مترو

مترو؛ قطار تندروی زیر‌زمینی برای حمل‌و‌نقل عمومی.

مترو در ‌کلان‌شهرها با خدمت‌رسانی به حمل‌ونقل سریع‌تر شهروندان از طریق تونل‌های زیرزمینی، یک وسیلۀ پرکاربرد در حمل‌و‌نقل عمومی و اثرگذار بر سبک زندگی بسیاری از انسان‌ها شمرده می‌شود. امروزه تعداد زیادی از شهروندان برای صرفه‌جویی در زمان و هزینه و نیز برای کاهش استرس حاصل از رانندگی در شهرهای بزرگ از مترو استفاده می‌کنند. بهره‌گیری از مترو، فرهنگ خاص خود را نیز در جامعه پدید آورده است.

معرفی

مترو یکی از سیستم‌های حمل‌و‌نقل همگانی و حاصل پیشرفت فناوری در عرصۀ راه‌آهن است. قطارهای شهری بر اساس اهداف و کاربردی که دارند به سه گروه مترو، مونوریل و تراموا تقسیم می‌شوند. از میان این سه گروه قطار شهری، مترو از بهره‌وری بیشتری برخوردار است. مترو مختصرشدۀ کلمۀ متروپلیتن، به‌معنای راه‌آهن زیر‌زمین شهری است. مترو یک قطار شهری تندرو است که در تونل‌های زیر‌زمینی حرکت کرده و می‌تواند در زمان کوتاهی، مسافت زیادی را طی کند و مسافران را به نقاط مختلف شهر برساند. استفاده از مترو در سراسر دنیا، پیشرفت فزاینده‌ای دارد.

تاریخچه

قدمت استفاده از قطار شهری به نیمۀ دوم قرن نوزدهم میلادی در اروپا بازمی‌گردد. اولین مترو در انگلستان و در سال 1863‌م به‌کار گرفته شد. در آسیا نیز اولین مترو در سال 1927‌م در ژاپن بهره‌برداری شد. طرح احداث قطار شهری در ایران، نخستین بار در سال 1267‌ش با محوریت اتصال تهران به حرم حضرت عبدالعظیم در شهرری مورد توجه قرار گرفت اما نخستین خط مترو به‌معنای امروزی، خط قطار حومه‌ای تهران– کرج بود که در سال 1377ش افتتاح شد. از دهۀ 1380ش برخی کلان‌شهرهای دیگر مانند اصفهان، شیراز، تبریز، مشهد و کرج به مترو و ایستگاه‌های مختلف قطار شهری مجهز شده‌اند.

استفاده کنندگان از مترو

استفاده از مترو مخصوص گروه یا قشر خاصی نبوده و عموم مردم برای جا‌به‌جایی بین مناطق مختلف درون‌شهری، آن را استفاده می‌کنند. کاربران اصلی مترو، افرادی هستند که برای انجام کارهای شخصی و روزمره یا رفتن به محل کار و تحصیل، خواهان بهره‌گیری از وسایل حمل‌ونقل عمومی، ارزان و سریع هستند. در تهران حدود 32 درصد مردم از مترو استفاده می‌کنند. ارزانی و سرعت جابجایی با مترو موجب افزایش استقبال از آن شده است.

استفادۀ رایگان از مترو در مناسبت‌های خاص

در برخی مناسبت‌های ملی و مذهبی مانند 22 بهمن، عاشورا، اربعین و شب قدر، استفاده از مترو در برخی شهرها مانند تهران، رایگان می‌شود. همچنین روز ولادت حضرت زهرا که در ایران به‌عنوان روز مادر و روز زن شناخته می‌شود استفاده از مترو برای بانوان رایگان است. در اول ماه مهر نیز که روز بازگشایی مدارس و دانشگاه‌ها است استفاده از مترو برای دانش‌آموزان و دانشجویان، رایگان است.

