ایرانی پا به عرصۀ سینما گذاشت. در فیلم‌های متعدد ایرانی، منش لوطی‌گری با دفاع از ناموس مردم و نوعی منش جوانمردی و رفاقت به عموم معرفی شد.[۲۳] در آن دوران سنت پهلوانی ایرانی در قالب لوطی‌گری وارد سینما شد و چنان قدرت گرفت که تبدیل به نوعی فرهنگ همگانی شد.[۲۴] با گذشت زمان و متاثر از شرایط محیطی، سینماگران در فیلم‌ها تصویر دیگری از لوطی‌ها به نمایش گذاشتند. در برخی از فیلم‌های سینمایی دوران پهلوی با تخریب مرام لوطی‌گری، لوطی‌ها را افرادی منفور معرفی کردند. برخی معتقدند این امر با انگیزه‌های اجتماعی و سیاسی صورت گرفته است تا در افکار عمومی جایگاه اجتماعی لوطی‌ها را خدشه‌دار کرده و پاسبان‌ها و نیروهای امنیتی حکومت، قدرت بگیرند.[۲۵]
دگرگونی در مرام لوطی‌گری
اگرچه لوطی‌گری در مفهوم اصلی خود، یک منش پهلوانی، مردانگی و جوانمردی است، [۲۶] اما در طول زمان متاثر از جو و شرایط اجتماعی و فرهنگی رایج در جامعه دچار دگرگونی شده و از مفهوم و عملکرد حقیقی خود فاصله گرفته است. مرام لوطی‌گری ابتدا بر پایۀ بخشندگی، گذشت، کمک و دفاع از حق مظلوم در مقابل ظالم و کمک‌رسانی به فقرا و ضعیفان شکل گرفت. عملکرد اجتماعی لوطی‌ها سبب شد که آنها امین مردم محله‌های مختلف شهر باشند. اعتبار اجتماعی آنها به‌گونه‌ای بود که اگر سرپرست و پدر یک خانواده قصد سفر داشت خانوادۀ خود را به لوطی محله می‌سپرد.[۲۷] در آغاز دهۀ1320ش، همزمان با ضعیف‌شدن حکومت مرکزی و قدرت گرفتن منش لوطی‌گری در جامعه، سیاست دولت وقت تضعیف جایگاه اجتماعی لوطی‌ها و منش لوطی‌گری در جامعه بود و هر گروه از لوطی‌ها به خدمت یک جریان سیاسی درآمد.[۲۸] بسیاری از لوطی‌ها در دام افسونگری‌های قدرت و ثروت گرفتار شدند و به‌عنوان نیروی ضد مردم با گرفتن جیره و مواجب از حکومت، مانع اعتراض مردم علیه حکومت می‌شدند.[۲۹] در این روند، بسیاری از آنها با فاصله‌گرفتن از مرام لوطی‌گری، به فساد گرویدند[۳۰] و گروه‌هایی از لوطی‌ها به دزدی و راهزنی و عیاشی روی آوردند.[۳۱]
فراز و نشیب لوطی‌گری بعد از انقلاب اسلامی
انقلاب اسلامی تحول جدیدی در لوطی‌گری ایجاد کرد.[۳۲] برخی از آنها به فعالیت‌های انقلابی مانند پخش اعلامیه‌های امام خمینی می‌پرداختند و مثلاً به‌عنوان سبزی‌فروش در محله‌های مختلف سبزی‌ها را در کاغذهای اعلامیه پیچیده و میان مردم توزیع می‌کردند.[۳۳] همچنین وضع قوانین و مقررات جمهوری اسلامی در ایران، مانع از اخاذی و بزهکاری آنها شد. طبق قوانین و اصول اخلاقی که پس از انقلاب اسلامی در کشور وضع شد، نوعی ایستادگی در مقابل اقدامات زورگویانۀ این قشر صورت گرفت و سبب شد لوطی‌گری به مفهوم جوانمردی، پهلوانی و دستگیری از مستحقان و ضعیفان برگردد.[۳۴] پس از انقلاب اسلامی و توبه کردن بسیاری از لوطی‌ها، برخی از آنها مانند شاهرخ ضرغام با روحیۀ انقلابی برای مبارزه در جبهۀ جنگ حق علیه باطل در دفاع مقدس نقش‌آفرینی کردند و در این راه شهید شده‌اند.[۳۵] امروزه اما به‌دلیل افزایش بیکاری و فقر و دگرگونی‌های سبک زندگی، افرادی با شکل تحریف‌شدۀ لوطی‌گری به دزدی، زورگیری و ایجاد ناامنی در برخی مناطق می‌پردازند. این امر در طردشدگی اجتماعی آنها تاثیر گذاشته و پیامدهای متعددی مانند فرودستی اقتصادی، منع ازدواج‌های برون‌گروهی، مهاجرت به شهرهای دیگر، کتمان هویت خویش و احساس زائد بودن را برای آنها به‌دنبال داشته است.[۳۶]
پانویس
- ↑ . دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژۀ لوتی‌گری.
