مجلس اعلای شیعیان لبنان
مجلس اعلای شیعیان لبنان؛ نهاد دینی فراگیر شیعیان در لبنان.
مجلس اعلای شیعیان لبنان، اولین تشکل رسمی شیعیان در لبنان است که توسط امام موسی صدر برای دفاع از حقوق شیعیان این کشور تأسیس شد. این مرکز دینی با فعالیت‌های فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و تأسیس سازمان تبلیغات دینی، آموزشگاه‌ها، مساجد و خیریه‌های مختلف، در دفاع از حقوق شیعیان و ارتقاء جایگاه سیاسی و اجتماعی آنها در لبنان نقش محوری داشته است.
تاریخچه
امام موسی صدر، وجود یک مرکز مستقل برای سازماندهی، اداره و احقاق حقوق شیعیان لبنان را لازم می‌دانست و به‌همین دلیل طرح تأسیس مجلس اعلای شیعیان را در اردیبهشت ۱۳۴۵ش به پارلمان لبنان ارائه کرد.[۱] طرح تأسیس مجلس اعلای اسلامی شیعیان لبنان، با مخالفت‌های زیادی از سوی رؤسای فئودال شیعه که پایه‌های سنتی قدرت و نفوذ خود را در معرض خطر می‌دید مواجه شد، اما با درایت و تلاش‌های زیاد امام موسی صدر،[۲] این طرح در ۱۳۴۶ش به تصویب رسید و رییس‌جمهور لبنان آن را امضا کرد. بعد از آن یک هیئت شرعی ۹نفره و یک هیئت اجرایی ۱۲نفره برای آن انتخاب شد. این افراد امام موسی صدر را به ریاست مجلس انتخاب کردند. «شارل حلو»، رییس‌جمهور وقت لبنان برای تبریک‌گفتن به امام موسی صدر به ساختمان موقت مجلس رفت.[۳]
اساسنامه
اساسنامۀ مجلس اعلای شیعیان لبنان دارای 36 ماده است که در آن به استقلال شیعیان لبنان در امور دینی، مدیریت اوقاف و مؤسسات وابسته به آن تأکید شده و مجلس را مدافع حقوق، حافظ منافع و نگاهبان نهادهای مختلف آن معرفی کرده است.[۴]
ساختار تشکیلاتی
1. مجمع عمومی؛ بالا‌ترین مرجع تصمیم‌گیری در مجلس اعلای شیعیان است. طبق اساسنامۀ تنظیم‌شده، همۀ نخبگان شیعه مانند رییس پارلمان که بالا‌ترین مرجع سیاسی است، وزیران کنونی و سابق شیعه، نمایندگان کنونی و سابق شیعه در پارلمان، اساتید دانشگاه، مهندسان، پزشکان، روحانیون، کارمندان درجۀ سوم به بالای دولت و مدیران، عضو مجمع عمومی محسوب می‌شوند.[۵]
2. هیئت شرعی؛ اعضای هیئت شرعی ۱۲ نفر از روحانیون شیعۀ لبنان هستند که توسط مجموعه روحانیان لبنانی برای ۶ سال انتخاب می‌شوند.[۶]
3. هیئت اجرایی؛ نمایندگان سابق و فعلی شیعه در پارلمان به‌عنوان اعضای پیوسته و دوازده عضو غیر روحانی از میان اعضای مجمع عمومی هستند که خود این اعضا آنان را در نشستی قانونی و با رأی‌گیری محرمانه و براساس اکثریت آرا، به مدت شش سال انتخاب می‌کنند.[۷]
4. در رأس این تشکل دینی یک رییس قرار دارد؛ اولین رییس آن امام موسی صدر بود و سپس به ترتیب محمدمهدی شمس‌الدین[۸]و عبدالامیر قبلان ریاست این مجلس را به عهده داشته‌اند.[۹] در حال‌حاضر «علی خطیب» که نایب‌رییس مجلس اعلای شیعیان است، این تشکل را مدیریت می‌کند و رییسی برای این تشکل تعیین نشده است.[۱۰]
اهمیت و جایگاه
