متری شیش و نیم (فیلم)

متری شیش‌ونیم (فیلم)؛ فیلمی درباره اعتیاد به مواد مخدر و اثرات مخرب آن.

متری شیش‌ونیم به کارگردانی و نویسندگی سعید روستایی و تهیه‌کنندگی سید جمال ساداتیان محصول سال 1397ش است که با فروش بیش از 20 میلیارد تومان و ثبت 2 میلیون و 160 هزار مخاطب، پرفروش‌ترین و پرمخاطب‌ترین فیلم غیرکمدی تاریخ سینمای ایران در دهه‌های 80 و 90 شد. متری شیش‌ونیم به‌علت حواشی زیادی که داشت، طیّ اکران ده‌روزه در جشنواره فیلم فجر، پنج مرتبه اصلاح و بازبینی شد. نیروی انتظامی بارها نسبت به شخصیت پلیس در این فیلم با تندی اعتراض کرد. پلیس این فیلم، شخصیتی خاکستری و ضدقهرمان دارد.

نام‌گذاری

نام «متری شیش‌ونیم» برگرفته از دیالوگ شخصیت ناصر خاکزاد (با بازی نوید محمدزاده) در دادگاه است که به قاضی می‌گوید: «... کفن برادرم رو متری شیش‌ونیم خریدم...». برخی نیز برگرفته از سکانس سانسور شده دیالوگ صمد (پیمان معادی) می‌دانند که به همکار پلیس خود (حمید) می‌گوید: «... الان ما شش‌ونیم میلیون معتاد داریم...» .

عناصر انسانی

نویسنده و کارگردان

سعید روستایی متولد 23 مرداد 1368ش در تهران، کارگردان و فیلم‌نامه‌نویس و دارای مدرک کارشناسی سینما از دانشگاه سوره است. اولین فیلم سینمایی و بلند او فیلم «ابد و یک روز» است؛ فیلم «متری شیش‌ونیم» به‌عنوان دومین اثر سینمایی و بلند سعید روستایی در سی و هفتمین جشنوارة فیلم فجر اکران و برندة سیمرغ بلورین بهترین فیلم از نگاه تماشاگران شد. روستایی در متری شیش‌ونیم همچون فیلم ابد و یک روز، به معضل اعتیاد می‌پردازد؛ در ابد و یک روز اعتیاد و اثرات مخرب آن بر یک خانواده را به نمایش گذاشت و در متری شیش‌ونیم اعتیاد و اثرات مخرب آن در جامعه را به تصویر کشیده است. متری شیش‌ونیم محصول سال 1397ش است که با فروش بیش از 20 میلیارد تومان و ثبت 2 میلیون و 160 هزار مخاطب، پرفروش‌ترین و پرمخاطب‌ترین فیلم غیرکمدی تاریخ سینمای ایران در دهه‌های 1380 و 1390ش شد.

تهیه‌کننده

ساداتیان متولد سال 1335ش است. او یکی از تهیه‌کنندگان شناخته شدة سینمای ایران است. پیش از متری شیش‌ونیم تهیه‌کنندة آثاری چون: به‌رنگ ارغوان، انتهای خیابان هشتم، هفت دقیقه تا پاییز، برف روی کاج‌ها، چهارشنبه‌سوری، به من نگاه کن و دایره زنگی بوده است.

بازیگران اصلی

بازیگران صلی فیلم پیمان معادی، نوید محمدزاده، پریناز ایزدیار و فرهاد اصلانی هستند. در این فیلم حدود سه تا هفت هزار معتاد به صحنه آورده شده‌اند تا بدون گریم و با چهره و فیزیک حقیقی اثری واقعی‌تر و قابل باورتر خلق شود.

عناصر محیطی

این فیلم در لوکیشن‌های واقعی یعنی مناطق فقیرنشین و زاغه‌نشین در پایین‌شهر تهران ساخته شده است.

داستان فیلم

«متری شیش‌ونیم»، در مورد اعتیاد و قاچاق مواد مخدر است. «صمد» و همکارانش از ماموران ادارة مبارزه با مواد مخدر، به‌دنبال دستگیری یکی از سرکردگان قاچاق مواد مخدر «ناصر خاکزاد» هستند. علی‌رغم تلاش ماموران، آنها موفق به شناسایی و دستگیری او نمی‌شوند، اما طی یک عملیات ضربتی و جمع‌آوری عدة زیادی از معتادان و مواد فروشان، با اعترافات آنها، به محل زندگی او پی برده و وی را دستگیر می‌کنند. همچنین، هنگام بازرسی منزل او، شش کیلوگرم شیشه کشف و ضبط شده که این موضوع سبب محکومیت وی به اعدام می‌شود.

