مثبت‌اندیشی
مثبت‌اندیشی؛ داشتن نگرش‌ها، افکار و رفتار خوش‌بینانه در زندگی.
مثبت‌اندیشی به‌معنای فکر کردن به‌صورتی متفاوت دربارۀ حوادث، داشته‌های مثبت و منفی و ارزش نهادن بر آنها است. مثبت‌اندیشی، به آدمی کمک می‌کند تا به بهترین شکل ممکن با زندگی کنار بیاید. کارشناسان، نخستین گام در راستای مثبت‌اندیشی را شناسایی و تمایز قائل‌شدن بین احساسات، افکار و باورهای آدمی می‌دانند.
مفهوم‌شناسی
برخی از اندیشمندان، دربارۀ اهمیت نگرش و اندیشیدن معتقدند که نحوۀ نگرش هر فرد به زندگی، در روحیه و روان او تأثیرگذار است. در حقیقت، طرز فکر مثبت می‌تواند آدمی را به موفقیت و کامیابی در زندگی برساند.[۱] از جمله اهداف پیامبران الهی نیز تغییر نگرش انسان‌ها نسبت به خداوند، خود و جهان هستی بوده است.
اهمیت مثبت‌اندیشی
در سال‌های اخیر، توسط محققان بررسی و آموزش شیوه‌های صحیح نگرش به زندگی و اثرات آن در روح و روان آدمی، سرلوحۀ بسیاری از آنها قرار گرفته است.[۲] مثبت‌اندیشی ، از نظر گروهی از این محققان به‌معنای شکلی از فکر کردن است که بر حسب عادت، در پی کسبِ بهترین نتیجه از بدترین شرایط است. در حقیقت، آنها بر این باورند که مثبت‌نگری، فرآیندی انتخابی بوده و هرگاه آدمی به دنبال خوب می‌گردد، احتمال یافتن آن بسیار بیشتر می‌شود.[۳]
مثبت‌اندیشی در روانشناسی
امروزه، مطالعات بسیاری در زمینۀ رویکرد روانشناسی مثبت‌گرا صورت گرفته است. در یک دهۀ اخیر، روانشناسان مثبت‌گرا به جنبه‌های مثبت روانی انسان مانند مثبت‌اندیشی، خوش‌بینی، شادکامی، خلاقیت، هوش هیجانی، خردمندی و خودآگاهی توجه داشته و با روش‌های علمی، حضور مؤلفه‌های مثبت را در ابعاد مختلف زندگی انسان، پررنگ‌تر و چشمگیرتر جلوه داده‌اند.[۴] بسیاری از روانشناسان بر این باورند که مداخلات مثبت نگر، در شناسایی و ارتقای هیجانات مثبت و نیز افزایش بهزیستی روانشناختی به‌عنوان یک سد محافظت‌کننده، اثربخش بوده و از ابتلای افراد به بیماری‌هایی همچون افسردگی، اضطراب، آسیب‌های مزمن و تنش‌های زندگی جلوگیری می‌کند.[۵]
مثبت‌اندیشی در منابع اسلامی
در قرآن و سنت نیز مفهوم مثبت‌اندیشی، بارها به‌کار رفته است. دین اسلام، از نظر کارشناسان حوزۀ دین، مثبت‌ترین نگاه و چشم‌انداز را برای زندگی انسان و آیندۀ او در نظر گرفته و همواره به انسان‌ها گوشزد می‌کنند که مگر در مواردی خاص، نگاه خود را نسبت به خداوند، دیگران، زندگی و آینده، مثبت و خوش‌بینانه کنند؛[۶] برای مثال، در روایتی از امام صادق آمده است که خدا به صلاح بنده، داناتر است، پس بنده باید در بلا و سختی زندگی، صبر پیشه کند. در روایتی از امام علی نیز آمده است که گوهر آدمی در دگرگونی احوال، شناخته می‌شود.[۷]
کارشناسان، مؤلفه‌های مثبت‌اندیشی در منابع اسلامی را شامل موارد زیر عنوان کرده‌اند:
مؤلفه‌های شناختی
- مؤلفۀ شناخت و آگاهی که شامل یقین به شناخت و آگاهی خود از موضوع، نداشتن تعصب، ایمان، توجه به زیبایی‌های جهان و خلقت، توجه به ویژگی‌های خداوند، توجه به امکانات و فرصت‌های موجود، توجه به استعدادها و توانایی‌های خود، توجه به موفقیت‌های خود در زندگی، توجه به خصلت‌ها و رفتارهای مثبت دیگران و توجه به پیامد کارها است.