مجلس اعلای شیعیان لبنان از جایگاهی مهم در این کشور برخوردار است؛ زیرا ساختار سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعۀ لبنان بر اساس حضور پیروان ادیان بزرگ ابراهیمی «یهودیت»، «مسیحیت» و «اسلام» در قالب 17 فرقۀ رسمی مذهبی، نمود خارجی پیدا کرده است.[۱۱] در این ساختار همۀ گروه‌ها و مذاهب در لبنان، از جمله اهل سنت، دروزیان و مسیحیان، مجلس شناخته‌شده از سوی دولت دارد که رییس مجلس مذکور، نمایندۀ رسمی هر کدام از مذاهب محسوب می‌شود. این مجالس در حفظ هویت طایفه‌ای و مذهبی و سبک زندگی گروه‌های مختلف جامعۀ لبنان، نقش محوری دارند.[۱۲] مجلس اعلای شیعیان نیز مانند مجالس سایر مذاهب، در سبک زندگی شیعیان نقش اساسی دارد؛[۱۳]زیرا این نهاد دینی امروزه به‌صورت رسمی عهده‌دار فعالیت‌های گوناگونی از قبیل اوقاف، دادگستری، محاکم شرعی، برنامه‌ریزی‌های فرهنگی، آموزشی و تربیتی برای شیعیان است.[۱۴]گرچه برخی از پژوهشگران شکل‌گیری و قدرت حزب‌الله لبنان را باعث کاهش جایگاه این مجلس می‌دانند،[۱۵] اما از نظر بسیاری از نویسندگان مجلس اعلا مهم‌ترین نهاد مذهبی شیعیان محسوب می‌شود.[۱۶]
زمینه‌های تاریخی و اجتماعی
شیعیان لبنان در طول تاریخ خود گرفتار محرومیت‌های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی بودند.[۱۷]در اواخر دهۀ 1950م با تلاش‌های عالم برجستۀ لبنانی «سیدعبدالحسین شرف‌الدین» براي خروج شيعيان از حالت انزوا، به تدريج نشانه‌هاي اوليه تغييرات عميق و گستردۀ اجتماعي، فرهنگی و سیاسی آشكار شد. در اين دوره از يك‌سو روند جابه‌جايي شيعيان به‌سمت شهرها افزايش يافت و شيعيان از انزوا خارج شدند و از سوي ديگر در 1958م با شروع نخستين بحران داخلي لبنان و جنگ بر سر قدرت، شیعیان در برابر آزموني مهم قرار گرفت.[۱۸] شركت نکردن شيعيان در جنگ داخلي باعث شد تا سیاست‌مداران برجستۀ لبنان به‌منظور كاستن از محروميت شديد مسلمانان، مشاركت آنان در امور كشور و برقراري توازن سياسي و ايجاد صلح و آرامش نسبي در لبنان و تعهد شيعيان به نظام سياسي موجود، حداقل امكانات را در اختيار آنان بگذارند. اين دوره، همزمان با ورود امام موسي صدر به لبنان بود و او بی‌درنگ فعالیت‌های دینی، فرهنگی، اجماعی و سیاسی خود، از جمله تلاش برای تأسیس مجلس اعلای شیعیان لبنان را آغاز کرد.[۱۹]
خط‌مشی کلی مجلس اعلای شیعیان لبنان
۱. موضع‌گیری کامل اسلامی از نظر فکری و علمی در قبال مسایل مختلف داخلی و بین‌المللی از جمله در امر مبارزه و جهاد؛
۲. تنظیم شئوون طایفه‌ای شیعیان و بهسازی هرچه بیشتر اجتماعی و اقتصادی آنان؛
۳. اقدام اساسی جهت عدم تفرقه میان مسلمانان و سعی فراوان به‌منظور وصول به وحدت کامل؛
۴. همکاری با همۀ طوایف مذهبی لبنان و کوشش برای حفظ وحدت کشور؛
۵. توجه و مراقبت نسبت به مسئولیت‌های ملی و حفاظت از استقلال و آزادی لبنان و پاسداری از مرزهای کشور؛
۶. مبارزه‌ای پیگیر با جهل، فقر، تخلفات، فساد اخلاقی و بی‌عدالتی؛
۷. پشتیبانی از مقاومت فلسطین و همکاری با دولت‌های عرب به‌منظور آزادسازی سرزمین‌های غصب‌شده توسط رژیم صهیونیستی.[۲۰]
مراکز و مؤسسات مجلس اعلای شیعیان لبنان
مجلس اعلای شیعیان لبنان مراکز و مؤسساتی را تحت پوشش دارد که خدمات متنوعی ارائه می‌دهند. این مراکز و مؤسسات عبارتند از: جمعیت خیریۀ فرهنگی، آموزشکده فنی اسلامی، مدرسه الضحی، مرکز نیکوکاری حضرت خدیجه، دانشکدۀ اسلامی در خلده، مجتمع آموزشی تربیتی در بقاع، هنرستان فنی بیروت، مجتمع خدماتی درمانی، جمعیت خیریه حضرت زینب و مسجد امام صادق در بیروت.[۲۱]
نقش امام موسی صدر