محور فیلم

فیلم متری شیش‌ونیم به مقوله اعتیاد و جرائم و آثار مخرب آن در جامعه می‌پردازد. روستایی در این فیلم، معتادان و موادفروشان را قربانی اعتیاد نشان می‌دهد؛ قاچاقچی مواد مخدر در این فیلم یک خبیث دوست‌داشتنی است که خود را فدای خانواده کرده و به‌خاطر رفاه آنها به قاچاق مواد مخدر روی آورده است. نوید محمدزاده (بازیگر نقش ناصر خاکزاد) نیز در مصاحبه‌ای اذعان می‌دارد که شب قبل از سکانس اعدام، تا صبح نخوابیده و گریه کرده و موهایش سفید شده است. وی با شخصیت ناصر خاکزاد هم‌ذات پنداری کرده و او را فردی خانواده‌دوست پنداشته است. در همین راستا طی نشست خبری جشنوارۀ فیلم فجر سعید روستایی در پاسخ به سؤال «آیا شما مخالف اعدام قاچاقچیان هستید؟» پاسخی نداد.

اکران، جشنواره‌ها و جوایز

اکران

اولین بار در سی و هفتمین جشنواره فیلم فجر و در تاریخ 12 بهمن 1397ش.

مهم‌ترین جوایز و جشنواره‌ها

• بهترین فیلم از نگاه تماشاگران در سی و هفتمین جشنواره فیلم فجر؛
• بهترین فیلم در نوزدهمین دوره جشن حافظ؛
• بهترین کارگردانی در نوزدهمین دوره جشن حافظ؛
• بهترین بازیگر مرد در نوزدهمین دوره جشن حافظ؛
• بهترین کارگردانی در بیست و یکمین دوره جشن خانه سینما.

حواشی و بازخوردها

سعید روستایی در ساخت این فیلم با حواشی زیادی روبه‌رو بوده است، از جمله اینکه نیروی انتظامی با تندی زیادی از فیلم یاد و از سازندگان فیلم بسیار انتقاد کرد. برخی تحلیل‌گران، شخصیت پلیس در این فیلم را برخلاف سایر فیلم‌های پلیسی ایرانی، خشن، بداخلاق، دروغگو و در مجموع شخصیتی خاکستری می‌دانند. در نظر آنها، پلیس در این فیلم اتوکشیده و منضبط نیست و ویژگی‌های منفی داشته و از نابسامانی و مشکلات زندگی و اختلاف با همسر خود رنج می‌برد. متری شیش‌ونیم به‌علت حواشی زیادی که داشت، فقط در ایام اکران در جشنواره فیلم فجر (طی 10 روز) 5 مرتبه اصلاح و بازبینی شد. گروهی از منتقدان نیز در خصوص تعلق نگرفتن جایزه به پریناز ایزدیار به‌خاطر بازی در «متری شیش‌ونیم» و نادیده گرفتن بازی وی، از هیئت داوران و تصمیم ایشان بسیار انتقاد کردند.

پیامدهای فیلم

تصویری عریان و بی‌واسطه از معتادان: روستایی چهره‌ای شفاف، واقعی و بی‌واسطه از معتادان را به نمایش گذاشته است. همین موضوع باعث اعتراض برخی نهادها و ارگان‌های مرتبط با مسئله اعتیاد شد. مخاطبان این فیلم با صحنه‌هایی از اعتیاد مواجه می‌شوند که تاکنون آن را فقط شنیده و یا بخشی از آن را در فیلم‌های مستند دیده بودند.

نشان دادن شکاف طبقاتی: روستایی تاکید دارد که شکاف طبقاتی و فقر که به‌صورت عقده درآمده است، موجب به‌وجود آمدن ناصر خاکزاد دیگری خواهد شد.

نمایش حاشیه‌نشینی و آسیب‌های اجتماعی خانواده: فیلم در خصوص خانواده‌های حاشیه‌نشین است که درگیر فقر بوده و به‌دلیل مشکلات معیشتی و اقتصادی جدی، مرتکب جرم و بزه می‌شوند. در این فیلم اعضای خانواده‌های حاشیه‌نشین به‌جهت رهایی از مشکلات و گرفتاری‌ها خود دست‌به‌کار شده و مرتکب اعمال ناشایستی می‌شوند. فیلم صراحتاً فقر را عامل تمام آسیب‌های اجتماعی می‌داند.