- مؤلفۀ تفسیر مثبت که شامل توجه به حکمت رویدادها، قابل حل دانستن مشکلات، عادلانه بودن مشکلات و فرصت‌ها، آزمایش دانستن مشکلات، توجه به ساختار خلقت، موقت بودن امور ،توجه به نقش تدبیر خداوند در اسناد امور، اراده و اختیار انسان در اسناد امور، دارا بودن صفات مثبت و عزت نفس واقعی است.
- مؤلفۀ اطمینان به حصول پیامد که شامل عقلانی بودن اطمینان حصول پیامد، شدت اطمینان، نداشتن رنج، دوری از غم و گناه و احساس گناه، آرامش و پایبندی مذهبی، احساس امنیت و دوری از شک و تردید است.
مؤلفه‌های عاطفی
مؤلفۀ امید که شامل امید نسبت به وقوع رویدادهای خوش‌آیند، عاملیت الهی و عاملیت شخصی است.
مؤلفه‌های رفتاری
مؤلفۀ رفتار همسو با مثبت‌اندیشی که شامل تلاش در راستای رسیدن به اهداف، هم‌نشینی با مثبت اندیشان، پایبندی مذهبی، آسان‌گیری در کارها، مثبت بودن ارتباط میان فردی، تعامل با دیگران بر اساس اعتماد، عدم تجسس در کارها، بخشندگی و قناعت است.[۸]
مثبت‌اندیشی در کودکان
امروزه، شیوع افسردگی در میان نوجوانان و جوانان بسیار بالا بوده و این در حالی است که مهارت‌های لازم برای شاد بودن، آموختنی است. کارشناسان بر این باورند که هیجان مثبت، ذهن و عواطف مثبت را می‌توان در مدارس به کودکان آموزش داد. همچنین، آموزش مثبت گرایی و مثبت‌اندیشی ، توجه و فکر خلاق و جامع‌نگر را در کودکان بهبود می‌بخشد. کارشناسان معتقدند که مدارس، به‌دلیل حضور بلندمدت کودکان در آنها، بهترین مکان برای آموزش برنامه‌های بهزیستی هستند. مطالعات بسیاری در سراسر جهان، تأثیر مهارت‌های مثبت‌اندیشی را بر شادی و عملکرد تحصیلی بهتر کودکان گزارش داده‌اند. علاوه بر آن، بسیاری از روانشناسان، دوران دبستان را از جمله دوران‌های مهم زندگی کودکان تلقی می‌کنند که اساس فراگیری و آموزش‌پذیری آنها هستند.[۹] بسیاری از پژوهشگران معتقدند که ارائۀ یک هویت مثبت به کودکان برای موفقیت در آینده، مهمتر از هر چیز دیگری در کلاس درس است.[۱۰]
آموزش مثبت‌اندیشی
در آموزش مثبت‌اندیشی، افراد تشویق می‌شوند تا تجربه‌های مثبت و خوب خود، نقاط قوت خود و دیگران در زندگی و نیز توانایی‌های بالقوۀ خود را باز شناخته و نقش آنها را در افزایش و ارتقای احترام به خود، عزت نفس و بهبود زندگی شناسایی کنند. در این آموزش‌ها، افراد یاد می‌گیرند تا در جهان، موضعی فعال را اتخاذ کرده و زندگی خود را بر اساس خواسته‌ها و علایق خود شکل داده و نگرشی منفعلانه نسبت به آن نداشته باشند.[۱۱] از جمله راهکارهای آموختن مثبت‌اندیشی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- معاشرت با افراد مثبت‌اندیش؛
- قبول کردن مشکلاتِ خود؛
- بخشیدن خود؛
- درست نفس کشیدن و کنترل آن؛
- انجام دادن کارهایی که دوست داریم؛
- تجزیه و تحلیل اشتباهات گذشته و درس گرفتن از آنها؛
- زیاد صحبت نکردن؛
- مشغول کردن خود با اعمال مثبت مانند ورزش، پیاده‌روی، یوگا و شنا؛
- درک این مفهوم که افکار ما، واقعیات را می‌سازند؛
- متوقف کردن بهانه‌تراشی برای انجام ندادن کارها؛
- تسلیم نشدن؛
- شکرگزار بودن؛
- لبخند زدن؛
- تغییر دادن ویژگی‌های بد؛
- استفاده کردن از فرصت‌ها.[۱۲]
تغذیه و مثبت‌اندیشی
بسیاری از کارشناسان بر این باورند که عواطف، احساسات و افکار آدمی رابطه‌ای بسیار نزدیک با آن چه می‌خورد، دارد. غذاهای نامطلوب، بدن انسان را به‌سوی هیجان‌ها و عواطف منفی سوق داده و او را دچار بی‌ثباتی عاطفی و احساسی می‌کند. بنابراین، رعایت رژیم غذایی صحیح و استفاده از مواد غذایی سالم، در خلق‌وخوی آدمی و در نتیجه در دیدگاه او نسبت به زندگی تأثیرگذار است.[۱۳]
پانویس
- ↑ سلیگمن، کودک خوش‌بین؛ برنامه‌ای آزموده شده برای ایمن ساختن هموارۀ کودکان در برابر افسردگی، 1383ش.