- ↑ . «مروری بر تاریخ لوطی‌گری در ایران/ لوطی، پهلوان است یا شرور؟»، وب‌سایت خبر فوری.
- ↑ . «گفت‌وگو با ناصر فکوهی: لوتی‌گری یا لومپنیسم/ پژمان موسوی»، وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ . «لوطی‌گری مرامی از یاد رفته در ایران»، وب‌سایت روزنامۀ آفتاب یزد.
- ↑ . «تاریخچه لوطی و لوطی‌گری»، وب‌سایت داریوش شهبازی.
- ↑ . راستگوفر و همکاران، «ویژگی‌های زبانی لوطی‌ها»، 1398ش، ص95.
- ↑ . «تاریخچه لوطی و لوطی‌گری»، وب‌سایت داریوش شهبازی.
- ↑ . «مراحل عجیب ورود به دنیای لوطی‌گری و بایدها و نبایدهای آنها»، وب‌سایت ساعد‌نیوز.
- ↑ . «لوطی‌گری مرامی از یاد رفته در ایران»، وب‌سایت روزنامه آفتاب یزد.
- ↑ . «مراحل عجیب ورود به دنیای لوطی‌گری و بایدها و نبایدهای آنها»، وب‌سایت ساعد‌نیوز.
- ↑ . راستگوفر و همکاران، «ویژگی‌های زبانی لوطی‌ها»، 1398ش، ص95.
- ↑ . «تاریخچه لوطی و لوطی‌گری»، وب‌سایت داریوش شهبازی.
- ↑ . «لوطی‌گری مرامی از یاد رفته در ایران»، وب‌سایت روزنامۀ آفتاب یزد.
- ↑ . «مراحل عجیب ورود به دنیای لوطی‌گری و بایدها و نبایدهای آنها»، وب‌سایت ساعد‌نیوز.
- ↑ . «مراحل عجیب ورود به دنیای لوطی‌گری و بایدها و نبایدهای آنها»، وب‌سایت ساعد‌نیوز.
- ↑ . «مراحل عجیب ورود به دنیای لوطی‌گری و بایدها و نبایدهای آنها»، وب‌سایت ساعد‌نیوز.
- ↑ . «لوطی»، وب‌سایت تهران‌نامه.
- ↑ . «مراحل عجیب ورود به دنیای لوطی‌گری و بایدها و نبایدهای آنها»، وب‌سایت ساعد‌نیوز.
- ↑ . «تاریخچه لوطی و لوطی‌گری»، وب‌سایت داریوش شهبازی.
- ↑ . «تاریخچه لوطی و لوطی‌گری»، وب‌سایت داریوش شهبازی.
- ↑ . «مراحل عجیب ورود به دنیای لوطی‌گری و بایدها و نبایدهای آنها»، وب‌سایت ساعد‌نیوز.
- ↑ . «تاریخچه لوطی و لوطی‌گری»، وب‌سایت داریوش شهبازی.
