مثنوی
مثنوی؛ شعری متحدالوزن با قافیه‌ای مخصوص برای هر یک از ابیات
مثنوی در لغت به‌معنای دودو، مزدوج و جفت‌شده است و در اصطلاح به‌معنی قالب شعری است که در آن هر دو مصراع، در یک بیت، هم قافیه باشند و این هم قافیه بودن در تمام ابیات آن رعایت شود.[۱] از این قالب شعری معمولا برای سرودن داستان‌ها و مطالب طولانی استفاده می‌شود. تعداد ابیات مشخصی برای مثنوی در نظر گرفته نشده، اما نمونه‌های معروفی از آن بین 2000 تا 5000 بیت دارند. از این قالب شعری در زبان‌های فارسی، اردو، کردی، ترکی و عربی استفاده می‌شود.
موضوع قالب مثنوی
این قالب شعری توسط شاعران، برای طرح موضوعات متنوعی استفاده شده است:
- داستان‌های تاریخی و حماسی
- داستان‌های عاشقانه یا صوفیانه
- آموزه‌های عرفانی
- مطالب تعلیمی و اخلاقی[۲]
مثنوی‌سرایان معروف
از جمله مثنوی‌سرایان پارسی‌زبان می‌توان به رودکی (کلیله و دمنه)، ابوشکور بلخی (آفرین‌نامه)، سعدی (بوستان)، فردوسی (شاهنامه)، اسدی (گرشاسب نامه)، فخرالدین اسعد گرگانی (ویس و رامین)، نظامی (خمسه/ پنج‌گنج)، مولانا (مثنوی معنوی)، جامی، عطار، سنایی ،خواجوی کرمانی، وحشی بافقی و بیدل دهلوی اشاره کرد. [۳] [۴]
| به نام خداوند جان و خرد | کزین برتر اندیشه برنگذرد | |
| خداوند نام و خداوند جای | خداوند روزی‌ده و رهنمای | |
| خداوند کیوان و گردان سپهر | فروزنده‌ی ماه و ناهید و مهر | |
| ز نام و نشان و گمان برتر است | نگارنده‌ی برشده گوهر است |
پس از نهضت مشروطه، ایرج میرزا، این قالب شعری را به اوج رساند و پس از او نیز شاعرانی نامدار مانند حسین مسرور، پرویز ناتل خانلری، هوشنگ ابتهاج و مهدی حمیدی، مثنوی‌هایی زیبا سروده‌اند.[۵]
| بهارا چه شیرین و شاد آمدی | که با مژده‌داران داد آمدی | |
| بده داد ما را که خون خورده‌ایم | ستم‌های آن سرنگون برده‌ایم |
پانویس
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه مثنوی.
- ↑ انوشه، فرهنگ‌نامۀ ادب فارسی (گزیده اصطلاحات مضامین و موضوعات ادب فارسی)، چ2، ۱۳۸۱ش، ص1223.
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه مثنوی.
- ↑ فردوسی، شاهنامه، آغاز کتاب، بخش1، ابیات1-4، سایت گنجور.
- ↑ «مثنوی هوشنگ ابتهاج»، سایت چکامه.
منابع
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 28 آبان 1400ش.
- انوشه، حسن، فرهنگ‌نامۀ ادب فارسی (گزیده اصطلاحات مضامین و موضوعات ادب فارسی)، دانش‌نامۀ ادب فارسی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات، چ2، ۱۳۸۱ش.
- فردوسی، شاهنامه، آغاز کتاب، سایت گنجور، تاریخ بازدید: 28 آبان 1400ش.
- «مثنوی هوشنگ ابتهاج»، سایت چکامه، تاریخ بازدید: 28 آبان 1400ش.