مجلس اعلای شیعیان لبنان از جمله دستاوردهای امام موسی صدر پس از سفر به لبنان وتلاش برای بهبود وضعیت شیعیان این کشور به شمار می‌رود. وی ابتدا به دنبال تشکیل مجلس متحد برای همه مسلمانان بود، اما پس از مخالفت با این طرح درصدد تشکیل مجلس اعلای شیعیان برآمد. او در 1966م طرح جدی خود را برای سامان‌دهی وضعیت شیعیان پیگیری کرد. موسی صدر به‌شدت از محرومیت‌های مادی و مذهبی شیعیان ناخرسند بود و در سخنرانی‌ها، بازدیدها و کنفرانس‌های خبری تأکید می‌کرد که شیعیان نیز باید مانند سایر فرقه‌های لبنان سازمان دینی و سیاسی داشته باشند. او سازماندهی نیروهای مادی، فرهنگی، فکری و انسانی شیعیان را از اهداف مهم این مجلس شیعی می‌دانست.[۲۲]
دست‌آوردها
1. احیای هویت شیعیان لبنان
پژوهشگران یکی از دست‌آوردهای مهم مجلس اعلای اسلامی شیعیان لبنان را احیای هویت شیعیان و دفاع از حقوق اساسی و مذهبی آنها در لبنان می‌دانند. شیعیان به‌عنوان شهروندان «درجه‌دو» در لبنان شناخته می‌شدند، اما با تلاش این مجلس، به‌عنوان یکی از طوایف مهم لبنان مطرح شدند. برای مثال تبیین اجحاف و نابرابری در چگونگی توزیع مشاغل دولتی در لبنان از اقداماتی بود که در 1970م توسط مجلس اعلا با آمارهای دقیق به دولت لبنان ارسال شد.[۲۳] همچنین پخش شعائر مذهبی شیعه از جمله اذان از رادیو و تلویزیون لبنان با موافقت مفتی اهل سنت برای اولین‌بار در تاریخ لبنان با تلاش‌های اعضای مجلس اعلا به‌ویژه امام موسی صدر رخ داد.[۲۴]
2. دفاع از مقاومت اسلامی
دفاع از مقاومت اسلامی فلسطین از جمله کارکردهای مجلس اعلای شیعیان لبنان است. در زمان تأسیس این مجلس، نگاه‌های بدبینانه به گروه‌های مسلح فلسطینی در خاک لبنان وجود داشت. به‌ویژه دولت مسیحی لبنان حضور این نیروها را به‌معنای نقض تمامیت ارضی این کشور می‌دانست. مجلس اعلای شیعیان لبنان تلاش زیادی کرد تا این نگاه را تعدیل کند. امام موسی صدر به‌عنوان رییس این نهاد دینی تأکید می‌کرد که فلسطینی‌ها باید از مرزهای مشترک لبنان با صهیونیست‌ها برای ضربه‌زدن به اسرائیل استفاده کنند، اما این امر باید با ملاحظاتی صورت گیرد تا امنیت و تمامیت ارضی لبنان نیز خدشه‌دار نشود.[۲۵]
3. حمایت از مرجعیت نجف
در 1969م که حکومت عراق عرصه را بر مرجعیت تشیع در نجف به‌شدت تنگ کرده بود، مجلس اعلای شیعیان لبنان با برگزاری دیدارهای مختلف با مقامات عالی‌رتبۀ لبنان و کشورهای منطقه تلاش کردند تا وضعیت مرجعیت نجف را به افکار عمومی و شخصیت‌های اثرگذار کشورها منعکس کنند و آنان را به گفت‌وگو با مقامات عراقی مجاب کنند تا حملات ضد مراجع و علمای نجف پایان یابد.[۲۶]
4. مقابله با اشغالگری اسرائیل
مجلس اعلای شیعیان لبنان همواره با اشغا‌گری اسرائیل مقابله کرده و در این راستا با روش‌های تبلیغی و بالابردن آگاهی فرهنگی، دینی و اعتقادی شیعیان و مردم لبنان و بصیرت آنها نسبت به تفرقه و توطئه‌های صهیونیستی، در محبوبیت و توانمندی مقاومت اسلامی لبنان و اخراج رژیم صهیونیستی از بخش بزرگ جنوب لبنان نیز نقش مهم داشته است. [۲۷]
5. تقریب بین مذاهب و ادیان
مجلس اعلای شیعیان لبنان از همان ابتدا تقریب بین مذاهب و ادیان در جامعۀ چندفرهنگی لبنان را به‌صورت ویژه در دستور کار قرار داد و در این راه موفقیت‌های زیادی داشت.[28] همچنین این مجلس با وجود حمایت از شیعیان و اصرار بر احقاق حقوق مشروعۀ آنها، تلاش می‌کند به هیچ‌وجه در دام طایفه‌‌گرایی و تجزیه‌طلبی نیفتد.[۲۸]
پانویس
- ↑ پالیزبان، «سالروز تأسیس مجلس اعلای شیعیان لبنان؛ اولین مرکز شیعه»، وب‌سایت مؤسسۀ فرهنگی-تحقیقاتی امام موسی صدر.
