مدیریت اقتصادی زنان

مدیریت اقتصادی زنان؛ اداره‌ امور اقتصادی به‌وسیله زنان.

نظام اقتصادی حاکم بر خانواده، سازندۀ پیشرفت زندگی بشر در هر دوره‌ای‌ است. در این میان، نقش زنان با توجه به جایگاه و مسئولیت‌شان از اهمیت بالایی برخوردار است. آنها نیمی از جمعیت جامعه هستند که در فضای خانواده با الگوسازی و اصلاح الگوی مصرف، مدیریت اقتصادی خانواده را بر عهده دارند و در عملکرد و چرخه‌های اقتصاد کشور تأثیرگذارند.

تاریخچه

زنان همواره مدیریت داخلی خانه را بر عهده داشته و در قناعت و مدیریت مصرف، تبحر دارند. آنها توانایی خوبی در برنامه‌ریزی و زمان‌بندی دارند و در حوزۀ کسب درآمد و تأمین هزینه‌ها و مدیریت زندگی نیز اثرگذار بوده‌اند. در همین چارچوب، زنان ایرانی علاوه بر مشارکت با مردان در امور کشاورزی، در فعالیت‌های اختصاصی نیز کاملاً توانمند بوده‌اند؛ مثلاً در قالی‌بافی به‌گونه‌ای عمل کرده‌اند که تمام مراحل تهیۀ قالی از ریسندگی و رنگرزی پشم تا بافت آن را خود انجام می‌دادند. امروزه نیز زنان ایرانی در کنار وظیفۀ اصلی خود در خانه و خانواده به‌عنوان یک مادر و همسر، روی الگوی مصرف و نظام اقتصادی خانواده تأثیر مستقیم دارند. زنان در دورۀ معاصر، نقشی کلیدی در رشد و توسعۀ سازمان‌ها ایفا می‌کنند. مناسبات اقتصادی زنان از دهۀ 70 میلادی در تئوری‌ها و برنامه‌های جهانی توسعه مورد توجه ویژه قرار گرفت. به‌ویژه فمینیست‌ها خواستار قدرت‌ دادن به زنان و رفع نابرابری‌ها از جمله در مسائل اقتصادی، شدند. بر اساس مطالعات سازمان بین‌المللی کار، امروزه از 865 میلیون زن جهان که مؤثر در توسعۀ اقتصادی هستند، حدود 812 میلیون در کشور‌های در حال توسعه زندگی می‌کنند. نرخ افزایش مشارکت زنان در بازار کار، بهره‌وری اقتصادی را به شیوه‌های مختلف افزایش می‌دهد. اما وضعیت اقتصادی زنان از گذشته تا به امروز تغییر چندانی نکرده است و در حالت کلی زنان، دو سوم از مسئولیت‌های کاری را بر عهده دارند، اما سهم اندکی از دریافت حقوق دارند.

مدیریت اقتصادی زنان در خانواده

بانوان در دو حیطۀ درآمد و کنترلِ مصرفِ خانواده، نقش اساسی دارند. بانوان از یک‌سو در نقش سرپرست خانواده یا مکمل مرد، مدیریت اقتصادی خانواده را به‌عهده دارند و از سوی دیگر، با توانمندی و برنامه‌ریزی صحیح، قسمتی از درآمد را به‌صورت پس‌انداز ذخیره می‌کنند.

دیدگاه اسلام

اسلام، استقلال اقتصادی زنان را به‌رسمیت شناخته و آنان را در فعالیت اقتصادی، آزاد گذاشته است و درعین‌حال هر نوع اجبار و الزام زن برای فعالیت اقتصادی را نکوهش کرده و تکلیف تأمین مخارج و هزینه‌های خانواده را بر عهدۀ مرد نهاده است. ویژگی مهم نگاه اسلام به کنشگری اجتماعی و فعالیت اقتصادی زن، توجه کامل به اقتضائات جنسیتی زن است تا او بتوند با روش‌های سازگار با زنانگی، در رشد و توسعه اقتصادی جامعه، سهیم شود.

رویکردهای نظری

برخی محققان، سه دیدگاه متمایز را درباره کنشگری اقتصادی زنان، مورد توجه قرار داده‌اند:

الف) دستیابی به‌ توسعه با درگیر کردن هر چه بیشتر زنان در اقتصاد و برابری جنسیتی امکان‌پذیر است؛

ب) زنان باید از نظر مالی به مردان وابسته باشند و کنترلی بر اموال نداشته باشند؛

ج) زنان، نیروی کار ارزان و درجه دو هستند.

برخی با پذیرش توانایی کمتر زنان در اشتغال و کنشگری اقتصادی، آن را معلول نابرابری جنسیتی در آموزش و اشتغال دانسته‌اند. از این منظر، آموزش زنان و فراهم کردن امکانات اقتصادی، در توانمندسازی آنان مؤثر است. آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، با تأکید بر نقش کلیدی زنان در مدیریت اقتصادی، خواستار توجه بیشتر به مدیریت اقتصادی زنان شده است تا توازن بین تولید و مصرف فراهم آید و از رهگذر آن، رشد و توسعۀ اقتصاد خانواده محقق شود.