- ↑ توانایی، «بررسی تأثیر مثبت‌اندیشی از دیدگاه قرآن و حدیث»، ج7، 1389ش، ص39-62.
- ↑ وینست پیل، «نتایج شگفت‌انگیز تفکر مثبت»، 1385ش.
- ↑ سلیگمن، کودک خوش‌بین؛ برنامه‌ای آزموده شده برای ایمن ساختن هموارۀ کودکان در برابر افسردگی، 1383ش، ص14-15.
- ↑ Gillham, “Optimism, pessimism, and explanatory style”, 2002, P53-75.
- ↑ نوری، «بررسی رابطه بین خوش‌بینی سرشتی و خوش‌بینی از دیدگاه اسلام با رضایت‌مندی از زندگی»، 1388ش، ص29-68.
- ↑ کلینی، الکافی، 1429ق، ج8، ص23.
- ↑ جعفری، «مثبت‌اندیشی در روانشناسی و تبیین سازۀ آن بر اساس منابع اسلامی»، 1397ش، ص105-128.
- ↑ بحرائی، «تأثیر آموزش مهارت‌های مثبت‌اندیشی بر شادی کودکان»، 1396ش.
- ↑ سانت، مداخلۀ مثبت برای دانش‌آموزانی که در مدرسه پرخاشگری و دعوا می‌کنند: توسعۀ یک برنامۀ درسی ابتدایی اصلاح شده، 2010م.
- ↑ سادات، ««تأثیر آموزش مهارت‌های مثبت‌اندیشی بر بهزیستی ذهنی دانش‌آموزان»، 1398ش، ص101-123.
- ↑ «راه رسیدن به مثبت‌اندیشی + نکات و رازها»، وب‌سایت نمناک.
- ↑ «مثبت‌اندیشی و مثبت‌گرایی»، وب‌سایت راسخون.
منابع
- بحرائی، الیا و دیگران، «تأثیر آموزش مهارت‌های مثبت‌اندیشی بر شادی کودکان»، کنگرۀ انجمن روانشناسی ایران، دوره 6، 1396ش.
- توانایی، محمدحسین و سلیم‌زاده، الهه، «بررسی تأثیر مثبت‌اندیشی از دیدگاه قرآن و حدیث»، پژوهش‌نامه علوم و معارف قرآن کریم، 1389ش.
- جعفری، حمیدرضا و هراتیان، عباسعلی، «مثبت‌اندیشی در روانشناسی و تبیین سازۀ آن بر اساس منابع اسلامی»، پژوهش‌نامۀ سبک زندگی، سال 4، شماره 6، 1397ش.
- «راه رسیدن به مثبت‌اندیشی + نکات و رازها»، وب‌سایت نمناک، تاریخ بازدید: 26 بهمن 1401ش.
- سادات، سما و واحدی، شهرام، ««تأثیر آموزش مهارت‌های مثبت‌اندیشی بر بهزیستی ذهنی دانش‌آموزان»، تهران، تفکر و کودک، دوره 10، شماره 1، 1398ش.
- سانت، هلن، مداخلۀ مثبت برای دانش‌آموزانی که در مدرسه پرخاشگری و دعوا می‌کنند: توسعۀ یک برنامۀ درسی ابتدایی اصلاح شده، ترجمۀ اعظم اکبری‌زاده، تهران، راز نهان، 2010م.
- سلیگمن، مارتین و همکاران، کودک خوش‌بین؛ برنامه‌ای آزموده شده برای ایمن ساختن هموارۀ کودکان در برابر افسردگی، ترجمۀ فروزنده داورپناه، تهران، رشد، 1383ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، دارالحدیث، 1429ق.
- «مثبت‌اندیشی و مثبت‌گرایی»، وب‌سایت راسخون، تاریخ بازدید: 26 بهمن 1401ش.
- نوری، نجیب‌الله و سقای بی‌ریا، ناصر، «بررسی رابطه بین خوش‌بینی سرشتی و خوش‌بینی از دیدگاه اسلام با رضایت‌مندی از زندگی»، روانشناسی و دین، سال 2، شماره 3، 1388ش.
- وینست پیل، نورمن، «نتایج شگفت‌انگیز تفکر مثبت»، ترجمۀ امیر بهنام، نسل نواندیش، چ2، 1385ش.
- Gillham, J. E., Shatte. A. J., Reivich. K. J. & Seligman. M. E. P, “Optimism, pessimism, and explanatory style”, 2002.