- ↑ حمدان، «مجلس اعلای شیعیان از ایده تا تحقق»، وب‌سایت مؤسسۀ فرهنگی-تحقیقاتی امام موسی صدر.
- ↑ پالیزبان، «سالروز تأسیس مجلس اعلای شیعیان لبنان؛ اولین مرکز شیعه»، وب‌سایت مؤسسۀ فرهنگی-تحقیقاتی امام موسی صدر.
- ↑ «اساسنامه مجلس اعلای شیعیان»، وب‌سایت مؤسسۀ فرهنگی-تحقیقاتی امام موسی صدر.
- ↑ «قانون سامان‌دهي امور شيعيان»، وب‌سایت مؤسسۀ فرهنگی-تحقیقاتی امام موسی صدر.
- ↑ «قانون سامان‌دهي امور شيعيان»، وب‌سایت مؤسسۀ فرهنگی-تحقیقاتی امام موسی صدر.
- ↑ «قانون سامان‌دهي امور شيعيان»، وب‌سایت مؤسسۀ فرهنگی-تحقیقاتی امام موسی صدر.
- ↑ دوانی، مفاخر اسلام، ۱۳۶۴ش، ج۴، ص۳۶۳.
- ↑ قرم، لبنان المعاصر: تاریخ و مجتمع، 2004م، ص۱۸.
- ↑ «تمجید نایب رییس مجلس اعلای شیعیان لبنان از عملیات وعده صادق»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ میرزاآقایی، بازیگران مسیحیت سیاسی در لبنان، 1386ش، ص.48-112.
- ↑ واعظ‌زاده خراسانی، «گزارشی از لبنان»، 1352ش، ص۳۷۴.
- ↑ گلی زواره قمشه‌ای، «رهبری درخشان امام موسی صدر برای شیعیان لبنان»، 1383ش، ص۳۹.
- ↑ قرم، لبنان المعاصر: تاریخ و مجتمع، 2004م، ص۱۸.
- ↑ نوری، شیعیان لبنان، ۱۳۸۹ش، ص۱۷۹.
- ↑ فولر، شیعیان عرب، ۱۳۸۴ش، ص۴۳۴.
- ↑ «شیعیان در لبنان»، وب‌سایت شبکۀ الکوثر.
- ↑ اسداللهي، از مقاومت تا پيروزي، 1379ش، ص26-27.
- ↑ طاهری، «تأثيرات انقلاب اسلامي ايران بر شيعيان لبنان با تأكيد بر جنبش حزب‌الله»، 1388ش، ص120.
- ↑ «تأسیس مجلس اعلای شیعیان لبنان»، وب‌سایت مؤسسۀ فرهنگی-تحقیقاتی امام موسی صدر.
- ↑ نوری، شیعیان لبنان، 1389ش، ص179-180.
- ↑ «وضعیت شیعیان قبل و بعد از امام موسی صدر/ نگاهی به فعالیت‌های مجلس اعلای شیعیان لبنان»، خبرگزاری رسا.
- ↑ «وضعیت شیعیان قبل و بعد از امام موسی صدر/ نگاهی به فعالیت‌های مجلس اعلای شیعیان لبنان»، خبرگزاری رسا.
- ↑ «گرایش‌های تقریبی امام موسی صدر»، وب‌سایت مؤسسۀ فرهنگی-تحقیقاتی امام موسی صدر.
- ↑ «وضعیت شیعیان قبل و بعد از امام موسی صدر/ نگاهی به فعالیت‌های مجلس اعلای شیعیان لبنان»، خبرگزاری رسا.