رفع موانع مدیریت اقتصادی زنان

مدیریت کارآمد زنان در خانواده، حس مسئولیت‌پذیری، تلاش، صرفه‌جویی و سایر خصوصیات مثبت را در فرزندان که نیروی کار آیندۀ جامعه هستند، بهبود می‌بخشد. اگر خانواده به‌ویژه همسران در جهت حمایت زنان تلاش کنند؛ زنان می‌توانند با کسب آگاهی، اعتمادبه‌نفس و خوداتکایی را افزایش دهند. همچنین حکومت‌ها نیز با حمایت از زنان شایسته می‌توانند به رشد و کمال خانواده‌ها و سازندگی جامعه، یاری برسانند.

مدیریت مصرف در خانواده

زنان با مدیریت صحیح اقتصاد خانواده، می‌توانند در اصلاح الگوی مصرف، نقشی مهم داشته باشند و با بهره‌برداری درست از درآمد خانواده، هزینه‌ها را متوازن کنند. اگر درآمدها بر اساس اولویت‌بندی نیازها، خرج شود، موجب افزایش منابع اقتصادی خانواده و توسعۀ اقتصادی در جامعه می‌شود. همچنین بانوان می‌توانند از طریق تولیدات خانگی به‌بهبود وضعیت اقتصادی خانواده کمک کنند. مدیریت اقتصادی زنان، موجب شناسایی الگوی صحیح مصرف در خانواده، ایجادِ تعادل، کاهش اضطراب و نگرانی‌ها و ایجاد آرامش و آسایش در خانواده می‌شود. سادگی و پرهیز از تشریفات، ایجاد الفت و صمیمیت، کاهش اسراف و ایجاد روحیه صبر و استقامت، از دیگر آثار مدیریت اقتصادی خانواده توسط بانوان است. رفتارهای مثبت اقتصادی فرزندان که بر اقتصاد جامعه تأثیر می‌گذارد، از رفتار مادران تأثیر می‌پذیرد.

پیامدهای کسب درآمد زنان

فرصت‌ها

زنان با کسب درآمد می‌توانند به اقتصاد خانواده و اقتصاد ملی کمک کنند. از منظر فرهنگی نیز روی‌آوری زنان به مشاغل ویژه‌ای مانند پزشکی زنان و یا آرایشگری، جامعه را به شاخص‌های مطلوب دین، نزدیک می‌کند. شکوفایی استعدادهای زنان در عرصه‏‌های مختلف، از دیگر فواید کسب درآمد توسط آنان است.

چالش‌ها

اشتغال و درآمدزایی، فشار مضاعفی را بر زنان تحمیل می‌کند و آنها را از ایفای نقش مادری و همسری دور می‌کند. همچنین اشتغال زنان اگر موجب بی‌کاری یا ایجاد محدودیت در اشتغال مردان شود، می‌تواند به سست ‏شدن کانون خانواده بینجامد. درآمدزایی زنان اگر همراه با کم‌رنگ شدن حضور زن در خانه باشد، از یک‌سو، فرزندان را دچار آسیب می‌کند و از سوی دیگر، تمایل به فرزندآوری را کاهش می‌دهد.

 

منابع

• بی‌ریا، سهیلا، «بررسی دیدگاه اسلام در مورد عملکرد اقتصادی زنان و نقش آنان در توسعه اقتصادی»، پژوهش‌های میان رشته‌ای، شماره 1، 1400ش.
• «توانایی زنان که باعث مدیریت بهتر آنها می‌شود»، پایگاه اطلاع‌رسانی تنظیم خانواده، تاریخ بازدید: 14 آذر 1401ش.
• پایتختی اسکویی، سیدعلی و طبقچی اکبری، لاله، «نقش زنان در بهبود فضای کسب و کار (مطالعه موردی: ایران و کشورهای منتخب درحال توسعه)» سیاست‌های راهبردی و کلان، شماره 15، 1395ش.
• پورخلیلی، منصور، «شخصيت و كمالات زن از نظر قرآن»، وب‌سایت پژوهه، تاریخ درج مطلب: 21 فروردین 1395ش.
• «جایگاه اقتصادی زن در ایل بختیاری در دوره قاجار از دیدگاه سیاحان اروپایی»، وب‌سایت پژوهه، تاریخ درج مطلب: 17 آذر 1397ش.
• خیری، یوسف، «اشتغال زنان و پیامدهاى آن»، مجله بانوان شیعه، شماره 9، 1385ش.
• رضایی آهوانویی، زهرا، «نقش زن در اقتصاد خانواده»، پژوهشکده اسلامی زنان و خانواده، شماره 9، 1390ش.
• روحی عزیزی، مریم و مهدوی، مژگان، «مزايا و معايب کار کردن خانم ها»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 27 فروردین 1391ش.
• شیرکوند، شهرام، «چگونه اقتصاد خانواده را مدیریت کنیم؟»، وب‌سایت پژوهه، تاریخ درج مطلب: 3 مرداد 1390ش.
• عطاریان بجستان، فاطمه، «زنان و اقتصاد خانواده»، پیام زن، شماره 261، 1392ش.
• «نقش زنان در اقتصاد جهانی چیست؟»، خبر آنلاین، تاریخ درج مطلب: 28 مهر 1392ش.
• نقش مهم زنان در مدیریت خانواده (بخش دوم)»، وب‌سایت راسخون، تاریخ بازدید: 22 آذر 1401ش. «وضعیت زنان در جهان و نقش آنها در اقتصاد جهانی»، وب‌سایت خبری تی‌آرتی فارسی، تاریخ بازدید: 28 آذر 1401ش.
• یکتاپور فرد، اعظم، «مهارت زنان در مدیریت اقتصاد خانواده»، وب‌سایت سیدا.