علل استفاده از مترو

بهره‌مندی از سیستم حمل‌و‌نقل عمومی درون‌شهری، یکی از الزامات زندگی شهرنشینی است که فناوری را برای بهینه‌سازی زیست اجتماعی انسان‌ها به‌ خدمت گرفته است. در گذشته به‌دلیل کوچک‌بودن شهرها و کوتاهی مسافت بین مقصدهای مختلف در یک شهر، شهروندان به‌صورت پیاده یا با دوچرخه این مسافت‌ها را طی می‌کردند. امروزه با گسترش شهرها، مسافت بین مناطق مختلف درون شهری طولانی شده و شهروندان برای رفتن به نقاط مختلف شهر و انجام کارهای روزمره از وسایل نقلیۀ عمومی مانند اتوبوس شهری، تاکسی و مترو استفاده می‌کنند. در کلان‌شهرها استفاده از خودروی شخصی موجب افزایش ترافیک و خطر تصادف می‌شود که آن نیز در گرایش افراد به وسایل حمل‌و‌نقل عمومی اثر‌گذار است. همچنین برتری مترو در نظم، نظافت، سرعت و فراوانی ایستگاه‌ها در نقاط مختلف شهر، سبب گرایش شهروندان به استفادۀ بیشتر از این وسیلۀ حمل‌و‌نقل عمومی نسبت به سایر وسایل نقلیۀ عمومی شده است. ارائه خدمات رفاهی مانند نماز‌خانه، اتاق شیردهی مادران (برای مادرانی که به شکل اضطراری نیاز به تمیز کردن نوزاد، تعویض پوشک و شیر‌دهی به نوزاد دارند)، سرویس بهداشتی، پله برقی و نظافت مداوم محیط داخلی مترو سبب شده مسافران علاوه بر امکان دسترسی سریع به مکان‌های مختلف شهری، در مواقع لزوم از این امکانات رفاهی برای رفع نیازهای ضروری خود استفاده کنند.

مزایای استفاده از مترو

1. جابه‌جایی انبوه مسافر در زمان کوتاه؛
2. کاهش ترافیک شهری؛
3. کاهش آلودگی هوا؛
4. کاهش هزینه‌های مدیریت شهری؛
5. کاهش هزینه‌های شخصی؛
6. کاهش مصرف سوخت؛
7. صرفه‌جویی در زمان؛
8. تامین سلامت، ایمنی و آسایش شهروندان؛
9. کاهش نرخ تصادفات.

ظرفیت فرهنگی- اجتماعی مترو

مترو یکی از نقاط تمرکز جمعیتی است که از منظر کارشناسان، دارای ظرفیت بالایی برای ترویج فرهنگ‌سازی و جامعه‌پذیری است، از جمله:

1. ترویج حجاب: برخی از فعالان فرهنگی در عرصۀ حجاب و عفاف با دایر‌کردن غرفه‌های تبلیغاتی در ایستگاه‌های مترو و دعوت از کارشناسان، علاوه بر نمایش محصولات حجاب مانند روسری، چادر، مقنعه و ساق‌دست، با خوش‌رویی به به تبلیغ و ترویج حجاب اسلامی پرداخته‌اند.
2. برپایی آیین‌های مذهبی: برگزاری برخی جشن‌ها در اعیاد مذهبی، سبب جلب توجه و تمایل بسیاری از شهروندان و گردشگرانی می‌شود که از مترو استفاده می‌کنند.
3. معرفی مشاهیر و نام‌آوران: استفاده از نام مشاهیر و نام‌آوران ادبی برای نام‌گذاری برخی خطوط و ایستگاه‌های مترو مانند فردوسی، خیام، رودکی، ابن‌سینا و سعدی، برخی شخصیت‌های دینی و مذهبی مانند آیت‌الله طالقانی و علامه جعفری، نام شهدا مانند آرمان علی‌وردی و برخی رویدادهای تاریخی مانند شهدای هفتم تیر و مدافعان سلامت، سبب ارج نهادن به ارزش‌های فرهنگ و اجتماعی می‌شود.
4. انتقال بین‌نسلی فرهنگ و ادب ایرانی: در برخی ایستگاه‌های مترو دیوارکوب‌هایی وجود دارد که شعرهای معروف در فرهنگ و ادب ایرانی را هنرمندانه بازنمایی می‌کند و در انتقال مفاهیم و ارزش‌های فرهنگی به نسل‌های آینده، نقش بسزایی دارد.
5. تبلیغ رویدادهای مذهبی: امروزه در سبک زندگی شهری با افزایش دغدغه‌ها، بسیاری از افراد، رویدادهای مهم دینی را فراموشی می‌کنند. دیوارنگاره‌ها و بنرها در ایستگاه‌های مترو با یادآوری موضوعات و مناسبت‌های دینی و مذهبی که بخش مهمی از فرهنگ و سبک زندگی ایرانی را شکل می‎دهد، تلاشی است برای جبران کاستی‌های سبک زندگی شهری در یادآوری ریشه‌های فرهنگ اصیل ایرانی.
6. گسترش فرهنگ تعامل و همیاری: حضور جمعیت زیادی از مسافران در قطارهای مترو سبب شده فرهنگ تعامل و درک متقابل میان مردم گسترش یابد. از طرفی توجه به نظافت داخل قطارها و ایستگاه‌های مترو توسط مسافران در گسترش فرهنگ رعایت نظافت عمومی و حفظ پاکیزگی شهر در میان شهروندان اثر‌گذار است.

چالش‌ها

با گسترش استفاده از مترو برای جابه‌جایی‌های درون‌شهری، پدیده دست‌فروشی در مترو نیز گسترش یافته است. در تهران، روزانه 4 تا 6 هزار نفر در مترو، اقلام پر‌مصرف مانند لوازم‌آرایشی، بدلیجات، پوشاک، تنقلات و برخی لوازم خانگی کوچک را به مسافران مترو عرضه می‌کنند. این دست‌فروش‌ها شامل کودکان، بانوان سرپرست خانوار و دختران جوان نیز می‌شود. گسترش این شیوۀ فروشندگی، بسیاری از جوانان شهرستانیِ جویای کار را جلب کرده و موجب افزایش شغل‌های کاذب شده است. همچنین شلوغی در قطار به‌دلیل تبلیغات کلامی فروشندگان، آرامش مسافران مترو را سلب می‌کند. از طرفی، سوءاستفادۀ مالی از مسافران مانند کیف‌قاپی، دزدیدن گوشی، چندبارکارت کشیدن یا واردن کردن مبالغ بالاتر از قیمت اجناس را افزایش می‌دهد.