- ↑ «وضعیت شیعیان قبل و بعد از امام موسی صدر/ نگاهی به فعالیت‌های مجلس اعلای شیعیان لبنان»، خبرگزاری رسا.
- ↑ «وضعیت شیعیان قبل و بعد از امام موسی صدر/ نگاهی به فعالیت‌های مجلس اعلای شیعیان لبنان»، خبرگزاری رسا.
- ↑ «وضعیت شیعیان قبل و بعد از امام موسی صدر/ نگاهی به فعالیت‌های مجلس اعلای شیعیان لبنان»، خبرگزاری رسا.
منابع
- «اساسنامه مجلس اعلای شیعیان»، وب‌سایت مؤسسۀ فرهنگی-تحقیقاتی امام موسی صدر، تاریخ بازدید: 6 آبان 1403ش
- اسداللهي، مسعود، از مقاومت تا پيروزي، تهران، موسسه مطالعات و تحقيقات انديشه‌سازان نور، 1379ش.
- «تأسیس مجلس اعلای شیعیان لبنان»، وب‌سایت مؤسسۀ فرهنگی-تحقیقاتی امام موسی صدر، تاریخ بازدید: 6 آبان 1403ش.
- «تمجید نایب‌رییس مجلس اعلای شیعیان لبنان از عملیات وعده صادق»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: 29 فروردین 1403ش.
- پالیزبان، مهدیه، «سالروز تأسیس مجلس اعلای شیعیان لبنان؛ اولین مرکز شیعه»، وب‌سایت مؤسسۀ فرهنگی-تحقیقاتی امام موسی صدر، تاریخ بازدید: 6 آبان 1403ش.
- الحسینی، نهاد، «وضعیت شیعیان لبنان، قبل و بعد از تأسیس مجلس اعلا»، وب‌سایت مؤسسۀ فرهنگی-تحقیقاتی امام موسی صدر، تاریخ بازدید: 6 آبان 1403ش.
- حمدان، خلیل، «مجلس اعلای شیعیان از ایده تا تحقق»، وب‌سایت مؤسسۀ فرهنگی-تحقیقاتی امام موسی صدر، تاریخ بازدید: 6 آبان 1403ش
- دوانی، علی، مفاخر اسلام، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۴ش.
- «شیعیان در لبنان»، وب‌سایت شبکۀ الکوثر، تاریخ درج مطلب: 25 مرداد 1396ش.
- طاهری، سیدمهدی، «تأثيرات انقلاب اسلامي ايران بر شيعيان لبنان با تاكيد بر جنبش حزب‌الله»، مجلۀ پژوهشنامۀ منطقه، شمارۀ 2، تابستان و پاييز 1388ش.
- فولر، گراهام و رند رحیم فرانکه، شیعیان عرب: مسلمانان فراموش شده، ترجمه خدیجه تبریزی، قم، شیعه‌شناسی، ۱۳۸۴ش.
- «قانون سامان‌دهي امور شيعيان»، وب‌سایت مؤسسۀ فرهنگی-تحقیقاتی امام موسی صدر، تاریخ بازدید: 6 آبان 1403ش.
- قرم، جورج، لبنان المعاصر: تاریخ و مجتمع (نقله الى العربية بواسطة الدكتور حسان قبيسي)، بيروت، المكتبة الشرقية، 2004م.
- «گرایش‌های تقریبی امام موسی صدر»، وب‌سایت مؤسسۀ فرهنگی-تحقیقاتی امام موسی صدر، تاریخ درج مطلب: 16 آذر 1395ش.
- گلی‌زواره قمشه‌ای، غلام‌رضا، «رهبری درخشان امام موسی صدر برای شیعیان لبنان»، مجلۀ درس‌های از مکتب اسلام، شمارۀ 520، 1383ش.
- میرزاآقایی، محمدحسین، بازیگران مسیحیت سیاسی در لبنان، تهران، شهر، ۱۳۸۶ش.
- نوری، داوود، شیعیان لبنان (وضعیت سیاسی- اجتماعی پس از انقلاب اسلامی ایران)، قم، شیعه‌شناسی، 1389ش.
- واعظ‌زاده خراسانی، محمد، «گزارشی از لبنان»، مجلۀ دانشکده الهیات و معارف اسلامی مشهد، شمارۀ ۸، پائیز ۱۳۵۲ش.
- «وضعیت شیعیان قبل و بعد از امام موسی صدر/ نگاهی به فعالیت‌های مجلس اعلای شیعیان لبنان»، خبرگزاری رسا، تاریخ درج مطلب: 9 شهريور ۱۳۹۵ش.