نشانه‌های خرده‌فرهنگی: این فیلم یک حاشیه‌نشینی پر جرم و جنایت را نمایش می‌دهد، مجرمینی که همان افراد عادی جامعه هستند. برخی از کودکی با این جرم و بزه رشد می‌کنند و فرهنگ و شرایط محیط زندگی‌شان از آنها مجرم می‌سازد.

نمایش کودکان و نوجوانان قربانی اعتیاد: کودکان و نوجوانان حاشیه‌نشین به‌دلیل زندگی در محیطی ناهنجار و نابسامان، عدم تحصیل و عدم برخورداری از امکانات رفاهی، به‌سمت جرائم و قاچاق مواد مخدر هدایت می‌شوند.

بی‌اثر بودن نهاد زندان در پیشگیری از جرم: در این فیلم نشان داده می‌شود که نهاد زندان کارکرد خود مبنی بر پیشگیری از جرم و بازپروری را از دست داده و به محیط ناهنجار تبدیل شده است که باعث افزایش جرم هم می‌شود.

اشاره به خلاهای قانونی: بر اساس ماده 8 قانون اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر هر کس مقدار 30 گرم یا بیشتر مواد مخدر تولید یا حمل و توزیع کند، به اعدام و مصادره اموال حاصل از فروش مواد محکوم می‌شود و فرقی در مجازات سی گرم یا پانصد گرم نیست و این‌گونه مجرمین به‌سمت ارتکاب جرائم شدیدتر سوق داده می‌شوند، زیرا در صورت توفیق انجام جرم، سود بیشتری نصیب مجرم شده و در صورت دستگیری هم مشمول مجازات سی گرم خواهد شد.

انتقادات

نادیده گرفتن و ضعیف انگاشتن زنان: با توجه به اینکه نامزد سابق ناصر خاکزاد و همسر صمد و حتی پلیس‌های زن، نقش مهمی را در داستان ایفا نمی‌کنند، زنان را قربانی، ضعیف و بی‌هویت نشان می‌دهد.

سیاه‌نمایی: فیلم به‌دلیل القای ناامیدی و عدم اصلاح جامعه، صحنه‌های ترس، سیاه، تنش‌زا، گزنده، تلخ و نفس‌گیر، احساس بدی از جامعه را به مخاطب منتقل می‌کند.

نگاه انتقادی به کیفر اعدام: روستایی هوشمندانه در دیالوگ‌های فیلم مخالفت خود با اعدام و میل به مدارا را به گوش مخاطب می‌رساند، در سکانس‌های پایانی فیلم و چرخش گفتمانی و رویکرد انتقادی صمد نسبت به عملکرد پلیس و دستگاه قضا این امر مشهود است.

در دیالوگ‌های قاضی پرونده نیز بارها به این نکته اشاره می‌شود که مجازات اعدام و مصادره اموال مجرم، نص صریح قانون و او ملزم به اجرای آن است.

همسویی با جریانات اعتراضی در کشور: روستایی با درک درست از شرایط سیاسی-اجتماعی جامعه در سال 1397ش و شکل‌گیری جریانات اعتراضی در خصوص مسئله اعدام و کارکرد آن این فیلم را ساخته و قصد دارد به‌عنوان نماینده‌ای از آن جریانات، باورهای خود را به مخاطبان القاء کند.

ارائه تصویر کلیشه‌ای از اعتیاد در ایران: سعید روستایی در این فیلم تصویری کلیشه‌ای از معتادان را بازتاب داده است. او تصویری از معتادان کثیف، لباس‌های ژولیده، قامتی خمیده، ضعیف و ظاهری نامرتب را به نمایش گذاشته است که به گفته درمانگران اعتیاد تنها دو درصد از جمعیت معتادان اینگونه‌اند و مابقی همچون مردم عادی هستند.