منابع

• آل‌داوود، سید جواد، «دستگیری دست‌فروش کلاهبردار در مترو تهران»، خبرگزاری جمهوری اسلامی: ایرنا، تاریخ درج مطلب: 25 اردیبهشت 1403ش.
• آل‌داود، سید جواد، «34 درصد مردم تهران از ناوگان حمل و نقل عمومی استفاده می‌کنند»، خبرگزاری جمهوری اسلامی: ایرنا، تاریخ درج مطلب: 8 مهر 1402ش.
• «آمار مسافران مترو بیشتر شد | روزانه چند میلیون مسافر در مترو جا به جا می‌شوند؟»، وب‌سایت همشهری آنلاین، تاریخ درج مطلب: 7 آبان 1401ش.
• «ارتقاء سطح فرهنگ در مترو»، خبرگزاری میزان، تاریخ درج مطلب: 1 مرداد 1398ش.
• «ایستگاه‌های جدید مترو سرویس بهداشتی خواهند داشت»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 20 مرداد 1395ش.
• «ایستگاه‏های مترو مجهز به نمازخانه می‏شوند»، وب‌سایت تابناک، تاریخ درج مطلب: 4 آذر 1387ش.
• «بازگشت متروی تهران به لقب تمیزترین متروی جهان»، وب‌سایت خبربان، تاریخ درج مطلب: 11 آبان 1401ش.
• «برگزاری جشن سالروز میلاد حضرت امام رضا (علیه‌السّلام) در ایستگاه‌های منتخب متروی تهران»، خبرگزاری میزان، تاریخ درج مطلب: 23 تیر 1398ش.
• بسنده، مریم و همکاران، «گونه‌های هویتی زنان دست‌فروش در مترو تهران»، دوفصلنامۀ پلیس زن، شمارۀ36، 1401ش.
• «22 اتاق مادرانه در مترو»، روزنامۀ همشهری، تاریخ درج مطلب: 12 بهمن 1400ش.
• «تابلوهای ایستگاه مترو شاعرانه شد | ماجرای تغییر تابلوهای اسم ایستگاه مترو در تهران»، وب‌سایت همشهری آنلاین، تاریخ درج مطلب: 30 خرداد 1403ش.
• «تصویری از نام‌گذاری ایستگاه مترو به نام آرمان علی‌وردی»، وب‌سایت فرارو، تاریخ درج مطلب: 18 مهر 1402ش.
• پیری، صدیقه و همکاران، «روایت زنان کار در متروی تهران در میانۀ اپیدمی کرونا»، پژوهش‌نامه زنان، شمارۀ 4، 1401ش.
• «چرایی دودگرفتگی در ایستگاه متروی شهدای هفتم تیر»، وب‌سایت مشرق نیوز، تاریخ درج مطلب: 8 خرداد 1403ش.
• خاکسار، حسن و اشرفی، الهام، «بررسی پارامترهای مؤثر در بهبود کیفیت فضایی مترو در شهر تهران، مطالعه موردی ایستگاه‌های فرهنگسرا و علم و صنعت»، فصلنامۀ‌اندیشۀ راهبردی شهرسازی، شمارۀ 1، 1401ش.
• دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 13 شهریور 1403ش.
• «10 روایت از دستفروشان مترو تهران»، خبرگزاری ایمنا، تاریخ درج مطلب: 7 مرداد 1398ش.
• شمس کلائی، مهسا، «مشکلات حل‌نشدنی مترو»، روزنامۀ فرهیختگان، تاریخ بازدید: 24 شهریور 1403ش.
• «شور حسینی محرم در متروی تهران/برگزاری نمایشگاه عکس با موضوع محرم»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 2 مهر 1396ش.
• شیرازی، حسین، «بررسی سیاست‌های کلان حمل و نقل عمومی در شهر تهران؛ ضرورت وجود بستۀ سیاسی هماهنگ»، فصلنامۀ مطالعات راهبردی سیاست‌گذاری عمومی، شمارۀ 37، 1399ش.
• گل‌محمدی، مهدیا، «تن‌پوشی از فرهنگ بر تن مترو»، وب‌سایت همشهری آنلاین، تاریخ درج مطلب: 29 آبان 1400ش.
• «مترو برای چه افرادی رایگان می‌شود؟»، وب‌سایت شبکۀ شرق، تاریخ درج مطلب: 19 شهریور 1402ش.
• «مترو برای این افراد رایگان است»، وب‌سایت دنیای اقتصاد، تاریخ درج مطلب: 13 دی 1402ش.
• «مترو چیست + تاریخچه مترو»، وب‌سایت تبیان، تاریخ درج مطلب: 25 بهمن 1396ش.
• «مترو و کار فرهنگی برای گسترش فرهنگ حجاب و عفاف/ انتقال پیام فرهنگی با ابزار هنر»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: 20 تیر 1398ش.
• معدن‌پور، نرگس، «نام‌‌گذاری ایستگاه‌های مترو به نام علامه جعفری و آیت‌الله طالقانی»، وب‌سایت خبربان، تاریخ درج مطلب: 20 فروردین 1402ش.
• «نام‌گذاری جدید در مترو به نام مدافعان سلامت»، وب‌سایت مشرق نیوز، تاریخ درج مطلب: 24 خرداد 1400ش.