- ↑ . اباذری و پاپی‌یزدی، «بررسی تقابل سنت و مدرنیته در فیلم‌های جاهلی با تاکید بر الگوهای لات و لوطی در دو فلیم لات جوانمرد و قیصر»، 1392ش، ص11-12.
- ↑ . «مروری بر تاریخ لوطی‌گری در ایران/ لوطی، پهلوان است یا شرور؟»، وب‌سایت خبر فوری.
- ↑ . اباذری و پاپی‌یزدی، «بررسی تقابل سنت و مدرنیته در فیلم‌های جاهلی با تاکید بر الگوهای لات و لوطی در دو فلیم لات جوانمرد و قیصر»، 1392ش، ص11-12.
- ↑ . «لوطی»، وب‌سایت تهران‌نامه.
- ↑ . «تاریخچه لوطی و لوطی‌گری»، وب‌سایت داریوش شهبازی.
- ↑ . «مراحل عجیب ورود به دنیای لوطی‌گری و بایدها و نبایدهای آنها»، وب‌سایت ساعد‌نیوز.
- ↑ . «تاریخچه لوطی و لوطی‌گری»، وب‌سایت داریوش شهبازی.
- ↑ . «لوطی‌گری مرامی از یاد رفته در ایران»، وب‌سایت روزنامۀ آفتاب یزد.
- ↑ . «تاریخچه لوطی و لوطی‌گری»، وب‌سایت داریوش شهبازی.
- ↑ . «مروری بر تاریخ لوطی‌گری در ایران/ لوطی، پهلوان است یا شرور؟»، وب‌سایت خبر فوری.
- ↑ . «روایتی از لوطی‌ها و داش‌مشتی‌های جنگ»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.
- ↑ . «گفت‌وگو با ناصر فکوهی: لوتی‌گری یا لومپنیسم»، وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ . «روایتی از لوطی‌ها و داش‌مشتی‌های جنگ»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.
- ↑ . محمدی و همکاران، «خرده‌فرهنگ لوطی‌ها و تجربۀ طرد اجتماعی»، 1400ش، ص105-107
منابع
- اباذری، یوسف و پاپی‌یزدی، علی، «بررسی تقابل سنت و مدرنیته در فیلم‌های جاهلی با تاکید بر الگوهای لات و لوطی در دو فیلم لات جوانمرد و قیصر»، فصلنامۀ مطالعات فرهنگی و ارتباطات، شمارۀ 32، 1392ش.
- «تاریخچه لوطی و لوطی‌گری»، وب‌سایت داریوش شهبازی، تاریخ بازدید: 5 مهر 1403ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 5 مهر 1403ش.
- راستگوفر، سید محمد و همکاران، «ویژگی‌های زبانی لوطی‌ها»، فصلنامۀ هنر زبان، شمارۀ4، 1398ش.
- «روایتی از لوطی‌ها و داش‌مشتی‌های جنگفیلم»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا، تاریخ درج مطلب: 5 مهر 1402ش.
- «لوطی‌گری مرامی از یاد رفته در ایران»، وب‌سایت روزنامۀ آفتاب یزد، تاریخ درج مطلب: 22 فروردین 1401ش.
- «لوطی»، وب‌سایت تهران‌نامه، تاریخ بازدید: 7 مهر 1403ش.
- «گفت‌وگو با ناصر فکوهی: لوتی‌گری یا لومپنیسم»، وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ بازدید: 7 مهر 1403ش.
- محمدی، جمال و همکاران، «خرده‌فرهنگ لوطی‌ها و تجربۀ طرد اجتماعی، مطالعه موردی: لوطی‌های شهر خرم‌آباد»، فصلنامۀ برنامه‌ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، شمارۀ 28، 1400ش.
- «مروری بر تاریخ لوطی‌گری در ایران/ لوطی، پهلوان است یا شرور؟»، وب‌سایت خبر فوری، تاریخ درج مطلب: 30 مرداد 1401ش.