کاهش نقش عاملیت در آسیب‌های اجتماعی: متری شش‌ونیم، ناصر خاکباز را که سرکرده قاچاق مواد مخدر است، قربانی مواد مخدر می‌داند و به او به‌عنوان یک مجرم نگاه نمی‌کند. روستایی با نشان دادن زندگی حاشیه نشینی و نیز آپارتمان پنت‌هاوس ناصر خاکزاد در بالای شهر و نیز دیالوگ‌هایی از خانه پدری در پایین‌شهر و عقده‌های دوران کودکی، قصد دارد بگوید که بی‌عدالتی جامعه ناصر را به سوی ارتکاب این جرائم سوق داده و جامعه مجرم‌زایی کرده است.

نگاه تک‌بعدی به آسیب‌های اجتماعی: متری شش‌ونیم همچون فیلم «ابد و یک روز» فقر را همچون هیولایی نشان می‌دهد که همة محرومان را می‌بلعد و آنها را در کام جرائم و جنایات فرو می‌برد، تا آنجا که ناصر خاکزاد تمام انگیزة خود را برای توزیع و قاچاق مواد مخدر، فقر و عقده‌های دوران کودکی و شرایط نامناسب و محرومیت در زندگی بیان می‌کند.

کمک به بازتولید چرخه اعتیاد: در سکانس پایانی فیلم وقتی معتادی شیشه ماشین صمد را (که نماینده پلیس مبارزه با مواد مخدر است) تمیز می‌کند، صمد با پرداخت پول به او، خود به اولین حلقه بازتولید چرخه اعتیاد و معتادان تبدیل می‌شود.

فقدان هویت معتادان: معتادان متری شیش‌ونیم همگی بی‌هویت هستند. آنها به‌صورت دسته‌جمعی و گروهی نشان داده می‌شوند، هویت مشخصی ندارند و می‌بایست توسط پلیس پاک‌سازی شوند.

خوانشی طبقاتی از اعتیاد: فیلم روستایی ضد طبقات پایین و حاشیه‌نشین شهر است، چرا که همه مصرف‌کنندگان مواد مخدر را از طبقة پایین و حاشیه‌نشین جامعه نشان می‌دهد. حتی هنگامی که خاکزاد به‌عنوان سرکرده قاچاقچیان مواد مخدر در آپارتمان پنت‌هاوس بالای شهر دستگیر می‌شود، مشخص می‌شود که او نیز از افراد پایین‌شهری بوده است و این‌گونه جرائم او را از جانب پایین‌شهری‌ها خوانش می‌کند.

هم‌ذات‌پنداری با بزه‌کاران: «متری شیش‌ونیم» از اواخر سال 1397ش تا اواسط سال 1398ش اکران شده است و در همان دهه با بیش از 2 میلیون مخاطب پرفروش‌ترین فیلم غیرکمدی سینمای ایران لقب گرفت. این شرایط موجب توجه افکار عمومی به این فیلم شده و با پاسخ‌ها و واکنش‌های احساسی و غیرعقلانی با مجرمین هم‌ذات‌پنداری می‌کنند؛ در واقع عدم توجه نویسنده به عقده‌گشایی و انتقام در فیلم و نیز معرفی فقر در مقام توجیه جرم، سبب هم‌ذات‌پنداری با مجرمین می‌شود.

ناتوانی پلیس و القای ناامیدی: «رضا ژاپنی» سرکرده اصلی قاچاق مواد مخدر هرگز شناسایی نشده و در فیلم هم به شخصیت وی پرداخته نمی‌شود، حتی مواد‌فروشان هم از او خبری ندارند. در یکی از سکانس‌های پایانی فیلم، در گفتگوی بین دو پلیس، صمد علت میل به استعفا از سمت خود را بی‌نتیجه بودن مبارزه با اعتیاد و قاچاق مواد مخدر و افزایش یافتن شمار معتادان نسبت به گذشته می‌داند. او مشکل را در اشخاص پشت پرده‌ای می‌داند که ناصر خاکزاد هم آدم آنهاست و کسی به آنها دسترسی ندارد.

منابع

• آقامیری موسوی، سیدروح‌الله، «تاثیر حاشیه نشینی بر کارکرد نظام خانواده با نگاهی جامعه شناختی بر فیلم سینمایی متری شیش‌ونیم»، اولین همایش علمی پژوهشی توسعه و ترویج فرهنگ و هنر ایران، 1401ش.
• امامی، الهام، «مروری بر بهترین دیالوگ‌های متری شش و نیم»، وب‌سایت پی‌جو، تاریخ درج مطلب: 6 دی 1399ش.
• «بررسی فیلم سینمایی متری شیش‌ونیم؛ روایتی تازه در فیلم‌های پلیسی»، وب‌سایت پلازا، تاریخ درج مطلب: 21 مهر 1398ش.
• «تلخی بی‌پایان یک معضل»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: 18 بهمن 1397ش.
• جلالی، محمدامیر، «نقد فیلم متری شیش‌ونیم»، وب‌سایت زومجی، تاریخ درج مطلب: 10 فروردین 1398ش.
• خاجی، محمد، «نگاهی به فیلم متری شیش‌و نیم| فقر؛ هیولای محرومان»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 23 بهمن 1397ش.
• «خلاصه داستان و نقد و بررسی متری شش و نیم»، پیج ایران‌تی‌وی در یوتیوب، تاریخ بازدید: 23 شهریور 1403ش.
• «داستان فیلم متری شیش‌ونیم + عکس و بیوگرافی بازیگران این فیلم»، وب‌سایت روزنه، تاریخ بازدید: 25 شهریور 1403ش.
• داوودی، مهرداد، «فیلم متری شیش‌ونیم به پرمخاطب‌ترین فیلم اجتماعی دهه‌های 80 و 90 تبدیل شد»، وب‌سایت زومجی، تاریخ درج مطلب: 10 خرداد 1398ش.
• «دیالوگ‌های فیلم متری شیش‌ونیم: بهترین جملات فیلم متری شیش‌ونیم»، وب‌سایت مجله انعکاس، تاریخ بازدید: 26 شهریور 1403ش.
• رحمانی، شاپور، «کنکاش، نقد فیلم متری شیش‌ونیم»، پیج کیمیا آکادمی در یوتیوب، تاریخ بازدید: 23 شهریور 1403ش.
• «سعید روستایی»، وب‌سایت آی فیلم، تاریخ بازدید: 25 شهریور 1403ش.
• «سکانس حذف و سانسور شده فیلم متری شیش‌ونیم»، پیج آروین مقدم در یوتیوب، تاریخ بازدید: 23 شهریور 1403ش.
• «سیدجمال ساداتیان»، وب‌سایت فیلیمو، تاریخ بازدید: 25 شهریور 1403ش.
• فتح‌الله‌زاده، رویا، «مهیج، تلخ و گزنده/ «متری شیش‌ونیم»؛ ساختارشکنی جسورانه»، وب‌سایت نماوامگ، تاریخ درج مطلب: 14 تیر 1400ش.
• قهرمانی، پیروز، «این دخترها نامزد نمی‌شوند!»، خبرگزاری برنا، تاریخ درج مطلب: 22 بهمن 1397ش.
• کریمی، میثم، «نقد و بررسی فیلم متری شیش‌ونیم»، وب‌سایت مووی مگ، تاریخ درج مطلب: 27 اسفند 1397ش.
• کوره‌پز، حسین‌محمد و دانش‌ناری، حمیدرضا، «دوگانه رویکردهای کیفرگرا-مداراگرا در پاسخ‌دهی به جرائم مواد مخدر و روان‌گردان: تحلیل گفتمان فیلم متری شیش‌ونیم»، فصلنامه علمی-پژوهشی رفاه اجتماعی، شماره 77، تابستان 1399ش.
• «گول فیلم «متری شش و نیم» را نخوریم!»، وب‌سایت خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: 11 شهریور 1398ش.
• «متری شیش‌ونیم؛ نقد و بررسی و هر آنچه باید درباره آن بدانید»، وب‌سایت فرارو، تاریخ درج مطلب: 18 بهمن 1397ش.
• محمدزاده، نوید، «مصاحبه جذاب نوید محمد زاده در مورد فیلم متری شیش‌ونیم(حواشی بازیگران)»، پیج شیپور در یوتیوب، تاریخ بازدید: 23 شهریور 1403ش.
• نجفی نشلی، انسیه، «نقد فیلم متری شیش‌ونیم: داستانی خشن و دراماتیک»، وب‌سایت آسمونی، تاریخ بازدید: 25 شهریور 1403ش.
• «نشست خبری 97 - فیلم متری شش‌ونیم»، پیج تی‌وی زون پلاس در یوتیوب، تاریخ بازدید: 23 شهریور 1403ش.
• نقیبی، خسرو، «نقد فیلم متری شیش‌ونیم»، پیج خسرو نقیبی در یوتیوب، تاریخ بازدید: 23 شهریور 1403ش.